Συντάκτης: Γιώργος Ξανθάκης

Η συχνά υπερβολική χρήση της λέξης «αριστούργημα» αποκτά την πλήρη σημασία της με τη «Λεωφόρο της Δύσης», την πιο διάσημη αλλά και πιο σκληρή ταινία για τη σκοτεινή πλευρά του Χόλιγουντ και των ψευδαισθήσεών του. Η εκπληκτική πρωτοτυπία και η άγρια ειρωνεία του Billy Wilder μπορούν να γίνουν αντιληπτά ήδη από την αξέχαστη αρχή της ταινίας, με το γεμάτο σφαίρες σώμα ενός νεαρού άνδρα να επιπλέει στην πισίνα μιας έπαυλης. Η μεταθανάτια φωνή του Joe Gillis (William Holden) αφηγείται τα γεγονότα που οδήγησαν στον θάνατό του, τα οποία παρουσιάζονται σε αναδρομή. Το 1950, ο ιδιοφυής Wilder εφηύρε ένα σκηνοθετικό τέχνασμα, το οποίο θα μιμηθούν αρκετοί στο μέλλον: αυτό του «νεκρού αφηγητή».

Ο άσημος και άνεργος σεναριογράφος Joe Gillis, καταδιωκόμενος από τους πιστωτές του, βρίσκει καταφύγιο σε μια έπαυλη της δεκαετίας του 1920 στη Sunset Blvd. Η τεράστια κατοικία, που του φάνηκε εγκαταλελειμμένη, στην πραγματικότητα κατοικείται από τη Norma Desmond (Gloria Swanson), ξεχασμένη σταρ του βωβού κινηματογράφου, και τον πιστό υπηρέτη της, Max von Mayerling (Erich von Stroheim). Ψυχολογικά ασταθής, τυραννική και κτητική, απομονωμένη στις αναμνήσεις μιας παρελθούσας δόξας, η Norma ελπίζει ακόμα σε μια επιστροφή της στην οθόνη υπό τη διεύθυνση του αγαπημένου της σκηνοθέτη, του Cecil B. De Mille. Παγιδευμένος από τον μαγνητισμό της πολυτελούς ζωής και τον συναισθηματικό εκβιασμό, ο Joe γίνεται εραστής της Norma, αν και ερωτευμένος με τη νεαρή σεναριογράφο Betty Schaefer (Nancy Olson). Η μεταμόρφωση του αποτυχημένου σεναριογράφου σε ζιγκολό αντηχεί τη διαδεδομένη εκπόρνευση που βασιλεύει στο Χόλιγουντ, όπου όλοι είναι έτοιμοι να πουλήσουν ψυχή και σώμα για να χτίσουν μια καριέρα…

Καμία άλλη ταινία δεν πλησιάζει τη «Λεωφόρο της Δύσης» στην οξυδερκή, καυστική, ασυμβίβαστη και εντελώς συναρπαστική κριτική που ασκεί στην κινηματογραφική κοινότητα του Χόλιγουντ. Κάτω από τη μεμβράνη της επιφανειακής λάμψης κρύβεται ένας ελκυστικός μύθος, με τον οποίο μια κερδοσκοπική βιομηχανία θεάματος κατάφερε να αυτοπροσδιοριστεί ως μια ονειρεμένη μηχανή αστείρευτης αίγλης.

Στο επίκεντρο βρίσκεται η Norma Desmond, ένα μείγμα αυταπάτης και ευαλωτότητας, θύμα νοσταλγίας και θύτης χειραγώγησης. Η μεγαλοπρέπειά της έρχεται σε αντίθεση με την απομόνωσή της -ζει σε μια έπαυλη σε αποσύνθεση, περιτριγυρισμένη από αναμνήσεις μιας άλλης εποχής. Στην αρχή της ταινίας, η  Norma λέει σε έναν άνδρα, τον οποίο θεωρεί νεκροθάφτη: «Επιτέλους, εδώ είσαι! Γιατί με έκανες να περιμένω τόσο πολύ;». Αυτή είναι μια απολύτως ιδιοφυής φράση με διττό σημαινόμενο: χωρίς να το ξέρει, η Norma απευθύνεται σε έναν σεναριογράφο και ακόμη πιο πλατιά στον κόσμο του κινηματογράφου, από τους οποίους περιμένει ένα κάλεσμα. Όταν αργότερα ο σεναριογράφος Joe την αναγνωρίζει -«Ήσαστε μεγάλο όνομα στον βουβό κινηματογράφο»-, με αλαζονική ενόχληση τού απαντά: «Εγώ είμαι ακόμα μεγάλο όνομα. Οι ταινίες έγιναν μικρές».

Όπως η Norma, έτσι και η Gloria Swanson υπήρξε μια μεγάλη σταρ στη δεκαετία του 1920, για να περάσει στην αφάνεια με την άφιξη του ήχου. Η «Λεωφόρος της Δύσης» σηματοδότησε τη μεγαλειώδη επιστροφή της, και μάλιστα πέτυχε αυτό που δεν κατάφερε ο τραγικός χαρακτήρας που ερμήνευσε. Έκανε ένα εντυπωσιακό «comeback», που από ειρωνεία της τύχης τής χάρισε τον πιο διάσημο ρόλο της καριέρας της. Αν και στην πραγματική της ζωή δεν ήταν νευρωτική όπως η Norma, η Swanson αντλεί ξεκάθαρα τις δικές της εμπειρίες ως ξεχασμένη σταρ και δίνει μια συνταρακτική ερμηνεία που απρόβλεπτα εναλλάσσεται μεταξύ φάρσας και τραγωδίας, μεταξύ μανιακής εξωστρέφειας και έντονου εσωτερικού μαρτυρίου. Η ταύτιση χαρακτήρα-ηθοποιού γίνεται ακόμη πιο έντονη  από την έμπνευση του Wilder να ενσωματώσει πλάνα από την ερμηνεία της Swanson στο «Queen Kelly» (1929) του «μπάτλερ» Erich von Stroheim.

Ο ηθικά αμφίσημος Joe Gillis, τέλεια ερμηνευμένος από τον William Holden, αρχικά είναι κυνικός και απογοητευμένος από το Χόλιγουντ, έτοιμος να τα παρατήσει. Ωστόσο η απελπισμένη του ανάγκη για επιτυχία κάνει την τυχαία είσοδό του στην έπαυλη της Norma να φαντάζει ως τελευταία ευκαιρία που πρέπει να αρπάξει. Και ενώ λοιδορεί τις αυταπάτες της -«ακόμα κουνούσε το χέρι της σε μια παρέλαση που έχει περάσει από καιρό»-, από χυδαίο ωφελιμισμό γίνεται συνένοχος στη διατήρησή τους. Σε αντάλλαγμα για μια ζωή με άνεση, εγκαταλείπει τις φιλοδοξίες του και την ηθική του ακεραιότητα: διαφθείρεται, εκπορνεύεται, φυλακίζεται. Η αντίληψή του για τη Norma διαμορφώνεται τόσο από αποστροφή όσο και από οίκτο, καθώς τη βλέπει μέσα από το πρίσμα μιας απερχόμενης σεξουαλικής και κινηματογραφικής γοητείας.

Η τρίτη κορυφή του ιδιότυπου τριγώνου είναι ο Max, ο αφοσιωμένος μπάτλερ της Norma, μια τραγική φιγούρα με ανατριχιαστική εμφάνιση. Αποκαλύπτεται ότι είναι ο πρώην σύζυγος της Norma και ο σκηνοθέτης των βωβών ταινιών της -ίσως ακόμα ερωτευμένος μαζί της- που θέλει να ζήσει και να αναπνεύσει έστω λίγη από τη δόξα του παρελθόντος. Τον ρόλο του Max ερμηνεύει εξαίσια ο Εrich von Stroheim, ένας οραματιστής σκηνοθέτης που η καριέρα του διακόπηκε εξαιτίας της σύγκρουσής του με το άκαμπτο σύστημα του Χόλιγουντ. Ωστόσο η συνεισφορά του στο σινεμά παραμένει επιδραστική με ταινίες όπως το αριστουργηματικό «Greed» (1924). Όπως η Swanson, έτσι και ο Stroheim δεν φοβήθηκε να προσθέσει αυτοβιογραφικά κίνητρα στον ρόλο του, με την ερμηνεία του να αποτελεί μια συγκλονιστική αντανάκλαση της δικής του πτώσης από το πάνθεον του Χόλιγουντ, καθιστώντας τον Max von Mayerling έναν από τους πιο αυτο-αντανακλαστικούς ρόλους στην ιστορία του κινηματογράφου.

Ο Wilder εμφανίζει στην ταινία μια παρέα από λυπημένους ανθρώπους του θεάματος που έχουν οριστικά απωλέσει τη δόξα τους και επισκέπτονται περιοδικά την έπαυλη της Norma για να παίξουν μπριτζ. Ανάμεσα στους ηλικιωμένους καλεσμένους, που θυμίζουν «κέρινα ομοιώματα», μπορούμε να διακρίνουμε το τραγικό, απογοητευμένο πρόσωπό του μεγάλου κωμικού Buster Keaton, ο οποίος έχασε γρήγορα τη φήμη του με την έλευση του ήχου στον κινηματογράφο.

Ωστόσο, πέρα από τη σκληρή κριτική στο Χόλιγουντ, ο Wilder αφήνεται σε μια βαθιά προσωπική εξομολόγηση, για να αναδείξει τον σεβασμό και την αγάπη που τρέφει για τη μαγεία της τέχνης του. Σε μια μάλλον υποτιμημένη σεκάνς, ο Joe και η Betty κάνουν μια βραδινή βόλτα στα άδεια στούντιο της Paramount. Η Betty, το σύμβολο του επερχόμενου «νέου σινεμά», γίνεται η φωνή του μεγάλου δημιουργού. «Κοίτα αυτό τον δρόμο. Τα πάντα είναι χάρτινα, κούφια, ψεύτικα, γεμάτα καθρέφτες. Ωστόσο, δεν υπάρχει δρόμος στον κόσμο που να λατρεύω σαν αυτόν».

Στη «Λεωφόρο της Δύσης», ο Wilder, αναμειγνύοντας επιδέξια τους τόνους του δράματος και του γκροτέσκο, του νουάρ και του τρόμου, σχεδιάζει ένα σκοτεινό και παραισθησιακό πορτρέτο του κόσμου του Χόλιγουντ και των αδίστακτων κανόνων της επιτυχίας, δημιουργώντας μια ζοφερή ατμόσφαιρα παρακμής και νεκροφιλίας, και συνθέτοντας έναν διαχρονικό διαλογισμό για την ανθρώπινη κατάσταση, τη γοητεία αλλά και τη φενάκη του «αμερικάνικου ονείρου». Παρά τη φαινομενική σκληρότητα, ο Wilder σκιαγραφεί τον χαρακτήρα της Norma με μια οδυνηρή τρυφερότητα, προσπαθώντας να την απελευθερώσει από την ασφυκτική φυλακή και τη σπαρακτική μοναξιά που της επιφύλαξε η μοίρα.

Όταν η αστυνομία έρχεται να τη συλλάβει, ο Max κάνει μια τελευταία χειρονομία αγάπης προς τη Norma: την κάνει να πιστέψει ότι τα γυρίσματα της νέας ταινίας που ονειρεύεται έχουν ξεκινήσει. Η πρώην ντίβα κατεβαίνει με φαμφαρονικό ύφος τις σκάλες της έπαυλης, αυτάρεσκα τυφλωμένη από τα φλας των φωτογράφων. «Εδώ είμαι De Mille, είμαι έτοιμη για το κοντινό πλάνο μου!», δηλώνει η Norma, και ο Max ανταποκρίνεται δίνοντας εντολές: «Φώτα!», «Κάμερα!», «Έναρξη!». Σε αυτό τον θρυλικό επίλογο ο θεατής δεν βλέπει πια τους χαρακτήρες της ταινίας αλλά τους ηθοποιούς. Μια εκστασιασμένη Gloria Swanson και ένας δακρυσμένος Erich Von Stroheim γίνονται ξανά αυτό που ήταν κάποτε: μια μεγάλη σταρ και ένας πρωτοποριακός σκηνοθέτης. Η μαγεία αυτού του ανυπέρβλητου αριστουργήματος  εκπορεύεται από αυτή τη συνεχή ανταλλαγή ανάμεσα σε αυτοβιογραφικές και μετα-κινηματογραφικές αναφορές που δημιουργεί μια συγκλονιστική σύζευξη τέχνης και πραγματικής ζωής!

Βαθμολογία:

0 κακή | 1 μέτρια | 2 ενδιαφέρουσα | 3 καλή | 4 πολύ καλή | 5 αριστούργημα

| μπείτε και στη σελίδα της ταινίας για περισσότερα

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΚΑΙ...

Μοιραστειτε ενα σχολιο

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *