Έξαψη

Κριτικός: Σταύρος Γανωτής

Έκδοση Κειμένου: 24/2/2014

Με κάτι τέτοιες ταινίες έχτισε τη φήμη του ο Λόρενς Κάσνταν, και παρότι πλέον γυρίζει τη μία μετριότητα μετά την άλλη, ακόμα τη διατηρεί. Έχουμε μία από τις σπουδαιότερες αναβιώσεις του παραδοσιακού φιλμ-νουάρ, ή αν προτιμάτε ένα από τα υποδειγματικότερα νεο-νουάρ. Άμεσα αναφορά φυσικά στο κλασικό Με Διπλή Ταυτότητα, αλλά θα βρείτε κι άλλα εξίσου κλασικά ολόγυρα. Η βροχερή Φλόριντα χαρίζει την ατμόσφαιρα που στερεί η έλλειψη ασπρόμαυρου, και η Καθλίν Τέρνερ είναι μια πανάξια φαμ-φατάλ από τα παλιά. Το σημαντικότερο, όμως, είναι το σενάριο (που ήταν και η ειδικότητα του Κάσνταν). Δένει το μυστήριο με το ρομάντζο και πάντα σου φιλάει μια έκπληξη, που είναι σαν να σου λέει ότι ήσουν τυφλός που δεν την παρατηρούσες. Τυφλά είχαν και τα Όσκαρ, που δεν έδωσαν ούτε μία υποψηφιότητα σε αυτό το κλασικό κομμάτι των 1980. Μήπως γενικά το νουάρ δεν το πάει διαχρονικά η ακαδημία;

Βαθμολογία:

Κριτικός: Γιώργος Ξανθάκης

Έκδοση Κειμένου: 14/9/2024

Η «Έξαψη» (1981) αναβίωσε το ενδιαφέρον για το είδος του φιλμ νουάρ κατά τη δεκαετία του 1980, επηρεάζοντας μια σειρά από μεταγενέστερες ταινίες, όπως τα «The Last Seduction» (1994) και «Basic Instinct» (1992). Είναι επίσης το εντυπωσιακό σκηνοθετικό ντεμπούτο τού μέχρι τότε ικανού σεναριογράφου Lawrence Kasdan.

Η ιστορία επικεντρώνεται σε έναν δικηγόρο σε μια πόλη της Φλόριντα, τον Ned Racine (William Hurt), ο οποίος μπλέκεται ερωτικά με τη Matty Walker (Kathleen Turner), μια παντρεμένη γυναίκα που ομολογεί ότι «η θερμοκρασία του σώματός της είναι μερικούς βαθμούς πάνω από το κανονικό». Η καθοριστική πρόταση στην πρώτη τους συνάντηση είναι: «Δεν είσαι πολύ έξυπνος. Αυτό μου αρέσει στους άνδρες». Η παθιασμένη σεξουαλική τους σχέση μετατρέπεται γρήγορα σε θανατηφόρα συνωμοσία για τη δολοφονία του πλούσιου συζύγου της Matty, Edmund (Richard Crenna), ώστε να κληρονομήσει την περιουσία του. Καθώς το σχέδιο ξετυλίγεται, ο Ned παγιδεύεται σε έναν ιστό εξαπάτησης, όπου γίνεται όλο και πιο ασαφές ποιος χειραγωγεί ποιον.

Η «Έξαψη» είναι ένα από τα πιο σημαντικά παραδείγματα «νεο-νουάρ» -ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει ταινίες που αναδιατυπώνουν τους κώδικες, τα μοτίβα, τα θέματα ή τα οπτικά εφέ της χρυσής εποχής του φιλμ νουάρ. Θυμίζει το κλασικό «Double Idemnity» (1944) του Billy Wilder, διατηρώντας τα χαρακτηριστικά του είδους -αμοραλισμό, προδοσία, διπλοπροσωπία και μια αίσθηση αναπόφευκτης καταστροφής-, αλλά τα ενημερώνει με πιο σαφή σεξουαλικότητα και περίπλοκη ανάπτυξη χαρακτήρων.

Μία από τις κινητήριες δυνάμεις της αφήγησης είναι το θέμα της επιθυμίας, που εκδηλώνεται τόσο στην ερωτική έλξη όσο και στην απληστία που τροφοδοτεί τελικά μια δολοφονική συνωμοσία. Ο Ned απεικονίζεται ως ένας άντρας του οποίου ο πόθος για τη Matty τον τυφλώνει, με αποτέλεσμα να μη βλέπει την πραγματική φύση της. Η σεξουαλική του εμμονή γίνεται μοιραίο ελάττωμα, οδηγώντας τον σε έναν καταστροφικό δρόμο. Ωστόσο δεν είναι το αθώο θύμα. Είναι και αυτός εξαρχής ηθικά συμβιβασμένος, πρόθυμος να συνάψει σχέση με μια παντρεμένη γυναίκα και στη συνέχεια ακόμη πιο πρόθυμος να διαπράξει φόνο για οικονομικό όφελος. Ο χαρακτήρας του ενσαρκώνει τον νουάρ αντι-ήρωα, κάποιον που ξέρει ότι βαδίζει σε ένα επικίνδυνο μονοπάτι, αλλά δελεάζεται από τις υποσχόμενες ανταμοιβές για να συνεχίσει. Είναι ένας άνθρωπος που αφήνει τις αδυναμίες του να υπαγορεύουν τις πράξεις του, οδηγώντας στην πτώση του.

Η Matty ενσαρκώνει την κλασική νουάρ femme-fatale, μια γυναίκα που χρησιμοποιεί τη σεξουαλικότητά της ως εργαλείο χειραγώγησης για να ελέγχει τους άνδρες, παρασύροντάς τους σε επικίνδυνες καταστάσεις. Συνδυάζει τον αισθησιασμό με την πανουργία, δημιουργώντας έναν χαρακτήρα που είναι πάντα ένα βήμα μπροστά από όλους γύρω της. Είναι ψυχρή, υπολογιστική και μεθοδική στην προσέγγισή, την αποπλάνηση και τη χειραγώγηση.

Ο σκηνοθέτης Kasdan και ο βετεράνος κινηματογραφιστής Richard H. Kline δημιούργησαν ένα υπνωτικό, ονειρικό οπτικό στυλ βαθιά ριζωμένο στη νουάρ παράδοση. Η ζεστασιά του κίτρινου, του καφέ και του κόκκινου σταδιακά δίνει τη θέση της στα ψυχρά μπλε και γκρι, καθώς ο Ned συνειδητοποιεί ότι είναι θύμα των δολοπλοκιών της Matty. Η καταπιεστική ζέστη της Φλόριντα είναι σχεδόν ένας χαρακτήρας από μόνος του, με τον ιδρώτα, την υγρασία και τις αποπνικτικές νύχτες που σιγοβράζουν να προσθέτουν ένα απτό στρώμα αισθησιασμού και έντασης. Ο καύσωνας είναι μια ευφυής μεταφορά για τη λαγνεία, τη σεξουαλική χημεία, την απάτη και το έγκλημα. «Όταν έχει πολλή ζέστη οι άνθρωποι θέλουν να σκοτώσουν ο ένας τον άλλον…», λέει ένας έμπειρος αστυνομικός.

Η εικαστική σύνθεση συχνά τοποθετεί τους χαρακτήρες σε κλειστούς χώρους, προσθέτοντας την αίσθηση του εγκλωβισμού, τόσο σωματικά όσο και ηθικά. Η αποπνικτική τζαζ παρτιτούρα του John Barry συμπλήρωσε αυτή την οπτική αναδημιουργία της κλασικής νουάρ ατμόσφαιρας και διάθεσης. Ο Kasdan χρησιμοποιεί συχνά καθρέφτες που συμβολίζουν τη δυαδικότητα των χαρακτήρων, και αντιπροσωπεύουν τα στρώματα της εξαπάτησης και της διπροσωπίας που χαρακτηρίζει την αφήγηση.

Ο επίλογος της ταινίας εδραιώνει τη νεο-νουάρ θέση της, αποφεύγοντας την παράδοση του happy-end. Η τελευταία λήψη σε μια τροπική παραλία υποδηλώνει ότι, στον ηθικά διφορούμενο κόσμο του φιλμ το έγκλημα μπορεί πράγματι να πληρώσει και οι αληθινοί ένοχοι μπορεί να ξεφύγουν από τη δικαιοσύνη. Η Matty δεν είναι απλώς μια μοιραία γυναίκα που προσφέρει υποσχέσεις για απεριόριστο ηδονισμό για να αποπλανήσει και να υποτάξει τη θέληση ενός άντρα. Είναι και μια προικισμένη χειραγωγός, ένα μακιαβελικό όν ικανό να κάνει τα πάντα για να πλουτίσει. Ωστόσο το πιο ανησυχητικό είναι ότι έχει υποτάξει ολόκληρη την ενήλικη ζωή της στην επίτευξη ενός τολμηρού στόχου, που δηλώνεται ανενδοίαστα σε μια προσωπική σελίδα ενός άλμπουμ αποφοίτων, όπου υπογράφει ως «Βαμπ»: «Φιλοδοξία: να γίνω πλούσια και να ζήσω σε μια εξωτική χώρα».

Βαθμολογία: