1917

Κριτικός: Πάρις Μνηματίδης

Έκδοση Κειμένου: 9/1/2020

Σαν να είδε ο Sam Mendes στο πρόσωπο της «Δουνκέρκης» μια πρόκληση, αυτή της κινηματογραφικής ταινίας μεγάλου μήκους που λειτουργεί σαν εμπειρία όσο το δυνατόν πιο αληθοφανούς αισθητικής καταβύθισης στο βίωμα του πολέμου, αποφασίζοντας να επιστρατεύσει όλες τις δημιουργικές δυνάμεις του για να ξεπεράσει ακόμη και τον Christopher Nolan σε αυτή τη δοκιμασία. Αν μπει κανείς σε μια διαδικασία σύγκρισης, σε κάποια σημεία βγαίνει κερδισμένος ο πρώτος (η νοηματική του «1917» είναι ξεκάθαρα αντιπολεμική, όχι με ημίμετρα) και σε άλλα ο δεύτερος (η δουλειά του μοντέρ Lee Smith στη «Δουνκέρκη», που παρεμπιπτόντως έχει επιμεληθεί και το φιλμ του Mendes, παράγει περισσότερη ένταση και σασπένς, κάνει τον θεατή να αισθάνεται πιο ασφυκτικά την επερχόμενη απειλή). Γεγονός όμως είναι πως το στοίχημα για σπουδαίο σινεμά κερδίζεται με χαρακτηριστική άνεση. Κι αυτό γιατί το όλο εγχείρημα δεν αποτελεί μονάχα έναν τεχνικό θρίαμβο, αλλά και μια γνήσια αντιμιλιταριστική κραυγή, ίσως κάπως απλοϊκή, εσκεμμένα όμως γιατί έχει ως στόχο την πηγαία λαϊκότητα, την απήχηση σε ένα όσο το δυνατόν πιο ευρύ κοινό. Η δε κινηματογράφηση συνδυάζει ιδανικά την κατασκευαστική αρτιότητα με την έντονη καλλιτεχνική ταυτότητα, εναλλάσσοντας την επίδειξη άψογης τεχνικής με ανάπαυλες που διαθέτουν μια βαθιά ποιητική χροιά σε εικαστικό επίπεδο, με το εύρημα τού – έστω μετά επεξεργασίας στο μοντάζ- μονόπλανου να δίνει στην αφήγηση μια υποδειγματική ροή.

Σε μεμονωμένους τομείς «πιάνεται» ακόμη και το άριστα: ο Roger Deakins για μία ακόμη φορά δημιουργεί εικόνες που διαθέτουν μια υπογραφή ολότελα δικιά του και συνάμα σε άρρηκτη συνύπαρξη με τη σκηνοθετική ταυτότητα του Mendes. Ειδικά ολόκληρη η σεκάνς στο Εκούστ-Σεν-Μεν αξίζει ξεχωριστής αναφοράς, γεμάτη στοιχειωτικά χρώματα και φωτισμούς που παραπέμπουν σε όνειρο. Το σκορ του Thomas Newman βρίσκεται πάντοτε σε σχεδόν απόλυτη αρμονία με τη δράση, πότε λειτουργώντας συμπληρωματικά στην υποβάλλουσα ατμόσφαιρα, πότε χτίζοντας σασπένς έχοντας τον ρόλο μουσικής θρίλερ, και πότε καταλήγοντας σε μεγαλειώδη ορχηστρικά ξεσπάσματα που συνεπαίρνουν. Είναι δε άκρως πρωτοποριακή η κεντρική σύλληψη της σκηνογραφικής διεύθυνσης του έμπειρου Dennis Gassner (σταθερός συνεργάτης τόσο του Mendes όσο και των αδερφών Coen), η οποία αφορά σχεδόν εξολοκλήρου εξωτερικούς χώρους, άρα και μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση από το στήσιμο εντός ενός σπιτιού ή ενός κινηματογραφικού στούντιο. Το πείραμα πετυχαίνει θριαμβευτικά, καθώς η αληθοφάνεια του τελικού αποτελέσματος δεν βάζει τον θεατή καν στη διαδικασία να σκεφτεί πως ό,τι βλέπει δεν ήταν εξαρχής στημένο για τους συντελεστές. Δεν πρέπει να υποτιμηθεί και το λιτό μεν, αποτελεσματικό δε σενάριο, που συμπυκνώνει σε φράσεις και γεγονότα ποικίλα μηνύματα, όχι με βάθος παραπάνω από αυτό που μπορεί να βρει κανείς συνήθως σε σινεμά είδους, ωστόσο εύστοχα και ουσιαστικά.

Περνώντας ξανά σε μια σύγκριση με την παρεμφερή «Δουνκέρκη», μπορεί κάποιος να μιλήσει και για μια ανώτερη ηθικά καλλιτεχνική απόφαση εκ μέρους των βασικών συντελεστών όσον αφορά την «ακατάλληλη για ανηλίκους» (αν και πάλι όχι τόσο ακραία όσο θα μπορούσε) απεικόνιση της βίας που αρμόζει σε ένα φιλμ με επίκεντρο έναν πόλεμο, σε αντίθεση με τη δημιουργία του Nolan που έχτιζε τον τρόμο μέσα κυρίως από την υπόνοια. Το σημαντικότερο πάντως που πρέπει να εμπεδωθεί εδώ είναι πως το «1917» κατορθώνει να εξισορροπήσει τις χάρες ενός μεγάλου, εμπορικού χαρακτήρα έπους (έστω και με κάποιες συμβάσεις που συνοδεύουν αυτό τον χαρακτηρισμό) με τις άφθονες πινελιές που υποδηλώνουν ένα πιο προσωπικό καλλιτεχνικό όραμα. Λίγα φιλμ στη σχετικά πρόσφατη κινηματογραφική μνήμη έχουν μιλήσει τόσο ξεκάθαρα και ανθρωπιστικά για την ισοπέδωση του ατόμου όταν βρίσκεται σε εμπόλεμες συνθήκες. Ακόμη λιγότερα έχουν αποφύγει την παγίδα να εξυμνήσουν εμμέσως την εμπόλεμη σύγκρουση απεικονίζοντάς την. Σε συνδυασμό με τον αισθητικό και οπτικοακουστικό άθλο που ο Mendes και οι συνεργάτες του φέρνουν εις πέρας, η όλη εικόνα αποδεικνύει τρανταχτά πως το σινεμά δεν ξέμεινε από ανανεωμένες φόρμες και τρόπους αφήγησης, αρκεί να υπάρχει η τόλμη για την υλοποίησή τους…

Βαθμολογία: