Οκτώμισι

Κριτικός: Πάρις Μνηματίδης

Έκδοση Κειμένου: 14/4/2020

Υπάρχει ένα σημαντικό σημείο προς ένσταση εδώ, αλλά μάλλον αποτελεί μικρή υποσημείωση μπροστά στην αδιαμφισβήτητη επιδραστικότητα του συγκεκριμένου φιλμ στο μοντέρνο σινεμά και της ριζοσπαστικής για την εποχή του αυτοαναφορικότητάς του. Μονάχα ένας σκηνοθέτης του διαμετρήματος ενός Federico Fellini θα μπορούσε να μετατρέψει μια προσωπική κρίση δημιουργικότητας στην πιο καθοριστική στιγμή της φιλμογραφίας του και σε ένα σημείο τομής για τον παγκόσμιο κινηματογράφο, που θα έβρισκε μια πλειάδα μιμητών στο μέλλον, από τις γουντιαλενικές «Ζωντανές Αναμνήσεις» μέχρι το «Birdman ή Η Απρόσμενη Αρετή της Αφέλειας».

Η έλλειψη έμπνευσης ως κεντρικό θέμα αποτελεί μια αφετηρία εδώ σε ένα πολύχρωμο κουβάρι που περιέχει ένα τεράστιο κομμάτι της ανθρώπινης εμπειρίας: η πολυπλοκότητα της ενήλικης ζωής και ιδιαίτερα της επαγγελματικής παραμέτρου του, ο παραμορφωτικός καθρέφτης της νοσταλγίας, το αποκαλούμενο «αρσενικό βλέμμα» απέναντι στη γυναίκα, η καταπίεση του θρησκευτικού δογματισμού, η ζυγαριά μεταξύ εμπορικότητας και ποιότητας στην καλλιτεχνική διαδικασία, καθώς και άλλοι προβληματισμοί ξεδιπλώνονται σε έναν ιδιαίτερα πληθωρικό καμβά που επιφυλάσσει σωρεία αισθητικών και αφηγηματικών εκπλήξεων στον θεατή. Η ελεύθερη και χαλαρή δομή του σεναρίου, που μπλέκει το ονειρικό με το πραγματικό και ακολουθεί σχεδόν σε όλη του τη διάρκεια μια συνειρμική ροή, καλεί το κοινό να χρησιμοποιήσει περισσότερο τη συναισθηματική νοημοσύνη από την ψυχρή λογική, να επιστρατεύσει τη βιωματικότητα έναντι του διανοουμενισμού. Το «Οκτώμισι» είναι στην πραγματικότητα μια πολύ πιο προσβάσιμη δουλειά από αυτό που υπονοεί η φήμη που το ακολουθεί, και οι συμβολισμοί του αποκωδικοποιούνται σχετικά εύκολα, τουλάχιστον για όσους αφεθούν στο ειρμό που ξετυλίγεται.

Από την εναρκτήρια κιόλας σεκάνς του ονείρου του Guido (χωρίς καμία δόση υπερβολής, μια από τις σπουδαιότερες από καταβολής του μέσου) γίνεται εμφανής ο εξομολογητικός χαρακτήρας τόσο του κειμένου όσο και της σκηνοθετικής γραφής. Το κατά πόσο αντιστοιχούν πλήρως τα βιώματα και οι σκέψεις του πρωταγωνιστή με αυτά του ίδιου του Fellini έχει περισσότερο ένα ενδιαφέρον τύπου ταμπλόιντ της εποχής και δεν είναι το ζητούμενο για μια εστίαση στην ουσία του φιλμ. Η πρόθεση εδώ, όπως λέγεται κάποια στιγμή και από το σενάριο, δεν είναι απλά ένα κοίταγμα στον καθρέφτη, αλλά και μια επίκληση στον θεατή να έρθει σε σκέψη γύρω από τη δική του υπόσταση μέσω των εικόνων που παραθέτονται. Δεν είναι μονάχα μια ατομική αυτοψυχανάλυση, αλλά και μια αντανάκλαση των ανδρικών νευρώσεων εν γένει στην οθόνη. Η εναλλαγή των διαλόγων είναι κατακλυσμιαία, δημιουργεί εσκεμμένα μια αίσθηση χάους, και όταν τον πρώτο λόγο παίρνει η οπτική αφήγηση (διόλου τυχαία τις περισσότερες φορές όταν γίνονται αναδρομές στην παιδική ηλικία του πρωταγωνιστή, υποδηλώνοντας αλληγορικά τον πρωταρχικό ρόλο του θεάματος στα πρώτα νηπιακά βήματα και του ίδιου του σινεμά) επέρχεται μια λύτρωση από αυτό τον καταιγισμό πληροφορίας, χρήσιμης ή περιττής. Έτσι ο Fellini σκιαγραφεί ξεκάθαρα τη σκηνοθετική του ταυτότητα ως αυτή ενός εξιστορητή που χρησιμοποιεί πρωτίστως το κάδρο, κάτι που θα φανεί και στη μετέπειτα φιλμογραφία του. Ως εξέχουσας σημασίας βοήθεια έχει τις πανηγυρικές, γεμάτες ζωή συνθέσεις του Nino Rota που προσδίδουν στο σύνολο τη γεύση μιας γιορτής, η οποία κλιμακώνεται στο φινάλε.

Ωστόσο, υπάρχει μια καίρια αδυναμία που πλήττει αυτή την κατά τα άλλα αριστοτεχνική δημιουργία. Αυτή είναι η πορεία της αυτοκριτικής που συντάσσει ο ιταλός δημιουργός μέσω του alter-ego του. Ενώ φαίνεται να αναγνωρίζει όλα τα σκοτεινά σημεία της προσωπικότητάς του, είτε επικρίνοντάς τα άμεσα, είτε διακωμωδώντας τα όπως γίνεται στην περίφημη σκηνή του «χαρεμιού», είτε παραδέχεται τον πόνο που ενδέχεται να προκάλεσε στα κοντινά του πρόσωπα, όταν αποφασίζει να κλείσει το φιλμ μοιάζει σαν να δίνει μια κάπως εύκολη, έστω μερική, άφεση αμαρτιών στον εαυτό του. Σίγουρα η αυτοσυνειδησία στην οποία φτάνει είναι αναμφίβολα μια σπουδαία στιγμή, όμως αυτή δεν ακολουθείται από μια ανάλογη μεταστροφή στον χαρακτήρα του και από μια αναθεώρηση της οπτικής του, με αποτέλεσμα η κατακλείδα να φαντάζει κάπως μετέωρη.

Ακόμη και με αυτό το φάουλ, όμως, το «Οκτώμισι» παραμένει μια άκρως καινοτόμα δημιουργία, πάνω από μισό αιώνα μετά την πρώτη της προβολή, με μια γλώσσα που τοποθέτησε πολλούς σπόρους σε όλο το εύρος της έβδομης τέχνης, κάτι που την καθιστά απολύτως δίκαια μέχρι και σήμερα μια επιλογή σταθερής αξίας σε πληθώρα λιστών με τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών από κινηματογραφιστές και κριτικούς.

Βαθμολογία: