Συντάκτης: Γιώργος Ξανθάκης

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Όταν θέλουμε να βυθιστούμε στο χαοτικό σύμπαν της ανθρώπινης ψυχής, θα δούμε και θα αναλύσουμε ταινίες του Μπέργκμαν, του Αντονιόνι ή του Ρενέ. Αλλά όταν μας πιάσει η ενστικτώδης επιθυμία, που πηγάζει από τα παιδικά μας χρόνια, να πάμε στο σινεμά και να αφεθούμε στους μύθους του, το πρώτο όνομα που θα μας έρθει στο μυαλό είναι του Steven Spielberg. Ο Spielberg (γενν. 1946) αν και ξεπήδησε από το ρεύμα του «Νέου Χόλιγουντ» -στις αρχές των ’70s- διαφοροποιήθηκε γρήγορα από το σινεμά της αμφισβήτησης στρεφόμενος κυρίως προς το εντυπωσιακό θέαμα και την ψυχαγωγία. Στην πολυποίκιλη φιλμογραφία του ασχολείται και με τα μεγάλα θέματα που απασχολούν σήμερα τον άνθρωπο, όπως ο πόλεμος, ευαισθητοποιώντας το μεγάλο κοινό με καθαρότητα στην άποψη και στη σκηνοθεσία. Με τη στόφα auteur, είναι τρυφερός όταν παρουσιάζει παραμύθια και σοβαρά δυνατός στις αληθινές και ιστορικές ταινίες του, καταφέρνοντας να συνδυάσει το φιλελεύθερο πνεύμα, τη λαϊκότητα και τη δεξιοτεχνία δημιουργών όπως ο Howard Hawks, ο John Ford ή ο Frank Capra. Τεχνικά άψογες και εκθαμβωτικές, οι ταινίες του Spielberg είναι αδηφάγες στη σύνθεση στοιχείων της λαϊκής κουλτούρας που διαμόρφωσαν τις ευαισθησίες του σκηνοθέτη: Hitchcock, John Wayne, Disney, κόμικς, προαστιακά σπίτια, fast food, τηλεόραση, εξωγήινη ζωή. Το όραμά του είναι αυτό του παιδιού-καλλιτέχνη, του αθώου με τη βαθιά φαντασία που μπορεί να απεικονίσει τον αρχέγονο τρόμο, καθώς και το υπερβατικό θαύμα από τον ουρανό.

Μέσα από τις πολλές φάσεις της μακράς και εντυπωσιακά επιτυχημένης καριέρας του, ο Spielberg έχει εργαστεί σε διάφορα είδη: η τηλεοπτική ταινία «Η Μονομαχία» είναι θρίλερ. Το «Τα Σαγόνια του Καρχαρία» είναι μια ταινία τρόμου. Το «1941» είναι μια τρελή κωμωδία. Το «Στενές Επαφές Τρίτου Τύπου» είναι μια ταινία επιστημονικής φαντασίας. Το «Οι Κυνηγοί της Χαμένης Κιβωτού» είναι μια ταινία περιπέτειας που βασίζεται σε σειρές των αρχών της δεκαετίας του 1950. Το «Ε.Τ. ο Εξωγήινος» είναι μια οικογενειακή ταινία φαντασίας που συνδυάζει στοιχεία από τον «Μάγο του Οζ», τη «Λάσι» και τον «Πίτερ Παν». Το «Πορφυρό Χρώμα» είναι κοινωνικό δράμα. Το «Αυτοκρατορία του Ήλιου» είναι ένα πολεμικό έπος και το «Minority Report» φουτουριστική εικασία. Από όλα αυτά και δεκάδες άλλα έργα του, έχει αποδειχθεί ότι ο Spielberg είναι πάνω από όλα ένας διασκεδαστής. Ανεξάρτητα από την ιστορία που λέει, η μεγάλη ικανότητά του είναι να διατηρεί και να αξιοποιεί την αποκτημένη δημοφιλία του προσφέροντας γέλιο, δάκρυα και αγωνία σε εκατομμύρια θεατές.

Η συνέπεια στο έργο του Spielberg αποδεικνύεται από τις αφηγήσεις των ταινιών του, οι οποίες είναι δομικά παρόμοιες. Σε ένα τυπικά σπιλμπεργκικό φιλμ, ο πρωταγωνιστής είναι ένας απλός καθημερινός άνθρωπος που η αντίληψή του για τον κόσμο διευρύνεται (συχνά με τραυματικό τρόπο) καθώς έρχεται πρόσωπο με πρόσωπο με κάποιους -συχνά μη ανθρώπινους ανταγωνιστές- που είναι συχνά κρυμμένοι από τον υπόλοιπο κόσμο ή/και το κοινό μέχρι το τέλος της αφήγησης. Στη «Μονομαχία», ένας επιχειρηματίας από την Καλιφόρνια βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα τερατώδες φορτηγό με το πρόσωπο του οδηγού να μην εμφανίζεται ποτέ. Στα «Σαγόνια του Καρχαρία», ο σεμνός σερίφης πρέπει να αντιμετωπίσει έναν σχεδόν μυθολογικό καρχαρία, του οποίου τα σαγόνια δεν φαίνονται καθαρά μέχρι το φινάλε. Στο «Στενές Επαφές Τρίτου Τύπου», ένας πατέρας των προαστίων ανταποκρίνεται σε υπερ-αισθητήρια μηνύματα που στέλνονται από πλάσματα του διαστήματος που δεν αποκαλύπτονται μέχρι την τελευταία σεκάνς. Στο «Οι Κυνηγοί της Χαμένης Κιβωτού», ο Ιντιάνα Τζόουνς αναζητά τη Χαμένη Κιβωτό, που, στο τέλος της ταινίας, ανακαλύπτουμε ότι είναι ένα ‘’κουτί της Πανδώρας’’ που προσπαθούν να αποκτήσουν  οι ναζί. Και φυσικά στο «Ε.Τ.» ένα μικρό αγόρι του οποίου η ζωή είναι ήδη βουτηγμένη στη φαντασία κρατά μυστική την υιοθέτησή ενός παιχνιδιάρη εξωγήινου (αν και θα μπορούσε κανείς εύκολα να υποστηρίξει ότι ο μη ανθρώπινος ανταγωνιστής εδώ δεν είναι στην πραγματικότητα ο ευαίσθητος Ε.Τ., αλλά οι τρομακτικοί κυβερνητικοί πράκτορες που δουλεύοντας αθόρυβα σε όλη την αφήγηση, τελικά εισβάλλουν στο σπίτι του αγοριού και αποκρυσταλλώνουν τους πιο φρικτούς φόβους του).

Ο ίδιος ο Spielberg αναγνωρίζει την ισχυρή επίδραση που δέχτηκε από τα έργα του  Walt Disney, η οποία και υπαγόρευσε το πνεύμα της  πίστης και της φαντασίας πολλών ταινιών του. Αυτό σε κάποιο βαθμό εξηγεί και δικαιολογεί την απόλαυσή που προσφέρει στον θεατή ο κινηματογράφος του Spielberg, καθώς ο αφηγηματικός μύθος των πιο δημοφιλών έργων του μοιάζει να βρίσκεται σε απευθείας σύνδεση με το συλλογικό ασυνείδητο. Τα «Σαγόνια», για παράδειγμα, σχετίζονται με τον αρχέγονο φόβο της θάλασσας. Οι «Επαφές» είναι κατασκευασμένες σύμφωνα με την αρχετυπική μορφή της αναζήτησης και τις θρησκευτικές ιεροτελεστίες της Αποκάλυψης και της Σωτηρίας. Και φυσικά, ο «Ε.Τ.» έχει ήδη αναλυθεί ευρέως ως αναδιήγηση της ιστορίας του Χριστού: με μια ιερή καρδιά, έναν τελετουργικό θάνατο, μια ανάσταση που επιφέρει η πίστη και μια τελική ανάληψη στον Ουρανό.

Τελικά και παρά την ετερογένεια των ειδών, σχεδόν όλες οι ταινίες του Spielberg ενώνονται υπό το ίδιο διακριτικό όραμα: ένα όραμα εμποτισμένο με μια αίσθηση απορίας που γιορτάζει τη μαγεία, το μυστήριο και τον κίνδυνο που μπορεί να αποκαλύψει η φαντασία ως εναλλακτική λύση στο βουητό και την πλήξη της καθημερινότητας.

• Συνέχεια την επόμενη Παρασκευή με το β’ μέρος!