Συντάκτης: Γιώργος Ξανθάκης

Λίγοι σκηνοθέτες γνώρισαν τόσο δραματική αναθεώρηση του έργου τους όσο ο γάλλος Ρενέ Κλερ (1898-1981). Ξεκίνησε την καριέρα του ως δημοσιογράφος και αργότερα ως ηθοποιός, προτού περάσει στη σκηνοθεσία. Το σκηνοθετικό ύφος του επηρεάστηκε από την avant-garde, αλλά χρησιμοποίησε τον ψυχαγωγικό κινηματογράφο, ειδικότερα την κωμική παράδοση του Βοντεβίλ, για να εκφράσει την κοινωνική του κριτική. Στα τέλη της δεκαετίας του 1920 και στις αρχές του 1930, ο Κλερ θεωρούνταν ένας από τους κορυφαίους σκηνοθέτες παγκοσμίως, συγκρινόμενος με μορφές όπως ο Αϊζενστάιν, ο Τσάπλιν και ο Ντ. Γ. Γκρίφιθ. Ωστόσο, αυτή η φήμη δεν κράτησε για πάντα. Μέχρι τη δεκαετία του 1950, η εκτίμηση για το έργο του είχε μειωθεί σημαντικά, με κριτικούς όπως ο Φρανσουά Τρυφό να εκφράζονται με απαξίωση. Παρόλο που τα μεταγενέστερα έργα του ενδεχομένως να μην έφτασαν την αρχική του ιδιοφυΐα, μετά τον θάνατό του η προσφορά του στον κινηματογράφο αναγνωρίστηκε εκ νέου. Σήμερα, ο Ρενέ Κλερ θεωρείται  ένας από τους σημαντικότερους γάλλους σκηνοθέτες της γενιάς του. Σκηνοθέτησε 23 μεγάλου μήκους ταινίες, οι οποίες περιλαμβάνουν μερικά από τα πιο αγαπημένα, επιδραστικά, αλλά και παράξενα κινηματογραφικά έργα της εποχής τους (Παρισινές Νύχτες -1930, Αγάπη, Γέλιο, Ξενοιασιά -1931).

Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στις ΗΠΑ σκηνοθέτησε το «And Then There Were None/ Και Μετά Δεν Έμεινε Κανένας, 1945), πρώτη κινηματογραφική μεταφορά του διάσημου μυθιστορήματος της Αγκάθα Κρίστι, «Ten Little Niggers» (1939). Μια ταινία που, παρά την χολιγουντιανή της προέλευση, φέρει ανεξίτηλα τη σφραγίδα ενός ευρωπαίου οραματιστή, ο οποίος συνδυάζει αρμονικά το μυστήριο με το λεπτό χιούμορ και τη νουάρ ατμόσφαιρα.

Η ιστορία ξεκινά με μια ομάδα οκτώ ατόμων -τον αυστηρό δικαστή Φράνσις Κουίνκανον, τον υποψιασμένο Δρ Έντουαρντ Άρμστρονγκ, τον βετεράνο ντετέκτιβ Γουίλιαμ Μπλορ, τον επιβλητικό στρατηγό Σερ Τζον Μάντρεϊκ, τον εκκεντρικό πρίγκιπα Νίκι Στάρλοφ, την αριστοκρατική Έμιλι Μπρεντ, τον αινιγματικό Φίλιπ Λόμπαρντ και τη νευρική Βέρα Κλέιθορν- να ταξιδεύουν προς ένα απομονωμένο νησί, προσκεκλημένοι από τον μυστηριώδη κύριο Όουεν. Ένας κύριος Όουεν που, περιέργως, κανείς δεν έχει συναντήσει ποτέ. Στο νησί, τούς περιμένουν δύο καινούργιοι υπηρέτες, ο κύριος και η κυρία Ρότζερς, οι οποίοι, κι αυτοί, αγνοούν τα πάντα για τον εργοδότη τους. Μια μάζωξη που, ομολογουμένως, φέρνει στον νου τις καλύτερες παραδόσεις του βρετανικού μυστηρίου, με μια δόση του παραλόγου που μόνο ο Κλερ μπορούσε να προσθέσει.

Το δείπνο στην επιβλητική έπαυλη ξεκινά με μια παράξενη νότα: δέκα μικρές φιγούρες Ινδιάνων κοσμούν το τραπέζι, μια ανατριχιαστική αναφορά στο παιδικό τραγούδι «Ten Little Indians». Κανείς δεν γνωρίζει, φυσικά, πως αυτό το τραγούδι θα γίνει ο δυσοίωνος ύμνος της δικής τους τραγωδίας.

Ξαφνικά, μια ηχογραφημένη φωνή γεμίζει τον χώρο. Είναι η φωνή του κυρίου Όουεν, και οι λέξεις που αρθρώνει παγώνουν το αίμα όλων. Κάθε ένας από τους παρευρισκόμενους -και οι οκτώ καλεσμένοι, και οι δύο υπηρέτες- κατηγορείται για τον θάνατο ενός ή περισσότερων αθώων. Έχουν διαπράξει φόνους, έχουν ξεφύγει από τη δικαιοσύνη, και τώρα η ώρα της τιμωρίας έχει φτάσει. Η φωνή είναι ξεκάθαρη: όλοι τους αξίζουν να εκτελεστούν. Η ατμόσφαιρα ηλεκτρίζεται, άγριες διαψεύσεις αναμειγνύονται με δειλές ομολογίες. Ο φόβος και η καχυποψία κυριαρχούν, καθώς συνειδητοποιούν όλοι ότι είναι στόχοι μιας σκοτεινής εκδίκησης.

Ο πρώτος θάνατος δεν αργεί να έρθει. Ο πρίγκιπας Στάρλοφ, αμέριμνος, παίζει το παιδικό τραγούδι στο πιάνο. Λίγα λεπτά αργότερα, πέφτει νεκρός, δηλητηριασμένος. Και τότε, από το τραπέζι, μία από τις δέκα φιγούρες των Ινδιάνων εξαφανίζεται. Ένας-ένας, οι καλεσμένοι πέφτουν θύματα, με κάθε φόνο να αντικατοπτρίζει τρομακτικά τους στίχους του παιδικού τραγουδιού.

Αρχικά, πιστεύουν πως ο δολοφόνος κρύβεται κάπου στο νησί. Όμως, η φρικτή αλήθεια σύντομα αποκαλύπτεται: ο δολοφόνος είναι ένας από αυτούς. Η κλειστοφοβική ατμόσφαιρα εντείνεται, καθώς ο κύκλος των υπόπτων στενεύει, και ο καθένας υποπτεύεται τον διπλανό του. Ο δικαστής αναλύει νομικά, ο γιατρός ιατρικά, ο στρατηγός στρατιωτικά, ο ντετέκτιβ ερευνητικά. Κάθε χαρακτήρας, ένα στερεότυπο του επαγγέλματός του, προσπαθεί να αποκρυπτογραφήσει το φονικό παζλ.

Το «And Then There Were None» δεν είναι απλώς ένα θρίλερ μυστηρίου. Είναι μια μελέτη της ανθρώπινης φύσης, της ενοχής και της εκδίκησης. Ο Κλερ αποδεικνύει την ικανότητά του να διαχειρίζεται ένα ensemble-cast, εστιάζοντας στις ατομικές αντιδράσεις φόβου, καχυποψίας και ενοχής. Η σκηνοθεσία του είναι λιτή αλλά αποτελεσματική, με έμφαση στην ανάπτυξη των χαρακτήρων μέσα από τους διαλόγους και τις εκφράσεις τους. Αν και δεν χρησιμοποιεί εντυπωσιακά οπτικά εφέ, η χρήση του φωτισμού και των σκιών ενισχύει το αίσθημα του μυστηρίου και της απειλής. Η κάμερα  κινείται με ακρίβεια, δίνοντας έμφαση στα πρόσωπα των ηθοποιών και τις αυξανόμενες εντάσεις μεταξύ τους. Η διαχείριση του ρυθμού είναι άριστη, με την αγωνία να κλιμακώνεται σταδιακά, οδηγώντας σε ένα ανατριχιαστικό φινάλε.

Το καστ είναι εξαιρετικό, με κάθε ηθοποιό να ενσαρκώνει πειστικά τον ρόλο του. Ο Μπάρι Φιτζέραλντ ως δικαστής Γουόργκρεϊβ, η Τζούντιθ Άντερσον ως Έμιλι Μπρεντ και ο Λούις Χέιγουορντ ως Φίλιπ Λόμπαρντ ξεχωρίζουν, αλλά όλοι οι ηθοποιοί συμβάλλουν στην αίσθηση του εγκλωβισμού και της απειλής. Οι ερμηνείες τους είναι γεμάτες ένταση, καθιστώντας τους χαρακτήρες πιστευτούς και την αγωνία τους μεταδοτική. Το μυστήριο παραμένει άλυτο για το κοινό μέχρι την τελευταία στιγμή. Το τέλος, αν και διαφορετικό από το αρχικό μυθιστόρημα της Κρίστι (ακολουθώντας τη θεατρική του διασκευή), προσφέρει μια καθηλωτική ανατροπή.

Βέβαια, η ταινία έχει και κάποιες αδυναμίες: η πλοκή δείχνει αρκετά επινοημένη, η ελαφρότητα του ύφους υπονομεύει τη σοβαρότητα του θέματος, και οι φόνοι στερούνται προσωπικού κινήτρου. Ο Κλερ αξιοποιεί στο έπακρο το σκοτεινό του χιούμορ, εισάγοντας εύστοχες δόσεις ειρωνείας ακριβώς όταν το αφηγηματικό φορτίο το απαιτεί. Ευτυχώς, το χιούμορ είναι συγκρατημένο και δένει αρμονικά με τις σκοτεινότερες πτυχές της ταινίας. Άλλωστε, η δολοφονία είναι σοβαρή υπόθεση… ή μήπως όχι;

Βαθμολογία:

0 κακή | 1 μέτρια | 2 ενδιαφέρουσα | 3 καλή | 4 πολύ καλή | 5 αριστούργημα

| μπείτε και στη σελίδα της ταινίας για περισσότερα