Ο Μεγάλος Αμαρτωλός (1949)

ΣΥΝΟΨΗ

Ο Κόντι Τζάρετ είναι ένας ψυχοπαθής γκάνγκστερ και ληστής τρένων, που πάσχει από παράνοια, επιληψία, μεγαλομανία, τάσεις αυτοκαταστροφής και οιδιπόδειο σύμπλεγμα. Σπρωγμένος στο έγκλημα από μια δαιμονική μητέρα, την οποία λατρεύει παθολογικά, προδομένος από τη γυναίκα του και τον μόνο άνθρωπο που πίστευε για φίλο του, ο Τζάρετ θα φτάσει στο αποκορύφωμα της εγκληματικής του «καριέρας». Αυτό όμως θα είναι παράλληλα η αρχή της αυτοκαταστροφής του.

Σκηνοθεσία:

Raoul Walsh

Κύριοι Ρόλοι:

James Cagney … Arthur ‘Cody’ Jarrett

Virginia Mayo … Verna Jarrett

Edmond O’Brien … Hank Fallon/Vic Pardo

Margaret Wycherly … ‘Ma’ Jarrett

Steve Cochran … ‘Big Ed’ Somers

John Archer … Philip Evans

Wally Cassell … Giovanni ‘Cotton’ Valletti

Fred Clark … Daniel ‘The Trader’ Winston

G. Pat Collins … ‘Reader’ Curtin

Paul Guilfoyle … Roy Parker

Ian MacDonald … Bo Creel

Κεντρικό Επιτελείο:

Σενάριο: Ivan Goff, Ben Roberts

Στόρι: Virginia Kellogg

Παραγωγή: Louis F. Edelman

Μουσική: Max Steiner

Φωτογραφία: Sidney Hickox

Μοντάζ: Owen Marks

Σκηνικά: Edward Carrere

Κοστούμια: Leah Rhodes

Διεθνής Κριτική (μ.ο.): Πολύ θετική.

Τίτλοι

Αυθεντικός Τίτλος: White Heat
Ελληνικός Τίτλος: Ο Μεγάλος Αμαρτωλός

Σεναριακή Πηγή

Διήγημα: White Heat της Virginia Kellogg.

Κύριες Διακρίσεις

Υποψήφιο για Όσκαρ σεναρίου (στόρι).

Παραλειπόμενα

Ο James Cagney επιστρέφει μετά το 1942 και πάλι στη Warner Brothers και ενώ ενδιάμεσα είχε συστήσει δική του εταιρία παραγωγής. Όπως και ο ίδιος παραδέχτηκε, τα αίτια ήταν καθαρά οικονομικά (“χρειαζόμουν τα λεφτά τους”), κι ενώ δεν είχε ξεχάσει τις πολλές δυσκολίες που πέρασε κατά τη δεκαετία του 1930 η συνεργασία τους. Παρομοίως, το στούντιο ήταν πλέον αρνητικό απέναντι του (ο Jack Warner είχε ορκιστεί ότι δεν θα τον δέχονταν ξανά πίσω). Το νέο συμβόλαιο πρόβλεπε μία ταινία κάθε χρόνο, συν ότι ο ηθοποιός θα ενέκρινε μόνος του τα σενάρια. Οι μεσάζοντες αυτού του “δεύτερου γάμου” ήταν οι σεναριογράφοι Ivan Goff και Ben Roberts, που δήλωσαν στον Jack Warner ότι μόνο ένας θα μπορούσε να ανταπεξέλθει στον ρόλο του Κόντι Τζάρετ.
Η επιστροφή του Cagney στους γκανγκστερικούς ρόλους δεν ήταν κάτι που ήταν στις επιθυμίες του ηθοποιού, μια και είχε τυποποιηθεί παλιότερα σε αυτούς τους ρόλους. Ούτε με την πρόσληψη του Raoul Walsh ήταν χαρούμενος, έχοντας προτείνει τον φίλο του, Frank McHugh. Η επιλογή της Warner έγινε για λόγους μπάτζετ, ακόμα κι αν το είχε ανεβάσει κατά 1 εκατομμύρια δολάρια με τον ερχομό του Cagney.
Το ομώνυμο στόρι της Virginia Kellogg αγοράστηκε από το στούντιο για 2 χιλιάδες δολάρια, με τους δύο σεναριογράφους να χρειάζονται 6 μήνες για να το μεταποιήσουν. Όταν όμως το διάβασε ολοκληρωμένο ο Walsh, ικέτεψε να απομακρυνθεί από την ταινία ο Cagney μη θεωρώντας το κείμενο αντάξιο του. Ήταν ο αδελφός του ηθοποιού που έπεισε τον σκηνοθέτη ότι ο Cagney θα το έφερνε στα μέτρα του.
Το πρώτο σενάριο αφορούσε την αληθινή περίπτωση της Ma Barker, μια λησταρχίνα τραπεζών που είχε αναθρέψει τους τέσσερις γιους της ως κακοποιούς. Η συμμετοχή του Cagney άλλαξε τελείως τον σχεδιασμό. Ακόμα και ο φίλος του ηθοποιού, ο Humphrey Bogart, βοήθησε στις πολλές αλλαγές που προέκυψαν επί του κειμένου. Ο δε Frank McHugh έγραψε την εναρκτήρια σκηνή.
Ο Cagney αυτοσχεδιάζει στη σκηνή όπου μαθαίνει για τον θάνατο της μητέρας του, αιφνιδιάζοντας τους πάντες γύρω του. Η σκηνή γυρίστηκε με 600 κομπάρσους, και σεναριακά είχε μόνο μία γραμμή διαλόγου.
Οι αρχικές κριτικές ήταν θετικές, ενώ πλέον θεωρείται μία από τις πλέον κλασικές γκανγκστερικές ταινίες. Παράλληλα εξυμνήθηκε το ημι-ντοκιμαντεριστικό ύφος της, και η χρήση χαρακτηριστικών νουαρικών στοιχείων. Κλασική έμεινε και η ατάκα: Made it, Ma! Top of the world!

ΚΡΙΤΙΚΗ

Κριτικός: Γιώργος Ξανθάκης
Έκδοση Κειμένου: 16/3/2024

Ο Raoul Walsh (1887-1980) αποτελεί έναν από τους πυλώνες της ιστορίας του αμερικανικού σινεμά, όντας ένας από τους ιδρυτές της Αμερικανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου. Σκηνοθέτης και ηθοποιός από τις απαρχές του κινηματογράφου, ήταν βοηθός του D.W. Griffith και ηθοποιός στο «Birth of a Nation» (1915). Μετά από ένα σοβαρό ατύχημα στα γυρίσματα μιας ταινίας γουέστερν, έχασε το δεξί του μάτι και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την καριέρα του ως ηθοποιός, αφιερώνοντας τον εαυτό του ολοκληρωτικά σε εκείνη του πολυγραφότατου σκηνοθέτη σε διαφορετικά είδη: κωμωδίες («The Strawberry Blonde», 1941) γκανγκστερικές («The Roaring Twenties», 1939), νουάρ («High Sierra», 1941), πολεμικές («Target Burma», 1944) και γουέστερν («Distant Drums», 1952).

Το «White Heat» του 1949 είναι μια ταινία που εμπίπτει στη βιομηχανική διαδικασία του Χόλιγουντ, αλλά ταυτόχρονα είναι και ένα υβριδικό έργο μεταξύ γκανγκστερικής ταινίας και φιλμ νουάρ. Ακόμα κι αν το είδος των γκανγκστερικών ταινιών είχε μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο γέννησης και ανάπτυξης στη δεκαετία του 1930 («Little Ceasar» 1930, «The Public Enemy» 1931, «Scarface» 1932), δεν υπάρχει αμφιβολία ότι συνέχισε να επηρεάζει τον κινηματογράφο με τον συνεχή μετασχηματισμό και την επικαιροποίησή του (τριλογία «Godfather»).

Οι γκανγκστερικές ταινίες αποτελούν μία από τις εμμονές της έβδομης τέχνης από τις απαρχές της, γιατί αφενός αντηχούν τη μιζέρια και τις σαθρές δομές των καπιταλιστικών κοινωνιών, και αφετέρου ταιριάζουν απόλυτα σε μια δραματουργική αρχιτεκτονική με κύριο άξονα έναν ρομαντικό ήρωα/αντιήρωα που βιώνει ένα τόξο ανόδου και πτώσης. Μια ιδιαιτερότητα των γκανγκστερικών ταινιών ήταν ότι δεν δημιουργήθηκαν από κάποιο αντίστοιχο λογοτεχνικό είδος, αλλά προήλθαν κατευθείαν από τις περιγραφές των εφημερίδων για το οργανωμένο έγκλημα. Μια ακόμη ιδιαιτερότητα είναι η ταύτιση του θεατή με τον εγκληματία, αφού τη δική του ιστορία παρακολουθεί. Κατά συνέπεια, η επίλυση καθίσταται πολύπλοκη και συνήθως έρχεται μέσω του θανάτου του εγκληματία ως «ικανοποιητική κατάληξη» και αποκατάσταση της τάξης. Αντίθετα, το αρχετυπικό αμερικανικό νουάρ δίνει έμφαση στη σκοτεινή και βίαιη πλευρά των χαρακτήρων, αλλά με μη σχηματική προσέγγιση και με την απουσία συναισθηματικής ηθικολογίας. Στον θεματικό πυρήνα του νουάρ βρίσκεται η προδοσία που υφίσταται ο κεντρικός χαρακτήρας, συνήθως από μια «μοιραία» γυναίκα, αλλά και οι εσωτερικές ψυχολογικές συγκρούσεις του, που καταλήγουν σε εγκλήματα. Δεν υπάρχει ηθικό δίδαγμα, αλλά κυριαρχούν η τραγικότητα, η υπαρξιακή απόγνωση και η έννοια του πεπρωμένου, δάνειο από τον γαλλικό ποιητικό ρεαλισμό.

Ο αντιήρωας του «White Heat» ονομάζεται Cody Jarrett (James Gagney), και είναι ένας ψυχοπαθής γκάνγκστερ που πάσχει από παράνοια, επιληψία, μεγαλομανία, τάσεις αυτοκαταστροφής και οιδιπόδειο σύμπλεγμα. Συλλαμβάνεται ηθελημένα για ένα μικρό αδίκημα, για να αποφύγει να δικαστεί για μια ληστεία τρένου που βάφτηκε στο αίμα. Συγκρατούμενός του τοποθετείται ο Hank Fallon (Edmond O’Brien), ένας μυστικός αστυνομικός με αποστολή να διεισδύσει στη συμμορία του Cody, η οποία έχει παραμείνει ελεύθερη. Έξω από τη φυλακή, ο Big Ed (Steve Cochran) ονειρεύεται να πάρει τη θέση του Cody ως επικεφαλής της συμμορίας, αλλά και στο κρεβάτι της γυναίκας του, Verna (Virginia Mayo). Μαθαίνοντας για τον θάνατο της μητέρας του (Margaret Wycherly) και την προδοσία της συζύγου του, ο Cody τρελαίνεται κυριολεκτικά. Καταφέρνει να δραπετεύσει με τον Hank, στον οποίο έχει πια τυφλή εμπιστοσύνη, και ακολουθεί μια τροχιά εκδίκησης απέναντι σε όσους τον έβλαψαν, φθάνοντας στο απόγειο της εγκληματικής του «καριέρας»…

Η ταινία του Raoul Walsh είναι χωρισμένη σε τρία αλληλένδετα μέρη. Στο πρώτο μέρος απεικονίζεται η ψυχωτική συμπεριφορά του Cody, με τη στενή του εξάρτηση από τη δαιμονική μητέρα του που τον προστατεύει και ταυτόχρονα τον ενθαρρύνει τις εγκληματικές του πράξεις. Στο δεύτερο μέρος έχουμε τη μεταμόρφωση του Cody με τον θάνατο της μητέρας του -που έμαθε στη φυλακή- και την απόλυτη εμπιστοσύνη του στον Fallon. Στο τρίτο και τελευταίο μέρος, ο Cody «αποσύρει» τους εχθρούς του και αναδιοργανώνει τη συμμορία του, οργανώνει μια νέα ληστεία σε διυλιστήριο, ενώ όταν ανακαλύπτει ποιος είναι πραγματικά ο νέος του φίλος, βυθίζεται οριστικά στην τρέλα.

Η πυκνότητα της ιστορίας βασίζεται στην πολυπλοκότητα του Cody: σκληρός, αντικοινωνικός, με παντελή έλλειψη εμπιστοσύνης στους ανθρώπους γύρω του, στην πραγματικότητα ένα μοναχικό άτομο που μπορεί να υπάρξει μόνο επιβάλλοντας τον εαυτό του με τη βία. Πάσχει από περιοδικές ημικρανίες, που μόνο ο μητέρα του μπορεί να καταπραΰνει. Όταν έχει τέτοιες τρομερές κρίσεις κρύβεται μακριά από τα βλέμματα των αντρών του, για να μην τους μπαίνουν ιδέες ότι είναι ευάλωτος.

Είναι ένα ατελές πλάσμα που έχει διαμορφωθεί σύμφωνα με τη διεστραμμένη ψυχή της μητέρας του. Όταν του την αφαιρούν, μένει εντελώς αβοήθητος και η ψύχωσή του τον κατατρώει εντελώς, οδηγώντας τον στην αναπόφευκτη καταστροφή. Στη σεκάνς που μαθαίνει τον θάνατο της, ο Cagney παραδίδει μια αυτοσχεδιαστικά μανιακή ερμηνεία που τρυπάει την οθόνη: ένα κοντινό πλάνο στο ταραγμένο πρόσωπο του, μια μεσαία λήψη όταν πηδά πάνω στα τραπέζια των φυλακισμένων, ένα γενικό πλάνο της αχανούς αίθουσας με σιωπηλούς και έκπληκτους τους φυλακισμένους και με τον Cagney να ουρλιάζει, να κλαίει, να χτυπάει και να στριφογυρίζει στα χέρια των φρουρών. Μια σκηνή όπου τα όρια του σώματος του ηθοποιού επεκτείνονται και διαστέλλονται σε όλο το κάδρο, χάρη στην ικανότητα να γεμίζει τον χώρο μέσω της κίνησης του.

Πέρα από τη στιβαρή σκηνοθεσία του βετεράνου Walsh, πρέπει να επισημανθούν η σκιερή κινηματογράφηση από τον Sidney Hickox, η εμφατική μουσική του Max Steiner και κυρίως το ατσάλινα διατεταγμένο σενάριο των Ivan Goff και Ben Roberts που δημιουργεί έναν αφηγηματικό τυφώνα που παρασύρει οτιδήποτε στο πέρασμά του, αιχμαλωτίζοντας τον θεατή από το αρχικό πλάνο μέχρι τη μυθική κατάληξη.

Ο Cody -ένα σύμπλεγμα Ναπολέοντα και Οιδίποδα- είναι ένας τραγικός σαιξπηρικός ήρωας, μια φιγούρα συμπαθητικού παράνομου στην παράδοση του Jesse James, ένας απόκληρος που τοποθετείται πέρα από το Καλό και το Κακό. Ο κόσμος είναι πολύ μικρός για να τον χωρέσει, και οι μάχες που δίνει αποκτούν συμβολικές διαστάσεις. Και όταν εκπληρώνει την πυραμιδοειδή δομή του μύθου κραυγάζοντας «Τα κατάφερα μαμά! Στην κορυφή του κόσμου!», είναι δύσκολο να καταλάβεις αν είναι αυτός ή οι δεξαμενές βενζίνης που πυροδοτούν την έκρηξη.

Βαθμολογία: