Ο Κύριος Βερντού

Κριτικός: Σταύρος Γανωτής

Έκδοση Κειμένου: 30/6/2019

Ο Μεγάλος Δικτάτορας δεν ήταν ατόφιο «πεντάρι», επειδή όλα τα είχε στην επιφάνεια. Πού καιρός για βάθος, θα μου πείτε, μέσα σε καιρούς σφαγής. Λίγα χρόνια μετά, ο Chaplin μοιάζει ως προς αυτό να έχει δημιουργικά ωριμάσει και πιάνει και πάλι το απόλυτο, καταπιανόμενος και πάλι με το ίδιο θέμα. Ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος και τι φιλοσοφικά μπορεί να σημαίνει για τη φύση του ανθρώπου, είναι και πάλι το επίκεντρο της ιστορίας του μεγαλύτερου κωμικού όλων των εποχών. Μόνο που τη συγκεκριμένη στιγμή, δεν έχει ιδιαίτερο κέφι για πολλά-πολλά αστεία…

Μακριά από ό,τι μας είχε συνηθίσει ως τότε, ο Chaplin μεταμορφώνει το ύφος του από σλάπστικ σε καθαρή δραμεντί, βγάζοντας για πρώτη ουσιαστικά φορά τον αλητάκο από πάνω του. Τώρα δεν είναι διόλου ευγενικός, ούτε σε θέση άμυνας. Είναι ένας πέρα για πέρα κυνικός δολοφόνος. Έτσι, το διπλότυπο της δραμεντί ενώνει τη μαύρη κωμωδία με το νουάρ, και μέσα στην ίδια σκηνή μπορεί να γελάς με το σκοτεινό χιούμορ, κι από την άλλη να αισθάνεσαι την ανάσα του επικείμενου θανάτου. Αλλά ο δημιουργός δεν έχει ξεχάσει τη φύση του σλάπστικ, ως προς τον μελοδραματισμό, την πίκρα που του βγάζει η συνειδητοποίηση όσων σαν νοηματικό πυροβόλο αναπτύσσει κατά τα τέλη του φιλμ. Δεν είναι όμως και μελαγχολικός, απλά προβαίνει σε διαπιστώσεις που είναι τόσο ντε φάκτο, που δεν αφήνουν περιθώρια στην αθωότητα.

Μετά την οικονομική ύφεση των 1930 και τον μεγάλο πόλεμο των 1940, όλα πλέον είναι φανερά για τον δημιουργό. Φανερά, ακόμα και την ίδια τη δική του φύση. Έχει πλέον καταλάβει το φιλοσοφικό αυτονόητο, ότι δίχως κακό δεν υπάρχει καλό. Το αποδέχεται και παίζει τον ρόλο του. Αναφέρεται σε κάποια σκηνή σε ένα όνειρο που ζούσε κατά τον εγκληματικό του βίο, κι αυτό δεν είναι άλλο από την περίοδο που η ανθρωπότητα αποδεχόταν τους μαζικούς θανάτους ως φυσιολογικούς. Και με το πέρας, όλοι απλά διασκέδαζαν και έψαχναν τρόπο να ζήσουν τις χάρες τού να είσαι ζωντανός, τιμώντας τα εκατομμύρια θύματα που τους εξασφάλιζαν αυτή τη χαρά, αλλά δίχως τάση να επιζητούν την κατάργηση των πολέμων. Ο άνθρωπος δεν είχε βάλει μυαλό, και ο βρετανός δημιουργός το έβλεπε ολοφάνερα. Δεν ήταν κάτι τυχαίο αυτός ο ποταμός από αίμα, πάντα συμβάδιζε με την ανθρώπινη ύπαρξη. Φυσικά, λίγοι ήταν εκείνοι στην εποχή του (και όχι μόνο…) που μπορούσαν αυτό να το αποδεχτούν, ειδικά από την πλευρά των μεγάλων νικητών, των Αμερικανών, και όπως συνηθίζεται σε αυτές τις περιπτώσεις, δεν κάθισαν να το διαλογιστούν, μα πετροβόλησαν τον καλλιτέχνη που τολμούσε να τους μιλήσει για το κατάμαυρο που σκιάζει το φως της ανθρώπινης ψυχής.

Δεν είναι ο πλέον ψυχαγωγικός Chaplin που έχετε δει. Δεν έχει σχέση ως μαύρη κωμωδία με το Αρσενικό και Μαύρη Δαντέλα του Capra, το χιούμορ του είναι στην ερμηνεία του μεγάλου αυτού ηθοποιού, αλλά όχι στο στόρι. Όσο κι αν η αριστουργηματική ερμηνεία του Chaplin να είναι αυτόνομα ένα κωμικό απόγειο, ο διττός χαρακτήρας του φιλμ δεν σε αφήνει να το διασκεδάσεις. Αλλά και να το κάνεις, αρνούμενος κατά τη διάρκεια να αντιληφθείς το «τι λέει ο ποιητής», θα σου κόψει το χαμόγελο στο φινάλε. Δεν είναι καν σάτιρα, είναι η ευθεία όσο και κατ’ ουσία μάταιη επίθεση ενός άντρα ενάντια όλων, ακόμα και τη συνείδηση του ίδιου του του εαυτού.

Βαθμολογία: