Συντάκτης: Γιώργος Ξανθάκης

Σεπτέμβρης. Τα σχολεία αποκτούν ξανά αναπνοή και παλμό. Η ζωή στο σχολείο, οι παιδαγωγικές μέθοδοι, ο ρόλος του εκπαιδευτικού, η εφηβεία, η εξουσία, η ελευθερία, η αμφισβήτηση, ο ρατσισμός, η ενδοσχολική βία, οι ταξικοί φραγμοί έχουν διαχρονικά εμπνεύσει σημαντικούς δημιουργούς του σινεμά.

Ας δούμε με χρονολογική σειρά δέκα σημαντικά φιλμ με θέμα την εκπαίδευση.

1. Η Ζούγκλα του Μαυροπίνακα | Blackboard Jungle (1955) του Richard Brooks

Ο Ρίτσαρντ Ντέιντερ είναι ένας δάσκαλος που του δίνεται αποστολή να διδάξει σε ένα κακόφημο σχολείο. Εκεί, τους νόμους τους φτιάχνουν οι μαθητές που δεν διαφέρουν από τις συμμορίες του δρόμου. Ο Ντέιντερ προσπαθεί να επιβληθεί στην τάξη, αλλά γρήγορα έρχεται αντιμέτωπος τόσο με αυτούς όσο και με τη διεύθυνση.

Είναι η εποχή του ροκ εν ρολ. Οι έφηβοι της εποχής είναι οι “επαναστάτες χωρίς αιτία”, είναι μονίμως θυμωμένοι, σε έναν συνεχή πόλεμο με τον εαυτό τους και το κάθε είδους σύστημα. Πρώτος στόχος τους είναι η οικογένεια και μετά το σχολείο, όπου εκτονώνουν την εσωτερική τους διαταραχή σπάζοντας και τρομοκρατώντας τα πάντα και τους πάντες. Με το “Rock Around the Clock” να γίνεται τεράστια επιτυχία στους νέους της εποχής, η “Ζούγκλα του Μαυροπίνακα” του μεγάλου δημιουργού Richard Brooks γυρίστηκε, κατά τους παραγωγούς της, ώστε να πιέσει την αμερικάνικη κυβέρνηση να προχωρήσει σε ριζικές αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα, κάτι που θα αποτρέψει τον τεντιμποϊσμό και τον βανδαλισμό που επικρατούσε τότε, με πρώτα θύματα τους καθηγητές. Καθηγητής ο θαυμάσιος Glenn Ford και σκεπτόμενος μαθητής ο Sydney Poitier, ο οποίος μία δεκαετία μετά θα πάρει τη θέση του… καθηγητή, στην ταινία “Στον Κύριο μας με Αγάπη”.

2. Στον Κύριο μας με Αγάπη | To Sir, with Love (1967) του James Clavell

Μην μπορώντας να βρει δουλειά ως μηχανικός, ο Mark Thackeray (Poitier) αποφασίζει να εργαστεί προσωρινά ως καθηγητής σε μια τάξη στο East End του Λονδίνου. Έχοντας να αντιμετωπίσει τη δύστροπη συμπεριφορά των μαθητών του, θα προσπαθήσει να τους μάθει να σέβονται τους συνανθρώπους τους αλλά κυρίως τον εαυτό τους. Γρήγορα θα καταλάβει ότι οι μαθητές του χρειάζονται ένα διαφορετικό είδος εκπαίδευσης από αυτό ενός εγχειριδίου: οτι χρειάζονται να επικοινωνήσουν μαζί του και μεταξύ τους σαν ενήλικοι.

Βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο του E.R. Braithwaite, η ταινία αποτέλεσε μεγάλη επιτυχία της εποχής. Τεράστια επιτυχία είχε και το ομώνυμο τραγούδι ερμηνευμένο από την τραγουδίστρια Lulu που συμμετέχει και ως ηθοποιός.

3. Εάν… | If… (1968) του Lindsay Anderson

Μια θρυλική ταινία. Ριμέικ του γαλλικού «Διαγωγή 0» (1933) του Jean Vigo, προβλήθηκε έντονα λογοκριμένη στην Ελλάδα της χούντας, ενώ κέρδισε και τον Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ Καννών. Οι μαθητές ενός αγγλικού σχολείου βικτωριανών προδιαγραφών «σωφρονίζονται» τελετουργικά από τη βέργα του διευθυντή, μέχρι τη στιγμή που παίρνουν (κυριολεκτικά) τα όπλα για να τακτοποιήσουν τους εκκρεμείς λογαριασμούς. Οι παραδοσιακοί κώδικες του σχολείου θα ανατιναχτούν θεαματικά υπό το ηλεκτρισμένο βλέμμα του έφηβου Malcom McDowell, σε μια μελέτη του συστήματος «καταπίεση-εξέγερση», κινηματογραφημένη με σουρεαλιστική ζωντάνια. Ένα ποιητικό και αλληγορικό φιλμ που βουτά στο μεγάλο θέμα της νεανικής εξέγερσης, αναδεικνύοντας τα ριζοσπαστικά αντανακλαστικά της νεολαίας, την αντίδρασή της στα σάπια εκπαιδευτικά συστήματα που την περιορίζουν και τη ζωτική της ανάγκη να εναντιωθεί στο status quo και να αποτελέσει το πρωτοπόρο εκείνο κομμάτι της κοινωνίας που θα επαναστατήσει και θα παλέψει για το μέλλον που του αξίζει. Όσον αφορά τον αινιγματικό τίτλο «If…» , ο Anderson ήθελε έναν τίτλο που να ενσωματώνει όλο το παλαιομοδίτικο, το κοινότοπο και το πατριωτικό, που είχε αναγκαστεί και ο ίδιος να υποστεί στα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Τότε, του ήρθε στο μυαλό το ποίημα του Rudyard Kipling‎‎, το «Αν». Όσο για την τελευταία σκηνή, αποτελεί μία από τις πλέον χαρακτηριστικές στην ιστορία του κινηματογράφου.

4. Ο Κύκλος των Χαμένων Ποιητών | Dead Poets Society (1989) του Peter Weir

Ένας αντικομφορμιστής καθηγητής λογοτεχνίας (Robin Williams) προτρέπει τους μαθητές ενός συντηρητικού κολεγίου να σχηματίσουν μια κρυφή μαθητική κοινότητα και να εξωτερικεύσουν τις καταπιεσμένες επιθυμίες τους ώστε να βρουν τον αληθινό εαυτό τους.

H διάσημη και λυτρωτική ταινία του Peter Weir, σχετικά με έναν νεωτεριστή εκπαιδευτικό που μέσα στο αρτηριοσκληρωτικό περιβάλλον ενός κολλεγίου, προσπαθεί να διδάξει στους μαθητές του την αξία της ποίησης και την αγάπη για τη ζωή. Απλή σε μηνύματα ταινία, που όμως αξιοποιεί επιδέξια τα κωμικά με τα δραματικά στοιχεία. Τιμήθηκε με Όσκαρ σεναρίου και είχε κολοσσιαία εμπορική επιτυχία στην Ευρώπη γιατί κατάφερε να μιλήσει κατευθείαν στην καρδιά των θεατών και να τους υπενθυμίσει ότι κάποτε ήταν κι αυτοί έφηβοι με όνειρα και πάθος για τη ζωή.

5. Ο Δάσκαλος | Madadayo (1993) του Akira Kurosawa

Σε κάθε επέτειο των γενεθλίων του, ο Ουτσίντα, καθηγητής γερμανικών και συγγραφέας, δέχεται τους μαθητές του. Όταν στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου το σπίτι του καταστρέφεται, οι μαθητές του αποφασίζουν να το ξαναχτίσουν. Συνεχίζουν να τον επισκέπτονται και στη συνέχεια, ρωτώντας τον κάθε φορά στα γενέθλιά του «αν είναι έτοιμος να περάσει από την άλλη πλευρά του κόσμου». Για να λάβουν πάντα την ίδια στερεότυπη απάντηση: «Μανταντάγιο» (μτφ. «Όχι ακόμη»)!

Μια βαθιά ανθρώπινη και συγκινητική ταινία πάνω στις σχέσεις μαθητών και δασκάλου, τα γηρατειά, την ευτυχία του ώριμου άνδρα, ο οποίος σε πείσμα όλων συνεχίζει να ζει και να παράγει, χωρίς να τον φοβίζει ο θάνατος.

6. Ο Ξεχωριστός Γουίλ Χάντινγκ | Good Will Hunting (1997) του Gus Van Sant

Ο Γουίλ Χάντινγκ (Matt Damon), 20χρονος ορφανός από τις φτωχοσυνοικίες της Νότιας Βοστόνης, έχει χαρακτήρα άστατο, που τον αναγκάζει να αλλάζει διαρκώς δουλειές, και συμπεριφορά βίαιη και αντιδραστική, που τον εμπλέκει συχνά σε καβγάδες και προβλήματα με τον νόμο. Είναι όμως ταυτόχρονα μια ιδιοφυΐα με εκπληκτική μνήμη και μοναδικές μαθηματικές ικανότητες. Ύστερα από ένα τυχαίο συμβάν, την περίπτωσή του αναλαμβάνει ένας καθηγητής μαθηματικών (Robin Williams), προσφέροντάς του την εγγύηση αναστολής για ένα αδίκημα που διέπραξε, με τον όρο να τεθεί υπό τακτική ψυχιατρική παρακολούθηση.

Ισορροπημένο αλλά και εντελώς προβλέψιμο δράμα, που αφηγείται έναν κλασικό αμερικάνικο μύθο. Ο μέντορας-καθηγητής θέλει να  βοηθήσει τον Γουίλ Χάντινγκ, αλλά αυτός κλείνεται στην άρνηση και την αυτοκαταστροφή. Ο Robin Williams κοπιάρει τον ρόλο του ταπεινού αλλά επιδραστικού καθηγητή από τον «Κύκλο των Χαμένων Ποιητών» και κερδίζει το Όσκαρ ερμηνείας, όπως και οι Ben Affleck και Matt Damon για το σενάριο.

7. Τα Παιδιά της Χορωδίας | Les Choristes (2004) του Christophe Barratier

Στη Γαλλία του 1948, ο Κλεμάν είναι ένας άνεργος δάσκαλος μουσικής που έχει αποφασίσει να εγκαταλείψει οριστικά το πάθος του γι’ αυτήν. Βρίσκει όμως δουλειά ως επιτηρητής σ’ ένα σωφρονιστικό οικοτροφείο ανηλίκων. Η παραμονή του στο οικοτροφείο θα σταθεί για τον Κλεμάν αφορμή αφύπνισης, καθώς η επαφή του με τη σκληρή πραγματικότητα των μαθητών και τις αυστηρότατες και φυσικά αναποτελεσματικές μεθόδους του σαδιστή διευθυντή του οικοτροφείου τον αναγκάζουν να αναζητήσει εναλλακτικούς τρόπους επικοινωνίας με τα ατίθασα παιδιά και να ξεκινήσει μια προσπάθεια αλλαγής στο αυστηρό προφίλ του ιδρύματος, διδάσκοντας στους μαθητές τη μουσική και τη μαγεία που μπορεί αυτή να φέρει στις ζωές τους.

Το θέμα της ταινίας συνδυάζει αυτοβιογραφικά στοιχεία αλλά και τον σεναριακό σκελετό μιας παλιάς, ξεχασμένης σήμερα, γαλλικής ταινίας, το «Κλουβί με τ’ Αηδόνια», γυρισμένο στη δεκαετία του 1940. Παρά την σχηματικότητα των βασικών χαρακτήρων, ο Barratier αποφεύγει τη διολίσθηση στο φτηνό μελό. Παράλληλα αναπλάθει με φροντίδα και ευαισθησία την εποχή, φτιάχνοντας μια συγκινητική και ειλικρινή ταινία. Μεγαλύτερο προτέρημα της ταινίας αποτελεί η ίδια η μουσική και τα τραγούδια, που οφείλονται στον γνωστό συνθέτη Bruno Coulet.

8. Ανάμεσα στους Τοίχους | Entre les Murs (2008) του Laurent Cantet

Νέος καθηγητής γαλλικών ο Φρανσουά σε ένα «δύσκολο» σχολείο, με πολλά παιδιά μεταναστών, θα προσπαθήσει να εμπλέξει τους μαθητές του στη διδασκαλία της γλώσσας σαν να ήταν το πιο διασκεδαστικό παιχνίδι. Μόνο που, όπως κάθε εκπαιδευτικό πείραμα, έτσι κι αυτό δεν μπορεί παρά να είναι γεμάτο από εμπόδια και βασανιστικά διλήμματα. Βασισμένος σε βιβλίο του François Bégaudeau (ο οποίος κρατά και τον πρωταγωνιστικό ρόλο), ο σκηνοθέτης του «Ελεύθερος Ωραρίου» Laurent Cantet επιστρέφει σε κοινωνικούς-ταξικούς προβληματισμούς με ένα φιλμ γεμάτο ενέργεια και αβίαστη ειλικρίνεια πάνω στην τεράστια δυναμική ενός μικρού, θεωρούμενου ως «προβληματικού» κοινωνικού πυρήνα. Το πιο ενδιαφέρον και ξεχωριστό στοιχείο της ταινίας είναι η απουσία επαγγελματιών ηθοποιών. Οι καθηγητές είναι πραγματικοί εκπαιδευτικοί και οι μαθητές πραγματικοί μαθητές, αλλά έχουμε απόλυτα πειστική συλλογική ερμηνεία. Απόλυτα ρεαλιστική, χωρίς να είναι ντοκιμαντέρ, ελάχιστα αφηγηματική και όμως η «εσωτερική δράση» της είναι καθηλωτική. Μια ταινία-πείραμα, αριστουργηματική, μοναδική και αξεπέραστη, που πρέπει να δουν όλοι οι εκπαιδευτικοί και όλοι οι μαθητές.

9. Το Κύμα | Die Welle (2008) του Dennis Gansel

Όταν συνειδητοποιεί ότι οι παραδοσιακές μέθοδοι διδασκαλίας της Ιστορίας προκαλούν αφόρητη ανία στους μαθητές του, ένας νεαρός καθηγητής προτείνει την εφαρμογή ενός ιδιότυπου πειράματος, που προβλέπει συγκρότηση μιας ελίτ με μυστικούς κώδικες, σκληρή πειθαρχία και υψηλούς στόχους. Οι μαθητές θα οδηγήσουν το πείραμα σε απόλυτη επιτυχία, και χωρίς να το καταλάβουν θα αρχίσουν να υποκύπτουν στη διακριτική γοητεία του φασισμού. Μεταφέροντας το ομώνυμο best-seller του Todd Strasser (που με τη σειρά του αφηγήθηκε ένα πραγματικό περιστατικό σε σχολείο της Καλιφόρνιας τον Απρίλιο του 1967), ο Dennis Gansel υπογράφει μια ταινία-γροθιά στο στομάχι. Το «Κύμα» είναι ένα φιλμ που επιχειρεί και πετυχαίνει σε μεγάλο βαθμό μια κυτταρική ανάλυση του ναζισμού. Η αλληλεγγύη, η συλλογικότητα και τα ιδανικά που λείπουν από το κοινωνικό περιβάλλον των παιδιών είναι τα στοιχεία που δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για πάσης φύσεως δικτατορίες. Απεικονίζεται έτσι ένα εφιαλτικό σχολείο, όπου η βία και ο ολοκληρωτισμός μπορούν πανεύκολα να κυριαρχήσουν αρκεί κάποιος να οργανώσει και να καναλιζάρει την ανεξέλεγκτη και τυφλή επιθετικότητα των μαθητών.

10. Στο Γραφείο Καθηγητών | Das Lehrerzimmer (2023) του Ilker Çatak

Στο επίκεντρο της ταινίας βρίσκεται η νεοδιόριστη και αφοσιωμένη καθηγήτρια μαθηματικών και αθλητισμού Carla Nowak (μια συνταρακτική ερμηνεία από την Leonie Benesch). Στο γυμνάσιο που διδάσκει τονίζει στους μαθητές της ότι «όλα χρειάζονται απόδειξη, βήμα προς βήμα». Ωστόσο η ίδια θα παραβιάσει αυτή την οδηγία της, όταν πρέπει να διαχειριστεί ένα πρόβλημα  που αρχικά φαίνεται εύκολα επιλύσιμο, αλλά που τελικά αποκτά τρομακτικές διαστάσεις. Το πρόβλημα αφορά διάφορες μικροκλοπές στο σχολείο, με τις υποψίες να βαρύνουν σε πρώτη φάση έναν τούρκο μαθητή. Όταν αποδεικνύεται η αθωότητά του, η ιδεαλίστρια αλλά άπειρη Carla αποφασίζει να λειτουργήσει ως αυτόκλητος ντετέκτιβ που με χρήση κρυφής κάμερας προσπαθεί να βρει τον πραγματικό ένοχο. Τα στοιχεία που συλλέγει δημιουργούν σοβαρές ενδείξεις -αλλά όχι και ακλόνητες αποδείξεις- για την κ. Kuhn (Eva Löbau), τη γραμματέα του σχολείου, μητέρα του μαθητή Oscar (Leonard Stettnisch), που ξεχωρίζει για τη μαθηματική ευφυΐα του. Από το σημείο αυτό και μετά χάνεται εντελώς ο έλεγχος της κατάστασης, με εκπαιδευτικούς, μαθητές και γονείς να εμπλέκονται σε έναν κυκεώνα από φήμες, παρεξηγήσεις, παγιδεύσεις και αντιπαραθέσεις που απειλούν να επιφέρουν το απόλυτο χάος…

Στο χαμηλότονο, καθηλωτικό και οξύ «Γραφείο Καθηγητών», ο Çatak έχει την τόλμη να αναγνωρίσει την πλάνη της θεώρησης των σχολείων ως «ασφαλών χώρων», σε έναν ζοφερό κόσμο που τα έχει μετατρέψει σε ιδεολογικές εμπόλεμες ζώνες. Το φιλμ δεν μας αφήνει πολλούς λόγους να είμαστε αισιόδοξοι, καθώς ενώ στην αρχή η Carla ξεκινούσε το μάθημα της με ένα εύθυμο  τραγούδι καλωσορίσματος, στο τέλος της ταινίας θα προτρέψει τα ίδια παιδιά να εκτονώσουν την απόγνωση, την απογοήτευση και την οργή τους με μια εκκωφαντική αρχέγονη κραυγή.

Επίλογος

Κάθε σχολείο θα έπρεπε να αποτελεί μια δημοκρατικά οργανωμένη κοινότητα, έναν χώρο γνώσης, εκπαίδευσης και πολιτισμικής ανάπτυξης που θα διασφαλίζει τη συνεργασία, τον αμοιβαίο σεβασμό και την αποδοχή της προσωπικότητας των μελών της σχολικής κοινότητας, χωρίς εντάσεις και συγκρούσεις. Η νομιμότητα, η εντιμότητα και η ακεραιότητα θα έπρεπε να διέπουν τις ενέργειές όλων, ώστε να διασφαλίζεται κλίμα εμπιστοσύνης. Όμως, πόσο ρεαλιστικές και εφικτές είναι οι παραπάνω διακηρύξεις αρχών στις συνθήκες δυστοπίας που ζούμε; Μήπως  αποτελούν απλώς βερμπαλιστικά ευχολόγια;

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΚΑΙ...

Μοιραστειτε ενα σχολιο

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *