Ο Τυφλός που δεν Ήθελε να Δει τον Τιτανικό

Κριτικός: Ορέστης Μαλτέζος

Έκδοση Κειμένου: 4/9/2022

Πρόσφατα ο όρος «άτομα με ειδικές ανάγκες» εγκαταλείφθηκε από τις επίσημες αναφορές για να αντικατασταθεί με τον δόκιμο «άτομα με αναπηρία». Και φαίνεται λογικό. Οι ανάγκες που έχουν για ανεξαρτησία, διασκέδαση, συντροφικότητα και αγάπη είναι απόλυτα φυσιολογικές. Από την άλλη, ο τρόπος ικανοποίησής τους είναι πιο δύσκολος και απαιτεί ιδιαίτερη προσπάθεια από τους ίδιους, το άμεσο περιβάλλον τους και την κοινωνία. Από τις πρώτες σκηνές της ταινίας, ο δημιουργός της, Teemu Nikki, μας καλεί να κατανοήσουμε αυτές τις λεπτές διαφορές με τις οποίες ενδεχομένως να μην είχαμε απασχολήσει ποτέ το μυαλό μας. Γιατί ένας τυφλός να στερείται τη εμπειρία της απόλαυσης ταινιών; Γιατί να μην έχει κάποιες προτιμήσεις σε αυτές; Και γιατί να μην έχει όπως κάθε άλλος το δικαίωμα να μισεί μια ταινία χωρίς να την έχει δει, όπως ας πούμε τον «Τιτανικό» του James Cameron;

Ο Nikki ανοίγει την ταινία με μια ονειρική σκηνή, στην οποία ένας άντρας τρέχει: μια σκηνή στην οποία θα επιστρέψει αργότερα και θα την εμβαθύνει. Αμέσως μετά, αρχίζει μια πολύ ασυνήθιστη οπτικά ακολουθία αποτελούμενη από συνεχείς κινήσεις μιας κάμερας εστιασμένης στο κεφάλι του πρωταγωνιστή, με εξαιρετικά μικρό εστιακό βάθος και το θολό φόντο πλημμυρισμένο από συχνά εκτυφλωτικό φως. Έτσι γνωρίζουμε τον Γιάκο, έναν τυφλό και παράλυτο άντρα που ζει μια «μέρα της μαρμότας» δεχόμενος καθημερινά τη βοήθεια μιας νοσοκόμας, τα γεμάτα αγωνία τηλεφωνήματα των γονιών του και τα επικριτικά σχόλια των γειτόνων του. Το μόνο που σπάει τη ρουτίνα είναι οι τηλεφωνικές συνομιλίες με τη χρόνια ασθενή Σίρπα, με την οποία δεν έχουν ιδωθεί ποτέ αλλά έχουν μια αληθινή φιλία που ίσως εξελιχθεί σε σχέση. Ζουν σε διαφορετικές πόλεις, και όπως αναφέρουν: «μια απόσταση εκατό χιλιομέτρων είναι μια απόσταση ενός εκατομμυρίου ετών φωτός».

Πολλές ταινίες έχουν παρουσιάσει την αναπηρία με καλές προθέσεις αλλά άβολο αποτέλεσμα, μετατρέποντας τους χαρακτήρες σε αξιοθαύμαστους ήρωες ή αποτρόπαιους κακούς, επιλέγοντας είτε να τους ανυψώσουν είτε να τους διαβάλλουν απλώς εστιάζοντας στην εκάστοτε αναπηρία τους. Όμως ο Teemu Nikki αντιμετωπίζει πρωτίστως τον Γιάκο σαν άνθρωπο με βάση τα προτερήματα και τα ελαττώματα της προσωπικότητάς του, όχι με βάση τους σωματικούς του περιορισμούς. Το δράμα δεν προκύπτει από το ότι δεν είναι αρτιμελής, αλλά από την ανάγκη να βασίζεται στη βοήθεια των άλλων. Βασισμένο σε έρευνα και έμμεσες εμπειρίες, το σενάριο και η σκηνοθεσία του Νίκι είναι απόλυτα αφιερωμένα στα βαθιά συναισθήματα που καταφέρνει να γεννήσει η ταινία από την αρχή μέχρι το τέλος, και παρότι το αρκετά χαρακτηριστικό για τους Φινλανδούς χιούμορ είναι κάπως σκοτεινό, οι στιγμές αυτές εναλλάσσονται επιδέξια με τις οδυνηρές, προσεκτικά ταξινομημένες χωρίς να ξεπέφτουν στον οίκτο.

Η ιστορία του Γιάκο σίγουρα δεν είναι ανείπωτη, αλλά η οπτική της που μας διατάζει να μη τον λυπηθούμε μάλλον είναι. Μας αφηγείται την ιστορία ενός ανθρώπου που παρά την ύπαρξη μιας κατάστασης που τον εμποδίζει να ζήσει τη ζωή του όπως η πλειοψηφία, στολίζει τις καθημερινές τελετουργίες φροντίδας με τα κινηματογραφικά του ενδιαφέροντα. Αυτή η ζεστασιά δεν τελειώνει ποτέ, και ακόμα και στις πιο δυσοίωνες στιγμές της, η ταινία έχει τον τρόπο να σε κρατά μακριά από την απελπισία. Ο Nikki παίζει όλο το παιχνίδι με τον κόσμο που αντιλαμβάνεται ο Γιάκο, και με την κάμερα στερεωμένη στο ύψος των ματιών του μας επιτρέπει να γευτούμε την ίδια εμπειρία. Σαν τον Γιάκο που αποδίδει ταυτότητες στις σκιές που περνούν από μπροστά του, έτσι κι εμείς δεν μπορούμε να τους δούμε, αλλά ξέρουμε ότι είναι εκεί. Η οπτική απόκρυψη του περιβάλλοντος αρκεί για να κάνει ξεχωριστή αυτή την καθημερινή του εμπειρία.

Σύντομα αυτή η καθημερινότητα θα διαταραχτεί και τα πράγματα θα γίνουν έντονα, τόσο έντονα στα όρια του αβάσταχτου, και το ότι μπορούμε να επηρεαστούμε τόσο από κάτι που δεν βλέπουμε πραγματικά, οφείλεται στην εξαιρετική ερμηνεία του Petri Poikolainen που ζει με την ίδια πάθηση του χαρακτήρα που υποδύεται. Ο Γιάκο όμως δεν είναι κάποια μυθοπλαστική εκδοχή του ηθοποιού, ούτε προέκτασή του, αλλά ένας ολότελα ζωντανός άνθρωπος, γοητευτικά κυνικός και αστείος ταυτόχρονα, και το αποτέλεσμα γεννά ένα κύμα συμπόνιας, όχι καθοδηγούμενης αλλά γνήσιας.

Ηθελημένα ή όχι, η ταινία του Nikki υπερτονίζει πως ο κόσμος είναι φτιαγμένος με βάση τις ανάγκες της πλειοψηφίας, αγνοώντας όλους τους υπόλοιπους. Για να πραγματοποιήσει ο Γιάκο ένα ταξίδι που θεωρείται συνηθισμένο για τους περισσότερους, υπολογίζει πως πρέπει να βασιστεί στην καλοσύνη πέντε διαφορετικών αγνώστων, μόνο που ο κόσμος αυτός είναι γεμάτος καιροσκόπους. Και πάλι ο Nikki ανατρέπει το παιχνίδι κάνοντας το πείσμα του Γιάκο να πραγματοποιήσει το ταξίδι χωρίς συνοδεία να δημιουργήσει το αφηγηματικό πεδίο που θα οδηγήσει στην εκμετάλλευσή του. Παρότι υπάρχει κακό στον κόσμο που δεν μπορεί να εμποδίσει, είναι ο χαρακτήρας του που τον μπλέκει σε αυτή την κατάσταση, όχι η αναπηρία του. Αν αυτό ισχύει για όλους τους δραματικούς χαρακτήρες, είναι το μόνο δίκαιο να ισχύει και για τον Γιάκο.

Είναι σίγουρα μια σημαντική ταινία σε πολλά επίπεδα, τόσο στον τρόπο που παρουσιάζει την αναπηρία λεπτομερώς και σε βάθος, όσο και στον πώς σπάει τα ταμπού για το πώς μπορούν άτομα με αναπηρία να είναι ενεργοί ηθοποιοί. Επιπλέον, σε κάθε επίπεδο παρουσίασης είναι από τις σπάνιες έξυπνες, μετρημένες και ανθρώπινες ταινίες που θα μείνουν στον θεατή για καιρό.

Βαθμολογία: