Γούντι Άλεν (Μέρος ΙΙ): Ο αυτοσαρκαζόμενος υπαρξιστής του σινεμά * Filmy.gr

Συντάκτης: Γιώργος Ξανθάκης

Η ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ

«Νευρικός Εραστής» (Annie Hall) (1977): Γλυκόπικρη και βαθιά υπαρξιακή ταινία που δημιούργησε ένα νέο είδος ψυχαναλυτικής κωμωδίας με πειραματική μη γραμμική αφήγηση, και αποτέλεσε μέγιστο καλλιτεχνικό και εμπορικό θρίαμβο. Αναγνωρίζεται ως το πρώτο αριστούργημα του Άλεν και σηματοδότησε τη μετάβασή του από το βασιζόμενο στην μπλόφα και στην παρωδία κωμικό στοιχείο, σ’ εκείνο που χαρακτηρίζεται από ρομαντισμό και από βαθυστόχαστη σοβαρότητα, εγκαινιάζοντας έτσι τη «σοβαρή» περίοδο της καριέρας του -χωρίς αυτό να σημαίνει ότι εγκαταλείπεται η κωμική πλευρά της. Πρόκειται για μια αυτοβιογραφική ταινία, που πραγματεύεται με κωμικοτραγικό τρόπο καταστάσεις που αφορούν τις σχέσεις ανάμεσα στα δυο φύλα, το σεξ, τη συμβίωση, τους επαγγελματικούς στόχους, αλλά και γενικότερα τον αμερικάνικο τρόπο ζωής, καυτηριάζοντας το καλιφορνέζικο lifestyle, αλλά και τη μόδα του ψυχαναλυτή. Το πρωταγωνιστικό ζεύγος των Woody Allen και Diane Keaton είναι υπέροχο, και οι δύο ηθοποιοί ερμηνεύουν τους ρόλους τους σαν να υποδύονται τους πραγματικούς εαυτούς τους, ενώ μεταξύ τους υπάρχει συνεχώς μια σχέση αλληλεξάρτησης-απώθησης.
«Εσωτερικές Σχέσεις» (Interiors) (1978): Οι τρεις κόρες μιας τυπικής μεσοαστικής οικογένειας αναστατώνονται, όταν ο πατέρας τους ανακοινώνει ότι θα ζητήσει διαζύγιο από τη μητέρα τους. Τώρα οι τρεις αδελφές πρέπει να σηκώσουν μόνες τους το βάρος της διαλυμένης ζωής της μητέρας, η οποία έχει καταρρεύσει ψυχολογικά. Ο Άλεν απομακρύνθηκε εντελώς από το χιούμορ με την πρώτη αμιγώς δραματική ταινία του, και αποκάλυψε μεγαλειωδώς τις μπεργκμανικές επιρροές του. Η πιο «εσωτερική» ταινία του, μια ενδοσκοπική ματιά στις οικογενειακές σχέσεις, στον πόνο, στην απόγνωση.
«Μανχάταν» (Manhattan) (1979): Η πιο ατμοσφαιρική ταινία του, που εκφράζει την αγάπη του για την πόλη της Νέας Υόρκης, όπου η κωμική και η μπεργκμανική συνιστώσα του συναντήθηκαν στα μισά του δρόμου. Μια αυτοβιογραφική ωδή στην αγαπημένη του Νέα Υόρκη, λουσμένη στη μουσική του George Gershwin, φωτεινά σκηνοθετημένη σε ασπρόμαυρο από τον Γκόρντον Γουίλις, χαιρετίστηκε ευρέως ως αριστούργημα και παραμένει ένα από τα κλασικά του έργα. Ο Γ. Μπακογιαννόπουλος υμνεί χωρίς περιστροφές το φιλμ: «…Πρώτα από όλα κοιτάζει γύρω του, την πόλη του, το αγαπημένο του Μανχάταν, και το απεικονίζει με λυρισμό, ελαφράδα και κομψότητα (χάρη στο έξοχο ασπρόμαυρο του Γκόρντον Γουίλις) με τα φτερά και της τζαζ του Γκέρσουιν. Πόλη πραγματική, φανταστική, αλλά και νοσταλγική με την αχλύ της παιδικής μνήμης και του αλλοτινού σινεμά… …Οι λυρικές εικόνες της πόλης, οι «απαλοί» περίπατοι συντίθενται με το λεκτικό πυροτέχνημα των διαλογικών σκηνών, η ταινία είναι ακαταμάχητα τρυφερή και γλυκιά όμορφη όσο και αστεία».

Η ΓΟΝΙΜΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1980

«Ζωντανές Αναμνήσεις» (Stardust Memories) (1980): Θυμίζει το «8 ½» του Fellini απεικονίζοντας έναν σκηνοθέτη που κατέρρευσε ανάμεσα στην επιθυμία του κοινού για κωμωδία και τις δικές του φιλοδοξίες προς ένα πιο πολυεδρικό έργο. Στα πρόθυρα νευρικής κρίσης, παρευρίσκεται σε ένα διήμερο αφιέρωμα στη φιλμογραφία του, για να έρθει αντιμέτωπος με το νόημα της δουλειάς του, τις αναμνήσεις των ερώτων του, παραισθήσεις, εξωγήινες επισκέψεις και αδίστακτους παραγωγούς που θέλουν να επεξεργαστούν την πιο πρόσφατή του ταινία. Όταν όμως πέσει θύμα της επίθεσης ενός φανατικού θαυμαστή του, θα αντιληφθεί την αξία της ύπαρξής του και τον σπουδαιότερο λόγο που αξίζει να συνεχίζεις να ζεις… την ίδια τη ζωή.
«Σεξοκωμωδία Θερινής Νύχτας» (A Midsummer Night’s Sex Comedy) (1982): Ο Μπέργκμαν είναι και πάλι η έμπνευση του, και συγκεκριμένα το κλασικό «Χαμόγελα Καλοκαιρινής Νύχτας» του 1955. Ο Άλεν εστιάζει στην ιστορία τριών ζευγαριών κατά τη διαμονή τους σε μια εξοχική έπαυλη. Η προσωπική και ρομαντική ζωή των συζευγμένων επισκεπτών αποδεικνύεται περίπλοκη, καθώς η δυσαρέσκεια του καθενός αποκαλύπτεται. Ιστορίες, αναμνήσεις και ακόμη και σεξουαλικοί σύντροφοι ανταλλάσσονται καθ’ όλη τη διάρκεια του σαββατοκύριακου, προσφέροντας μια χιουμοριστική και μη ειδυλλιακή ματιά στην παντρεμένη ζωή.
«Ζέλιγκ» (Zelig) (1983): Ένα τεχνικό “tour de force” που συνδυάζει νέο υλικό με τη vintage αισθητική. Ευρηματικό, πρωτότυπο μυθοπλαστικό ντοκιμαντέρ του Γούντι Άλεν που εντυπωσιάζει λόγω της καυστικότητας και της ευφυίας του. Το «Ζέλιγκ» θεωρείται η πιο σοβαρή και επιστημονική δημιουργία του σκηνοθέτη, και αναφέρεται σε ένα νευρωτικό και ιδιόμορφο άτομο, που είχε την ικανότητα να παίρνει τη μορφή των ανθρώπων που τον περιβάλλουν. Ο άνθρωπος-χαμαιλέοντας Λέοναρντ Ζέλιγκ που έγινε διάσημος τη δεκαετία του 1920 απασχόλησε πολλούς ψυχιάτρους, ανάμεσά τους και μια γοητευτική γυναίκα που στο τέλος τον παντρεύτηκε μια και απέτυχε να τον θεραπεύσει. Τι ήταν όμως αυτό που έκανε τον Ζέλιγκ να συμπεριφέρεται σαν χαμαιλέοντας; Ο φόβος για την κριτική των άλλων; Η δίψα για αγάπη ή η ανάγκη επιβίωσης;
«Ο Ατσίδας του Μπρόντγουεϊ» (Broadway Danny Rose) (1984): Μία από τις περισσότερο υποτιμημένες δημιουργίες, όπου ο Άλεν φαίνεται να εγκαταλείπει για λίγο τη διάθεση εσωτερίκευσης και την αμφισβήτηση του εαυτού του και να χαλαρώνει, πλάθοντας μια διασκεδαστική κι αστεία ιστορία που περιστρέφεται γύρω από τις κωμικοτραγικές περιπέτειες ενός ατζέντη, του Ντάνι Ρόουζ, που υποδύεται ο ίδιος.
«Το Πορφυρό Ρόδο του Καΐρου» (The Purple Rose of Cairo) (1985): Βρισκόμαστε στη Νέα Υόρκη, στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1930. Η Σεσίλια, που εργάζεται ως σερβιτόρα σε ένα μπαρ, υποχρεώνεται να δίνει τα λίγα χρήματά της σ’ έναν κτηνώδη σύζυγο, αλκοολικό και άνεργο. Η φυγή και η ευτυχία της είναι το σινεμά της συνοικίας, όπου μπορεί να βλέπει και να ξαναβλέπει το εξωτικό μελόδραμα «Το Πορφυρό Ρόδο του Καΐρου». Κάποια στιγμή, ο ήρωας που θαυμάζει βγαίνει από την οθόνη και έρχεται κοντά της για να την παρασύρει σε μια απρόσμενη ρομαντική περιπέτεια. Από τις πιο ώριμες ταινίες του σκηνοθέτη Γούντι Άλεν κατά τη δεκαετία του 1980, εμπνευσμένη από την ταινία-ορόσημο του Μπάστερ Κίτον, “Sherlock, Jr”. Το έξυπνο εύρημά του εκφράζει την απέραντη επιρροή και τη γοητεία του κινηματογράφου, στον οποίο ζωή και παραμύθι, πραγματικό και φανταστικό διαπλέκονται αξεδιάλυτα.
«Η Χάνα και οι Αδελφές της» (Hannah and Her Sisters) (1986): Η Χάνα, η μεγαλύτερη κόρη μιας οικογένειας καλλιτεχνών, είναι μια αφοσιωμένη σύζυγος και μητέρα και ταυτόχρονα μια πετυχημένη ηθοποιός. Υποστηρίζοντας με θέρμη τις δυο μικρότερες αδελφές της, αποτελεί τον συνδετικό κρίκο μιας οικογένειας που μοιάζει να αντιπαθεί τη σταθερότητα. Όταν όμως ο ήσυχος κόσμος της Χάνα σαμποτάρεται από αδελφική αντιζηλία, ανακαλύπτει ότι είναι το ίδιο χαμένη όσο οποιοσδήποτε άλλος, και πως για να βρει τον εαυτό της θα πρέπει να διαλέξει ανάμεσα στην ανεξαρτησία της και σε μια οικογένεια που δεν μπορεί να αποχωριστεί. Η αναμέτρηση του Άλεν με τον Τσέχοφ μάς χάρισε αυτό το υπέρλαμπρο αριστούργημα. Ο Άλεν προσεγγίζει τους αγχωμένους ήρωες του με αγάπη και στήνει ένα πάνελ ενδιαφερόντων χαρακτήρων που κινούνται μέσα στο γνώριμο πια σύμπαν του σκηνοθέτη: νευρώσεις, σεξ, ανασφάλειες, Εβραίοι, Νέα Υόρκη, οικογένεια, απιστίες, φοβίες, μαύρο χιούμορ. Με την κάμερα στο χέρι, την αισθητική του «Δόγματος», γεμάτη γέλια, δάκρυα και τρυφερότητα, αυτή η ταινία είναι μια θαυμάσια σύνοψη της καριέρας του Γούντι Άλεν. Βραβευμένη με τρία Όσκαρ, ερμηνευμένη από ένα εξαιρετικό καστ (μεταξύ άλλων ο υπέροχος Μάικλ Κέιν, η αισθησιακή Μπάρμπαρα Χέρσι και ο εμβληματικός μπεργκμανικός Μαξ Φον Σίντοφ).
«Μέρες Ραδιοφώνου» (Radio Days) (1987): Βρισκόμαστε στις αρχές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, σε μια περιοχή στα περίχωρα της Νέας Υόρκης. Μια τυπική οικογένεια, με γονείς, θείους, θείες, παιδιά, γείτονες και άλλους, ζει συγκινητικές αλλά και ξεκαρδιστικές στιγμές. Ο καθένας βιώνει τη δική του φανταστική ζωή και τα όνειρά του. Το ραδιόφωνο κυριαρχεί στην καθημερινή ζωή τους, και οι εκφωνητές και οι ήρωες των εκπομπών παίρνουν πραγματικές διαστάσεις. Μια τρυφερή κωμωδία, όπου ο Γούντι Άλεν «μπαινοβγαίνει», κυριολεκτικά, στα σπίτια οικογενειών της Νέας Υόρκης, την εποχή που το ραδιόφωνο ήταν ο μοναδικός «άρχοντας» του σπιτιού. Η ταινία παρουσιάζει σκηνές από τη νυχτερινή ζωή στο Μανχάταν, και ζωντανεύει την εποχή που υπήρχε ακόμα χώρος για αθωότητα και όνειρα. Μια εποχή πλημμυρισμένη με μουσική που μας γεμίζει νοσταλγία.
«Σεπτέμβρης» (September) (1988): Μετά από μια έντονη συναισθηματική κατάρρευση, μια ψυχικά ευάλωτη γυναίκα επιστρέφει στο πατρικό της σπίτι για να συνέλθει. Ένα καλοκαιρινό ειδύλλιο με έναν συγγραφέα γείτονά της θα την οδηγήσει στην απόφαση να ξεκινήσει μια νέα ζωή. Όταν όμως τα τρυφερά συναισθήματα του συγγραφέα αρχίσουν μυστηριωδώς να υποχωρούν και η υπερπροστατευτική μητέρα της ανακοινώσει μια συγκλονιστική είδηση, θα βρει τον εαυτό της μπλεγμένο σε έναν ολέθριο ιστό πάθους, απάτης και εκμετάλλευσης. Ο Γούντι Άλεν παραδίδει ένα σαγηνευτικό, μεγαλειωδώς κατασκευασμένο φιλμ, που εξετάζει τον πολύπλοκο κόσμο των ανθρώπινων συναισθημάτων και των λεπτών ισορροπιών που τα συγκροτούν.
«Μια Άλλη Γυναίκα» (Another Woman) (1988): Η ταινία διερευνά τη ζωή μιας φαινομενικά επιτυχημένης γυναίκας, η οποία αναγκάζεται ν’ αναθεωρήσει τις απόψεις της, καθώς ωριμάζει και συνειδητοποιεί πόσο άδεια είναι η κατά τα άλλα ήρεμη και ασφαλής ζωή της. Μία από τις καλύτερες ταινίες του Γούντι ‘Αλεν, που διεισδύει στη γυναικεία ψυχολογία, για να βγάλει στην επιφάνεια τις κρυφές σκέψεις και τους προβληματισμούς, που πολλές φορές καλύπτονται πίσω από τη βιτρίνα της επιτυχημένης καριέρας.
«Ιστορίες της Νέας Υόρκης» (New York Stories) (1989): Τρία σκετς που διαδραματίζονται στη Νέα Υόρκη και που τα υπογράφουν οι Μάρτιν Σκορσέζε, Γούντι Άλεν και Φράνσις Κόπολα. Στο πιο αστείο σκετς της άνισης και άτονης αυτής ταινίας, το “Oedipus Wrecks” του Άλεν, ο μεσήλικας Σέλντον είναι Εβραίος και θέλει να παντρευτεί τη Λίζα, μια μητέρα και μη Εβραία. Αυτά, όμως, χωρίς η μητέρα του να έχει πει την τελευταία της λέξη.
«Απιστίες και Αμαρτίες» (Crimes and Misdemeanors) (1989): Ένας οφθαλμίατρος που είχε δεσμό για μερικά χρόνια με μια νευρωτική γυναίκα αντιμετωπίζει τώρα το εξής δίλημμα: ή θα βάλει να τη σκοτώσουν -όπως του έχει προτείνει ο κακοποιός αδελφός του- ή θα την παντρευτεί, καταστρέφοντας έτσι τη ζωή του. Αριστουργηματική κοινωνική κομεντί που καταγράφει τη ματαιοδοξία και την αδυναμία των ανθρώπων, οι οποίοι μπροστά στη σκληρή πραγματικότητα είτε συμβιβάζονται είτε έρχονται σε αντίθεση με τις ηθικές τους αξίες.