Το Θωρηκτό Ποτέμκιν

Το χρονικό των τεσσάρων πρώτων ημερών της ανταρσίας των ναυτών του ομώνυμου θωρηκτού στην Οδησσό, το 1905, την εποχή του Ρωσο-ιαπωνικού Πολέμου.

Σκηνοθεσία:

Sergei M. Eisenstein

Κύριοι Ρόλοι:

Aleksandr Antonov … Grigory Vakulinchuk

Vladimir Barsky … διοικητής Golikov

Grigori Aleksandrov … πλωτάρχης Giliarovsky

Κεντρικό Επιτελείο:

Σενάριο: Nina Agadzhanova, Sergei M. Eisenstein, Grigoriy Aleksandrov

Παραγωγή: Yakov Bliokh

Μουσική: Edmund Meisel

Φωτογραφία: Eduard Tisse

Μοντάζ: Sergei M. Eisenstein

Σκηνικά: Vasiliy Rakhals

Διεθνής Κριτική (μ.ο.): Πολύ θετική.

Τίτλοι

• Αυθεντικός Τίτλος: Bronenosets Potemkin
• Ελληνικός Τίτλος: Το Θωρηκτό Ποτέμκιν
• Διεθνής Τίτλος: Battleship Potemkin
• Εναλλακτικός Ελλ. Τίτλος: Ποτέμκιν

Παραλειπόμενα

• Μια ιστορική στιγμή για τον σοβιετικό και τον παγκόσμιο κινηματογράφο. Ειδικά η σκηνή των σκαλοπατιών της Οδησσού παραμένει ένα θαύμα τεχνικής μοντάζ και σκηνοθεσίας, κι έχει αναπαραχθεί πολλάκις. Μάλιστα, αρχικά η σκηνή δεν βρίσκονταν στο σενάριο, αλλά ο Eisenstein ήταν που την προσάρμοσε σε αυτό.
• Ο Sergei Eisenstein επηρεάστηκε από ένα γαλλικό ντοκιουντράμα του 1905, από τον Lucien Nonquet. Ήταν μονάχα 4 λεπτά, αλλά από αυτά εμπνεύστηκε τη σκηνή της Οδησσού.
• Το φιλμ ήταν μια παραγγελία της κεντρικής εξουσίας της Ρωσίας, που ήθελε μια μεγαλειώδη ταινία για να τιμηθεί η επέτειος των 20 χρόνων από την Επανάσταση του 1905. Το σενάριο ανατέθηκε στη Nina Agadzhanova, που όμως είχε συμπεριλάβει διάφορα γεγονότα εκείνης της περιόδου, όπως τον ρωσο-ιαπωνικό πόλεμο, ή τη σφαγή των Αρμενίων και των Τατάρων. Έτσι, ο 27χρονος Sergei Eisenstein ετοιμάστηκε για γυρίσματα σε διάφορες πόλεις της επικράτειας, ξεκινώντας από το Λένινγκραντ. Το χρονοδιάγραμμα όμως που του είχαν δώσει ήταν ιδιαίτερα σφικτό, και πήρε την απόφαση να κόψει τα 7 από τα 8 κεφάλαια του σεναρίου, και να επικεντρωθεί μονάχα στο Ποτέμκιν (μόλις 41 σελίδες από το σύνολο). Έτσι ο ίδιος με τη συνεργασία του Grigori Aleksandrov το επεξεργάστηκαν εκ νέου ώστε να το επεκτείνουν.
• Χρησιμοποιήθηκαν μόνο ερασιτέχνες ηθοποιοί, επιλεγμένοι ανάλογα τον τύπο τους.
• Τα γυρίσματα έγιναν πράγματι στην Οδησσό, τόσο επειδή τότε ήταν ένα κέντρο της κινηματογραφικής βιομηχανίας, όσο κι επειδή μόνο εκεί θα βρίσκονταν ένα κατάλληλο θωρηκτό.
• Το θωρηκτό Kniaz Potemkin Tarritcheski, ήταν ήδη ρημαγμένο όταν γυρίζονταν η ταινία. Κάποιοι θέλουν να ήταν το Dvenadsat Apostolov που χρησιμοποιήθηκε, αλλά αυτό δεν είχε τα χαρακτηριστικά που βλέπουμε στην ταινία. Αντίθετα αυτά ταιριάζουν με το Rostislav, που από το 1920 είχε αποσυρθεί. Τα εξωτερικά όμως γυρίσματα έγιναν στο καταδρομικό Komintern.
• Οι ναύτες ιστορικά σήκωσαν κόκκινη σημαία και όχι άσπρη όπως βλέπουμε στην ταινία. Αυτό έγινε από επιλογή του Eisenstein, μια και το κόκκινο φαίνονταν μαύρο στο ασπρόμαυρο. Ειδικά όμως για την επίσημη πρεμιέρα στη Μόσχα, πέτυχε να τη χρωματίσει κόκκινη, κάτι που ενθουσίασε τους παραβρισκόμενους.
• Μετά από την επίσημη πρεμιέρα, οι σοβιετικές αρχές δεν έδιναν άδεια για διανομή στις αίθουσες, και υπήρχε ο φόβος να χαθεί για πάντα η ταινία. Χρειάστηκε η καίρια παρέμβαση του ποιητή Vladimir Mayakovsky για να αρθεί αυτή η κατάσταση, κάτι που έγινε μέσω της πώλησης της ταινίας στο Βερολίνο. Με το που εκθειάστηκε στην Ευρώπη, πήρε τον δρόμο της και για τις ρωσικές αίθουσες.
• Η ταινία μάχονταν στα ταμεία της Σοβιετικής Ένωσης με τον Ρομπέν των Δασών, μια αμερικανική ταινία με τον Douglas Fairbanks (ο αμερικανός σταρ επισκέφτηκε τότε τη Μόσχα μαζί με τη Mary Pickford). Οι αρχές έλπιζαν σε επικράτηση του Ποτέμκιν, κυρίως για να εδραιωθεί ο ντόπιος κινηματογράφος στη μετα-επαναστατική Ρωσία. Καθόλου τυχαία, ο Λένιν είχε ονομάσει την τέχνη αυτή ως τη σημαντικότερη για τον κομουνισμό. Εντέλει, επικράτησε ο Ρομπέν, αλλά με βραχεία κεφαλή.
• Για τις διεθνείς προβολές, την αρχική κόπια είχε αγοράσει ο γερμανός σκηνοθέτης Phil Jutzi, που όμως τη μόνταρε κατά το δοκούν.
• Το 1930 δημιουργήθηκε μια εκδοχή με ντουμπλαρισμένη αφήγηση. Αυτή η εκδοχή προβλήθηκε ξανά υπό νέα επεξεργασία το 1976, με την καλλιτεχνική φροντίδα του Sergei Yutkevich.
• Στην αρχική κόπια υπήρχε ένα κείμενο του Λέον Τρότσκι. Το 1934 και ενώ ο Τρότσκι θεωρούνταν πλέον εχθρός της ΕΣΣΔ, το κείμενο αντικαταστάθηκε με ένα του Λένιν. Το 2004 έγινε η αποκατάσταση της αρχικής εκδοχής.
• Ο Charlie Chaplin και ο Billy Wilder δήλωναν πως αυτή ήταν η αγαπημένη τους ταινία.

Μουσικά Παραλειπόμενα

• Για να διατηρηθεί η σημασία του ως ταινία προπαγάνδας ανά τις γενεές, ο Eisenstein ευελπιστούσε ότι ένα νέο μουσικό θέμα θα γράφονταν για το φιλμ ανά 20 έτη.
• Το αρχικό θέμα ήταν του Edmund Meisel, ενώ κατά την 25η επέτειο της ταινίας, γράφτηκε ένα νέο από τον Nikolai Kryukov. Το 1985, συνέθεσε ένα πιανιστικό σόλο ο Chris Jarrett, και την επόμενη χρονιά ήρθε η σειρά της ηλεκτρονικής μουσικής με τον Eric Allaman. Παρόλα αυτά, υπάρχουν διάφορες εκδοχές που συνοδεύουν σε κάθε χώρα το φιλμ στις Home Cinema κυκλοφορίες του.