Ερωτικά Μαθήματα

Κριτικός: Γιώργος Ξανθάκης

Έκδοση Κειμένου: 26/11/2022

Ο David (Gunnar Bjornstrand) είναι ένας διάσημος γυναικολόγος που έχει εδώ και καιρό σχέση με μια από τις ασθενείς του, την όμορφη Suzanne, η οποία ελπίζει στο διαζύγιό του από τη σύζυγό του, Marianne (Eva Dahlbecq). Ο γιατρός όμως δεν έχει σκοπό να κάνει αυτό το βήμα. Αντίθετα, τρέχει για να προλάβει ένα τρένο στο οποίο βρίσκεται η γυναίκα του που ταξιδεύει στην Κοπεγχάγη για να συναντήσει τον εραστή της, που πολλά χρόνια πριν είχε αφήσει για χάρη του. Στο μεταξύ, οι αναμνήσεις ξαναζωντανεύουν με το -«φιλελεύθερο» στα ερωτικά ήθη- ζευγάρι να αναπολεί τις ευτυχισμένες αλλά και τις δυσάρεστες στιγμές της σχέσης του. Τελικά αυτό το ταξίδι αποδεικνύεται ιδιαίτερα παραγωγικό σε «ερωτικά μαθήματα»…

Αυτή η κομψή συζυγική κομεντί παρουσιάζει έναν χαλαρό Bergman και θεωρείται ως μια αξιοπρεπής προθέρμανση για τα «Χαμόγελα Καλοκαιρινής Νύχτας», την καλύτερη κωμωδία του σουηδού δημιουργού. Τα «Ερωτικά Μαθήματα» είναι ένα ψυχαγωγικό ιντερμέτζο που σατιρίζει τα αστικά ήθη της δεκαετίας του 1950, χωρίς ωστόσο να απομακρύνεται εντελώς από τη γνωστή θεματολογία του σκηνοθέτη για την κρίση του γάμου και των διαπροσωπικών σχέσεων.

Η αφήγηση ανοίγει και κλείνει με την εικόνα ενός μουσικού κουτιού που αναπαριστά μια γυναίκα που αμφιταλαντεύεται ανάμεσα σε δύο άντρες. Δίνεται αμέσως η προειδοποίηση ότι «θα μπορούσε να ήταν μια τραγωδία, αλλά όλα πήγαν καλά».

Το χιούμορ λειτουργεί ως αντίβαρο της σοβαροφάνειας, με το φιλμ να θυμίζει εκλεπτυσμένο γαλλικό βοντβίλ που προσεγγίζεται με την οπτική του σουηδικού θεάτρου. Ενώνει ξανά τον Bjornstrand και την Dahlbeck, με αλλαγμένα ονόματα χαρακτήρων, το απολαυστικό ζευγάρι που παγιδεύτηκε στο ασανσέρ στο τρίτο επεισόδιο των «Μυστικών Γυναικών» (1952). Το σκηνοθετικό στυλ συνδυάζει τη φεμινιστική οπτική του Cuckor, το ραφινάτο άγγιγμα του Lubitch και τους πικάντικους διαλόγους του Billy Wilder («Αυτός που πάντα βλέπει τις γυναίκες από περίεργες γωνίες, καταλήγει λίγο περίεργος», «Το συζυγικό κρεβάτι είναι η κατάρρευση του έρωτα» ή « Πείνα, φαγητό, ικανοποίηση. Και μετά; Ανία»).

Ωστόσο, όπως πάντα στον Bergman, δεν λείπουν οι εκτεταμένες αναδρομές στο παρελθόν, με τη θεμελιώδη σημασία των αναμνήσεων και τον πικρό προβληματισμό που επιβάλλουν. Η αναδρομή στη σχέση τoυ David με την κόρη του αποκαλύπτει τη βαθιά κρίση ταυτότητας της έφηβης, που γνωρίζει τις αμοιβαίες προδοσίες των γονιών της και απεχθάνεται τόσο την ενηλικίωση όσο και τη θηλυκότητα της. Αν και όλοι οι χαρακτήρες παρουσιάζονται από μια κωμική προοπτική, έχουν τις ίδιες εσωτερικές αντιφάσεις και ψυχολογικά ελαττώματα, τις ίδιες νευρώσεις για την αγάπη και τη ζωή με τις άλλες ταινίες του Bergman. Η διαφορά είναι ότι υποβαθμίζεται το τραγικό και ενισχύεται το κωμικό στοιχείο στις μυριάδες ειρωνείες της ζωής, με στόχο το χαμόγελο και όχι την κατάθλιψη του θεατή. Ο σκηνοθέτης παίζει συνεχώς ενάντια στις προσδοκίες του θεατή, και δίνει μια ανακουφιστική κωμική ανατροπή ακριβώς τη στιγμή που αισθάνεται να τον κατακλύζει ένα κύμα μπεργκμανικής κατήφειας.

Κάτω όμως από την ανάλαφρη επιφάνεια, το υπόστρωμα είναι σκοτεινό και πικρό: οι διάλογοι, αν και αστείοι, είναι βαθιά τραγικοί, οι άντρες και οι γυναίκες παρουσιάζονται σαν μεγάλα παιδιά, δόλια και άπιστα, ανίκανα για ειλικρινή συναισθήματα, παγιδευμένα  σε μια ζωή που τους φθείρει. Και φυσικά ο Bergman δεν μπορεί να ξεφύγει από τα θεμελιώδη ερωτήματα της ύπαρξης, με το έφηβο κορίτσι να ρωτά τον παππού του αν πιστεύει στον Θεό. «Αν Θεό εννοείς όλα όσα είναι ζωή, τότε ναι. Πιστεύω σε αυτή τη ζωή, και σε όλα τα είδη ζωής. Ο θάνατος είναι ένα μικρό κλάσμα της ζωής. Φαντάσου πόσο βαρετό θα ήταν αν όλα ήταν διαρκώς ίδια. Ο θάνατος υπάρχει για να δημιουργεί νέα ζωή για όλη την αιωνιότητα», της απαντά στωικά.

Τα «Ερωτικά Μαθήματα» είναι η πιο ανάλαφρη πλευρά του κινηματογράφου του Bergman, ένα σύντομο ηλιόλουστο διάλειμμα στον ατέλειωτο σκανδιναβικό χειμώνα. Άλλωστε η φωνή του αφηγητή υπογραμμίζει: «Ούτε ο συγγραφέας ούτε οι ηθοποιοί είναι οι δάσκαλοι αυτού του μαθήματος, αλλά μάλλον η ίδια η ζωή με τις παραξενιές και τις παράλογες ανατροπές της».

Βαθμολογία: