Αμάρτημα του Παρελθόντος

Κριτικός: Γιώργος Ξανθάκης

Έκδοση Κειμένου: 3/2/2024

Όταν το 1946 ο Jacques Tourneur ολοκλήρωνε το πρώτο του γουέστερν, το «Canyon Passage», ο Daniel Mainwaring, επιτυχημένος συγγραφέας και σεναριογράφος, ήθελε να διασκευάσει το νέο του μυθιστόρημα, «Build My Gallows High», και ο ταχέως ανερχόμενος Robert Mitchum έβγαινε από τα γυρίσματα του «Crossfire» αναζητώντας νέο πρωταγωνιστικό ρόλο. Αυτοί οι τρεις άντρες είχαν τη μία και μοναδική ευκαιρία να συνδυάσουν τα ταλέντα τους, σηματοδοτώντας την ιστορία του φιλμ νουάρ με ένα από τα πιο όμορφα έργα που μας έχει προσφέρει το είδος: το μυθικό «Out of the Past».

Στο μυθιστόρημα του Mainwaring (που αναγκάστηκε να υπογράψει ως Geoffrey Holmes, καθώς ήταν μέλος της μαύρης λίστας του Χόλιγουντ) κεντρικός ήρωας είναι ο Jeff Bailey που ζει μια ήσυχη ζωή ως ιδιοκτήτης βενζινάδικου στην παραθαλάσσια κωμόπολη Bridgeport. Ξαφνικά εμφανίζεται ο Joe (Paul Valentine), ένας παλιός του γνώριμος, που του ζητά να έρθει σε επαφή με τον Whit Sterling (Kirk Douglas), έναν από τους πρώην πελάτες του Jeff όταν εργαζόταν ως ιδιωτικός ντετέκτιβ. Κάποτε ο Whit τον προσέλαβε για να εντοπίσει τη φίλη του, Kathie Moffat (Jane Greer), η οποία αφού του απέσπασε 40.000 δολάρια, εξαφανίστηκε. Ο Jeff βρήκε την Kathie στο Μεξικό αλλά την ερωτεύτηκε κεραυνοβόλα. Τα σχέδιά τους να ξεκινήσουν μια νέα ζωή μαζί εκτροχιάστηκαν όταν εμφανίστηκε ο συνεργάτης του Jeff που πυροβολήθηκε από την Kathie. Χρόνια αργότερα, όταν συναντιέται με τον Whit, ο Jeff εκπλήσσεται που η Kathie επέστρεψε στον πρώην εραστή της, αλλά δεν έχει άλλη επιλογή παρά να αποδεχτεί τη νέα του αποστολή -να ανακτήσει κάποια φορολογικά αρχεία που ενοχοποιούν τον Whit. Αφού αφηγείται το ταραγμένο παρελθόν του στη γλυκιά αρραβωνιαστικιά του, Ann (Virginia Huston), θα πρέπει να αντιμετωπίσει στο παρόν τους παλιούς του δαίμονες. Όμως οι παλιές αμαρτίες δεν αναιρούνται, τα εγκλήματα δεν μείνουν ατιμώρητα και οι δεύτερες ευκαιρίες είναι φευγαλέες αυταπάτες. Στην αλησμόνητη τελική σκηνή ο μουγγός έφηβος βοηθός του, Jeff (Dickie Moore), κάνει μια χειρονομία τόσο αληθινή όσο και παραπλανητική -ταιριαστό φόρο τιμής στον «τρελό έρωτα».

Το «Out of the Past» περιέχει όλα τα βασικά συστατικά της φόρμουλας του νουάρ: έναν συνδυασμό γραμμικής και αναδρομικής αφήγησης · έναν άντρα που τον συνθλίβει το βάρος ενός θολού παρελθόντος · μια διεφθαρμένη και άπληστη γυναίκα · chiaroscuro φωτισμούς, χαμηλές γωνίες λήψης και τεμνόμενες σκιές που υποδηλώνουν την παγίδευση των χαρακτήρων · και πάνω απ’ όλα, την ακλόνητη αίσθηση της παντοδυναμίας της μοίρας.

Οι τρεις βασικοί πρωταγωνιστές (Mitchum, Greer και Douglas) σφυρηλατούν στερεοτυπικούς χαρακτήρες: του χειραγωγημένου άνδρα, της διττής μοιραίας γυναίκας, του πλούσιου και αδίστακτου εγκληματικού αφεντικού. Ο Mitchum, με πρόσωπο που θυμίζει αρχαίο γλυπτό αλλά και μόνιμα θλιμμένα μάτια, ενσαρκώνει έναν άντρα με κραυγαλέες αντιφάσεις: σκληρός αλλά ευάλωτος -μείγμα σωματικής δύναμης και συναισθηματικής αδυναμίας-, έξυπνος αλλά και παθητικός, περιτυλιγμένος σε μια μοιρολατρία που του επιτρέπει να σχολιάζει τις πράξεις του, χωρίς να μπορεί να τις αλλάξει. Όπως σχεδόν όλοι οι πρωταγωνιστές του νουάρ, δεν μπορεί να ξεφύγει από το παρελθόν του, και ενώ συνειδητοποιεί ότι έχει δημιουργήσει μια ρομαντική φαντασίωση για την Kathie, αδυνατεί να απεμπλακεί από αυτήν.

Στον αντίθετο πόλο, η Greer εκπέμπει δηλητηριώδη γοητεία και επιβάλλεται στους άντρες με την κυριαρχική σεξουαλικότητα της. Κάθε εμφάνιση της στην ταινία είναι σχεδόν παραισθησιογόνα: υλοποιείται είτε από το λαμπερό μεξικάνικο φως του ήλιου είτε από το τροπικό φως του φεγγαριού, με την αιθέριά μορφή της να φαίνεται τόσο απατηλά αθώα όσο και συντριπτικά επιθυμητή. Όμως η απροκάλυπτη ανεντιμότητα και η έλλειψη κάθε αναστολής την καθιστά μια επικίνδυνη κοινωνιοπαθή.

Ο Tourneur, μάστορας της ατμόσφαιρας και του τόνου αλλά και μέγας συμβολιστής, δίνει νόημα στις στυλιζαρισμένες εικόνες που αποκτούν λυρική χάρη. Έτσι, όταν ο Joe φτάνει στο Bridgeport, ντυμένος στα μαύρα, διαταράσσει το ειδυλλιακό ρουστίκ περιβάλλον. Εκπροσωπεί την πόλη και κατ’ επέκταση τα δεινά που θα οδηγήσουν τον Jeff στην πτώση του. Από εκείνη τη στιγμή, η ταινία μετατοπίζεται σε νυχτερινό αστικό σκηνικό, με τα καπνισμένα μπαρ του Ακαπούλκο και τα σκοτεινά σοκάκια του Σαν Φρανσίσκο να προμηνύουν το σκοτεινό πεπρωμένο, από το οποίο δεν μπορεί να ξεφύγει ο Jeff. Στη νυχτερινή ερωτική σκηνή της παραλίας, το βάθος πεδίου τονίζει τα δίχτυα που περιβάλλουν το ζευγάρι σαν μακάβριος οιωνός. Όταν ο Jeff πηγαίνει στο σπίτι του Whit όπου βλέπει ξανά την Kathie, οι πύλες ανοίγουν και κλείνουν πίσω του, κρατώντας τον αιχμάλωτο της μοίρας του. Και βέβαια ανθολογία συμβολισμών αποτελεί η ερωτική σεκάνς στη διάρκεια μιας καταιγίδας που μαίνεται: μια πόρτα ανοίγει από τον άνεμο αναγγέλλοντας τη σεξουαλική επαφή των κυνηγημένων εραστών, ενώ η καταιγιστική βροχή και τα δέντρα που μαστιγώνουν τον αέρα υποδηλώνουν τον κίνδυνο που διατρέχουν.

Και αν η μηχανική του σεναρίου του Mainwaring αγγίζει την τελειότητα, αυτό κυρίως οφείλεται στις αλησμόνητες φετιχιστικές ατάκες του Mitchum: «Η μέρα έφευγε, σαν ένα πακέτο τσιγάρα που κάπνιζα»… «Χτίσε την αγχόνη μου ψηλά, μωρό μου»… «Αν πρόκειται να πεθάνω, θέλω να πεθάνω τελευταίος». Όσο για τη λεκτική ανταλλαγή στο καζίνο, όταν η Kathie ρωτά: «Υπάρχει τρόπος να κερδίσω;», ο Jeff τής απαντά: «Υπάρχει τρόπος να χάσεις αργότερα».

Ωστόσο, το γεγονός ότι το «Out of the Past» είναι μια αποθέωση πλαστικής ομορφιάς πιστώνεται σε μεγάλο βαθμό στο απαράμιλλο ταλέντο του κινηματογραφιστή Nicholas Musuraca, ο οποίος παίζει με το φως και τις σκιές με το απαλό άγγιγμα ενός ζωγράφου, χρησιμοποιώντας ολόκληρη τη μονοχρωματική παλέτα του. Η ατμόσφαιρα που αναδύεται είναι ταυτόχρονα ποιητική και δηλητηριώδης, αποπνέοντας νοσηρό ρομαντισμό. Τα περιγράμματα των προσώπων είναι σμιλεμένα από το φως, και η συναρπαστική κάμερα καταγράφει απλές σωματικές αντιδράσεις, όπως αυτή του Mitchum που -έκπληκτος σαν παιδί- γυρίζει για να δει την αγαπημένη του να πυροβολεί εν ψυχρώ τον συνάδελφό του, αποκαλύπτοντας την αληθινή της φύση.

Το παρελθόν ποτέ δεν σβήνεται: μπορεί να θέλεις να το αφήσεις πίσω, αλλά τα υπολείμματα του πάντα θα σέρνονται στο κατόπι σου για να σε τραβήξουν στην άβυσσο. Αυτό που σήμερα αγαπάς, μπορεί αύριο να το περιφρονείς. Και όμως αυτό το περιφρονημένο μπορεί ξαφνικά να επιστρέψει και να σε κυριεύσει ολοκληρωτικά. Η πικρή απόληξη του «Out of the Past» θρηνεί για τη μάταιη αναζήτηση της αληθινής αγάπης σε έναν άκαρδο κόσμο που φαίνεται να την απαγορεύει.

Η ρευστή σκηνοθεσία του Tourneur αιχμαλωτίζει την άφατη μελαγχολία των εικόνων και συλλαμβάνει την υπαρξιστική ουσία που διατρέχει υπόγεια όλο τον κύκλο του νουάρ: την αδυσώπητη σκιά του θανάτου. Άλλωστε αυτό υποδηλώνει και η μνημειώδης φράση που ακούγεται: «Λένε ότι τη μέρα που θα πεθάνεις, το όνομά σου είναι γραμμένο σε ένα σύννεφο».

Βαθμολογία: