Ο Εχθρός Δίπλα μου

Κριτικός: Γιώργος Ξανθάκης

Έκδοση Κειμένου: 29/7/2023

Το 1997, το ζευγάρι Martin και Margo Verfondern πήραν την απόφαση να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους, την Ολλανδία, για να δημιουργήσουν μια οικολογική επιχείρηση στο μικρό χωριό Santoalla, ένα αραιοκατοικημένο χωριό στην ισπανική ενδοχώρα. Όταν έφτασαν εκεί, η μόνη οικογένεια που έμενε μόνιμα ήταν αυτή των Rodríguez, οι οποίοι σύντομα -λόγω κάποιων γραφειοκρατικών και οικονομικών θεμάτων- άρχισαν να νιώθουν βαθύ μίσος και δυσαρέσκεια προς τους Ολλανδούς. Με την πάροδο του χρόνου, άρχισαν να τους απειλούν με την ελπίδα να τους διώξουν, και τελικά σκότωσαν τον Martin στις 19 Ιανουαρίου 2010.

Από αυτό το εγκληματικό γεγονός το 2016 προέκυψε το ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους «Santoalla», σε σκηνοθεσία Andrew Becker και Daniel Mehrer, ενώ το 2022 ο Rodrigo Sorogoyen παρουσίασε τη μεγάλου μήκους ταινία «Ο Εχθρός Δίπλα Μου», η οποίο αναφέρεται σε αυτά τα ειδησεογραφικά γεγονότα με μυθοπλαστικό τρόπο.

Αυτή η έκτη ταινία του, γεννημένου το 1981, ισπανού σκηνοθέτη είναι ένα ανησυχητικό βουκολικό θρίλερ που στηλιτεύει τον ατομικισμό, που κατά τις τελευταίες δεκαετίες εκτόπισε κάθε είδους ανθρώπινη αλληλεγγύη, επιβάλλοντας τον κοινωνικό κανιβαλισμό ως νέο τρόπο ζωής, όχι μόνο στις πόλεις αλλά και στην ύπαιθρο. Η ταινία διερευνά με ιατροδικαστική λεπτομέρεια τις κλασικές αντινομίες μεταξύ ντόπιων και ξένων, μεταξύ νέας και παλιάς γενιάς, μεταξύ αστικής τάξης και λούμπεν προλεταριάτου, μεταξύ εκπαίδευσης και αμορφωσιάς, μεταξύ πολιτισμού και βαρβαρότητας.

Ο Sorogoyen ξεδιπλώνει με αριστοτεχνική mise-en-scene αυτές τις διαφωνίες, τις διαφορετικές απόψεις, τις αντικρουόμενες οπτικές γωνίες, το ορεσίβιο πείσμα, το τυφλό μίσος, τη λεκτική και σωματική βία. Στην ιστορία της ταινίας, τα θύματα του εκφοβισμού είναι δύο Γάλλοι γύρω στα 50, ο Antoine (Denis Ménochet) και η Olga (Marina Foïs), που κουρασμένοι από τη ζωή της πόλης, μετακομίζουν σε ένα όμορφο απομονωμένο χωριό στη Γαλικία για να ξεκινήσουν από το μηδέν και να ζήσουν σε άμεση επαφή με τη φύση, καλλιεργώντας και πουλώντας ντομάτες και άλλα τρόφιμα. Οι κρετίνοι της ταινίας είναι τα μέλη της οικογένειας Anta: η μητέρα (Luisa Merelas) και οι δύο γιοί της, ο μεγαλύτερος Xan (Luis Zahera) και ο διανοητικά ανάπηρος από ένα ατύχημα Loren (Diego Anido). Οι γάλλοι «εισβολείς» ενσαρκώνουν την κουλτούρα και την ευγένεια των νόμων και της σύγχρονης κοινωνίας, ενώ τα αδέρφια Anta είναι το ακριβώς αντίθετο: βάναυσοι άνθρωποι που δεν αναγνωρίζουν τίποτα άλλο πέρα από τους δικούς τους άγραφους νόμους. Η διαμάχη τους αρχικά φαίνεται να οφείλεται στην ξενοφοβία, στον σαδισμό αυτών των κτηνοτρόφων και στη συνήθεια του Antoine να επισκευάζει εγκαταλελειμμένα σπίτια στην περιοχή, έτσι ώστε μια μέρα να εγκατασταθούν άλλοι άνθρωποι οδηγώντας σε μια μορφή  «εξευγενισμού», που θα καθιστούσε τους Anta κοινωνικούς παρίες. Ωστόσο, ο πραγματικός λόγος για τη διαμάχη είναι πολύ πιο χυδαίος και συνδέεται με την άρνηση του Γάλλου να υπογράψει μια συλλογική σύμβαση για την πώληση γης σε εταιρεία ενέργειας για την δημιουργία αιολικού πάρκου. O Xan θεωρούσε ότι είναι μια μοναδική ευκαιρία για εύκολο χρήμα για τους ντόπιους, πού είναι κουρασμένοι από τον αγροτικό μόχθο μιας ζωής και εξοργισμένοι από τους καλλιεργημένους Γάλλους με τις «αφελείς» οικολογικές τους ανησυχίες. Έτσι τα δυο αδέρφια ουρούν στις καρέκλες των Γάλλων, ρίχνουν μπαταρίες στο πηγάδι για να δηλητηριάσουν τις ντομάτες τους με μόλυβδο, και συχνά τους απειλούν με κυνηγετικό όπλο ακόμα και όταν ανακαλύπτουν ότι ο Antoine τούς καταγράφει με μια μικρή κάμερα. Όσο για τους επιεικώς ανεπαρκείς αστυνομικούς της ταινίας, δεν δίνουν καμία σημασία στις καταγγελίες του Antoine, δεν κάνουν απολύτως τίποτα για να συνετίσουν τους εκφοβιστές, ούτε καν κάνουν συστηματική έρευνα μετά από εγκληματικές πράξεις.

Η ταινία ξεκινά με μια ανατριχιαστική σεκάνς που δείχνει το πώς οι ορεσίβιοι Ισπανοί υποτάσσουν και σκοτώνουν άλογα με γυμνά χέρια. Στο μέσο της ταινίας υπάρχει η αντήχηση αυτής της σκηνής, που αποκαλύπτει τη δυαδικότητα στη δομή της, που χωρίζεται σε αρσενικό και θηλυκό μέρος. Το πρώτο μέρος απεικονίζει την οπτική του Antoine. Σωματώδης αλλά πνευματικά αδύναμος, προσπαθεί να προσεγγίσει αδέξια τους ντόπιους, συγχρωτισμένος μαζί τους σε μια άθλια παμπ όπου και γίνεται αντικείμενο εξευτελισμού. Το δεύτερο μέρος παρουσιάζει τη θηλυκή οπτική της Olga. Αυτή η γυναίκα που αρχικά φαίνεται δευτερεύων χαρακτήρας, που απλώς ακολουθεί τα βήματα του συζύγου της, είναι στην πραγματικότητα η αληθινή πρωταγωνίστρια. Σε αντίθεση με τον Antoine, η Olga βγαίνει μπροστά με ατσάλινη αποφασιστικότητα και πνευματική συγκέντρωση που θυμίζει σαμουράι, χωρίς να  ανταλλάξει βλέμμα και λόγο με τους δυνάστες της. Έχει επινοήσει και θα εκτελέσει το δικό της, θηλυκό σχέδιο για να τους νικήσει.

Βαθμολογία: