Το Πορτρέτο μιας Γυναίκας που Φλέγεται

Κριτικός: Σπύρος Δούκας

Έκδοση Κειμένου: 10/10/2019

Στη Βρετάνη του 18ου αιώνα, φτάνει μια νεαρή ζωγράφος προκειμένου να δημιουργήσει το πορτρέτο μιας νεαρής αστής, εν αγνοία της. Η Celine Sciamma παρουσιάζει μια ταινία εποχής ως σπουδή πάνω στον γυναικείο ψυχισμό. Με αφορμή τις κοινωνικές συνθήκες της εποχής, τις φαλλοκρατικές αντιλήψεις, τους περιορισμούς και τις υποχρεώσεις στις οποίες υπόκεινται οι γυναίκες, αλλά και το μεγαλοαστικό πρίσμα με το αυστηρό εθιμοτυπικό πρωτόκολλο, η γαλλίδα δημιουργός καλλιεργεί τις συνθήκες άνθισης ενός απαγορευμένου έρωτα, τον οποίο αντιλαμβάνεται ως ευκαιρία για μια εις βάθος μελέτη της γυναικείας φύσης.

Μέσα από ένα σενάριο-ψιλοβελονιά (καθόλου τυχαία η αναλογία, καθώς παραγωγή εργόχειρων βλέπουμε και μέσα στην ταινία ως σύμβολο), η Sciamma δημιουργεί σταδιακά έναν ιδιαίτερο κινηματογραφικό κώδικα που στηρίζεται ολοκληρωτικά στην εμμεσότητα. Πρόκειται για έναν κώδικα τόσο περίτεχνα κεντημένο, που σε καθηλώνει προτού καν επιχειρήσεις την αποκωδικοποίηση. Παράλληλα, ο σκηνικός μινιμαλισμός επιβάλλει υποσυνείδητα την προσοχή μας στη λεπτομέρεια, η ουσία της οποίας έγκειται σχεδόν αποκλειστικά στις αλληλεπιδράσεις των χαρακτήρων. Το σύνολο παραπέμπει σε υψηλή τέχνη, εκλύοντας μια γοητεία που υπερβαίνει τον θεατή. Υποκλινόμαστε, όπως θα υποκλινόμασταν σε έναν Μπέργκμαν. Θα έλεγα πως η διαλογική γραφή και το δραματικό βάρος της βρίσκεται πολύ κοντά στην μπεργκμανική αισθητική, εμποτισμένη με έναν φρέσκο αέρα ανανέωσης και εκσυγχρονισμού.

Όλα τα παραπάνω επιτυγχάνονται με βασικότερο όχημα την τέχνη της ζωγραφικής, η υπόσταση της οποίας εδώ ανοίγει επιπλέον διαύλους επικοινωνίας με την έννοια του μεταμοντέρνου. Οι δύο γυναίκες δεν λένε σχεδόν ποτέ αυτό που πραγματικά εννοούν. Η ερωτική φλόγα δημιουργείται μέσω των αντιπερισπασμών και της εμμεσότητας που αναφέραμε. Η δημιουργία ενός πορτρέτου ενέχει το στοιχείο της υποκειμενικής αντίληψης για το άτομο που απεικονίζεται. Αντίστοιχα, η σχέση του έργου με τον καλλιτέχνη προσδιορίζεται από τη δημιουργική φύση του. Είναι αδύνατον ένας καλλιτέχνης να δημιουργήσει κάτι έξω από τον ίδιον, εκτός κι αν υποκρίνεται. Άρα, η Μαριάν ζωγραφίζει την Ελοΐζ όπως την αντιλαμβάνεται η ίδια, αλλά και η Ελοΐζ μπορεί να δει μέσα στην προβολή του εαυτού της κομμάτια της Μαριάν ως δημιουργού. Έτσι, το πορτρέτο γίνεται ένας υποκειμενικά παραμορφωτικός καθρέφτης, μέσα από τον οποίο βλέπει η μία την άλλη, ενώ μέσα από αυτή την παραμόρφωση δομείται ο ερωτισμός.

Οι δύο κοπέλες επικοινωνούν μέσω του πορτρέτου, καθώς εκείνο κατασκευάζεται. Κάπως έτσι, έχουμε την πρόσμιξη του κινηματογράφου με την εικαστική τέχνη, η οποία έχει τη δυνατότητα να εξελίσσεται μέσω του συνεχούς επαναπροσδιορισμού του εαυτού (της). Έτσι, πολύ σωστά, η κεντρική ιστορία τοποθετείται σε δεύτερο επίπεδο αφήγησης. Το «πορτρέτο της γυναίκας που φλέγεται» είναι ένα έργο που δημιούργησε η Μαριάν, το οποίο πηγάζει από τη μνήμη και το βίωμά της με την Ελοΐζ. Κοιτάζοντας ξανά αυτό το έργο, η Μαριάν αφορμάται για να ανασύρει υποκειμενικά την ιστορία στη μνήμη της και να τη διηγηθεί στους μαθητές της. Πλέον έχει πάρει την απόστασή της, γι’ αυτό και στην εξαίσια τελευταία σκηνή, κοιτάζει την Ελοΐζ από μακριά, αλλά εκείνη δεν τη βλέπει, καθώς δεν βρίσκονται στην ίδια φάση.

Η ταινία προωθήθηκε ως η θηλυκή εκδοχή του «Να με Φωνάζεις με το Όνομά σου», και όχι άδικα. Η κατάληξη είναι αντίστοιχη, καθώς και η μυθική διάσταση που λαμβάνει το βίωμα για τους χαρακτήρες. Όμως, όσο απλοϊκά πανέμορφη κι αυθεντική ήταν η εμπειρία εκείνου του «αρσενικού» έργου, άλλο τόσο περίπλοκη, δύσβατη και καλλιτεχνικά τελειομανής είναι τούτη εδώ η περίπτωση. Εδώ έχουμε έναν εξολοκλήρου γυναικείο κόσμο, με μοναδική ανδρική παρουσία τον ταχυδρόμο που παραλαμβάνει στο τέλος το έτοιμο πορτρέτο για να το παραδώσει στον μέλλοντα σύζυγο της Ελοΐζ. Είναι η ανδρική παρουσία που παρουσιάζεται για να καταλύσει το γυναικείο όνειρο. Ένα όνειρο που κεντήθηκε κινηματογραφικά ως ένα σύγχρονο, μεταμοντέρνο αριστούργημα.

Βαθμολογία: