13 Εγκλήματα Ζητούν Ένοχο

Κριτικός: Γιώργος Ξανθάκης

Έκδοση Κειμένου: 19/8/2023

Το «13 Εγκλήματα Ζητούν Ένοχο» είναι η πιο υποτιμημένη, η πιο προσωπική και η πιο ζοφερή ταινία του Hitchcock. Ο Henry Fonda πρωταγωνιστεί ως Manny Balestrero, ένας καλός καθολικός, ένας στοργικός οικογενειάρχης με δύο μικρά αγόρια και μια γυναίκα που λατρεύει (Vera Miles). Κατά την είσοδό του σε ένα ασφαλιστικό γραφείο, μια υπάλληλος τον μπερδεύει με έναν άντρα που την είχε ληστέψει δύο φορές υπό την απειλή όπλου. Αμφίβολοι αυτόπτες μάρτυρες και ανυπόστατα στοιχεία τον συνδέουν αμυδρά και με άλλες ληστείες, και αν και δεν υπάρχει από το περιβάλλον του καμία αμφιβολία για την αθωότητά του, τα άλλοθι του δεν φαίνονται ισχυρά και ο αγώνας για την αθώωσή του ωθεί τη γυναίκα του σε νευρικό κλονισμό.

Το «13 Εγκλήματα Ζητούν Ένοχο» μπορεί να μη θυμίζει σε τίποτα το κλασικό χιτσκοκικό στυλ, αλλά είναι αναμφίβολα μία από τις πιο τολμηρές και εμπνευσμένες συνεισφορές του Hitchcock στην τέχνη του κινηματογράφου. Αν και περιλαμβάνει πολλά από τα θεματικά μοτίβα του βρετανού auteur, όπως τη λανθασμένη ταυτότητα, την ψυχική διαταραχή, τη μεταβίβαση της ενοχής, διαφέρει σημαντικά από το υπόλοιπο έργο του, σε σημείο που θα μπορούσε ακόμη και να εκληφθεί ως έργο άλλου σκηνοθέτη. Η εκπληκτική στιλιστική αλλαγή κατεύθυνσης προαναγγέλλεται στο προοίμιο της ταινίας, με την εμφάνιση του ίδιου του δημιουργού, όχι στο συνηθισμένο φευγαλέο κάμεό του αλλά ως μια σκοτεινή σιλουέτα σε μακρινό -φιλμ νουάρ- πλάνο, που επισημαίνει ότι αυτό που πρόκειται να δούμε είναι μια εξολοκλήρου αληθινή ιστορία. Μάλιστα αυτή η ιστορία ενέπνευσε τον Maxwell Anderson να γράψει το μυθιστόρημα «The True Story of Christopher Emmanuel Balestrero» στο οποίο και βασίζεται το σενάριο της ταινίας. Ο βασικός λόγος που ο Hitch επέλεξε να σκηνοθετήσει μια τόσο ασυνήθιστη, για τη φιλμογραφία του, ιστορία είναι η έντονη φοβία -που πήγαζε από την παιδική του ηλικία- απέναντι στην αστυνομία, καθώς πίστευε ότι τα όργανά της θα μπορούσαν να κάνουν κατάχρηση εξουσίας, για τον ένα ή τον άλλο λόγο, και να καταδικάσουν έναν αθώο.

Στο «13 Εγκλήματα Ζητούν Ένοχο» ο  Hitchcock υιοθετεί μια εντυπωσιακά ρεαλιστική προσέγγιση με λεπτομερή διαδικαστική, αστυνομική αφήγηση, αποφεύγοντας τον εξωραϊσμό και τη θεατρική δραματικότητα. Η νουάρ κινηματογράφηση του Robert Burks γίνεται σε πραγματικές τοποθεσίες και οι νατουραλιστικές ερμηνείες συμπληρώνονται από ένα πολύ συγκρατημένο κινηματογραφικό ύφος και μια σχολαστική προσοχή στη λεπτομέρεια, που ενισχύουν την αίσθηση στεγνού ρεαλισμού. Το γλαφυρό στυλ των προηγούμενων ταινιών του δίνει τη θέση του σε ένα υποβλητικό μείγμα φιλμ νουάρ και ημι-ντοκιμαντέρ, συνθέτοντας μια ανατριχιαστική παραβολή για το πώς το κράτος μπορεί αλόγιστα να καταστρέψει τις ζωές ανυποψίαστων πολιτών. Τα γεγονότα παρατίθεται ψυχρά, κλινικά, στεγνά, χωρίς φιοριτούρες. Είναι πολύ πιθανό ο σκηνοθέτης να είχε επηρεαστεί εκείνη την εποχή από την εμφάνιση του νεορεαλισμού στον ευρωπαϊκό κινηματογράφο -και ιδιαίτερα από το έργο των Rosselini και De Sica. Στην πιο συγκλονιστική ενότητα της ταινίας, παρακολουθούμε τον βασανιστικό Γολγοθά ενός αθώου από την απροσδόκητη σύλληψη μέχρι και τη φυλάκιση, μέσα από όλες τις λεπτομέρειες που συνθέτουν ένα κατηγορητήριο: δακτυλικά αποτυπώματα, ταυτοποίηση, ανάκριση, μεταφορά σε κλούβα. Η ανατριχιαστική αυστηρότητα που αποπνέει αυτή η σεκάνς μάς φέρνει στον νου το σινεμά του Robert Bresson. Η διακριτική αλλά πανταχού παρούσα παρτιτούρα του Bernard Herrmann είναι για άλλη μία φορά ένα αριστούργημα ευαισθησίας και ενσυναίσθησης: μοντέρνα, τζαζ, σκοτεινή, απελπισμένη. Η αριστοτεχνική φωτογραφία του Robert Burks συνδυάζει δημιουργικά ετερόκλητα στοιχεία: από τον εξπρεσιονισμό του φιλμ νουάρ στο νεορεαλισμό ύφος μέχρι τις ιμπρεσιονιστικές διπλοτυπίες.

Μεγάλο μέρος του έντονου συναισθηματικού αντίκτυπου της ταινίας οφείλεται στη μνημειώδη εσωτερική ερμηνεία του Henry Fonda, ενός ηθοποιού με έμφυτο ταλέντο να ερμηνεύει τον απλό, μέσο άνθρωπο. Το εκφραστικό βλέμμα του παρατηρεί αρχικά με απορία και αργότερα με ανησυχία, φόβο, απελπισία και απόγνωση να παρασύρεται -από μια τραγική αλληλουχία τυχαίων γεγονότων, συμπτώσεων και αστοχιών άλλων- σε έναν καφκικό εφιάλτη, από τον οποίο φαίνεται να μην υπάρχει διαφυγή. Δείχνει ανίσχυρος να αντισταθεί σε μια αόρατη  δύναμη που γκρέμισε σε μία στιγμή τον κόσμο του -αυτόν που έχτιζε με κόπο μέρα με τη μέρα, επί πολλά χρόνια. Και όσο περισσότερο αναγκάζεται να διακηρύττει την αθωότητά του, τόσο περισσότερο πλήττεται από ένα αίσθημα ενοχής, που τροφοδοτείται από την καθολική του πίστη, την οικογενειακή του ευθύνη, αλλά και την αφοσίωση του στη νομιμότητα. Πίσω από τις σκιές του φιλμ νουάρ κρύβεται η καθολική ενοχή μιας ανάλγητης κοινωνίας με ανίκανους και βλοσυρούς αστυνομικούς, με ασυνείδητους και ανεύθυνους πολίτες.

Στο «13 Εγκλήματα Ζητούν Ένοχο» δεν υπάρχει χώρος για τεχνητό σασπένς, για χιούμορ ή για εντυπωσιακά mise-en-scene. Αυτή είναι η πιο σοβαρή, η πιο ανθρώπινη, η πιο υπαρξιακή, ίσως και η καλύτερη δημιουργία του Hitchcock. Βλέποντας την ταινία μέσα από την οπτική του Henry Fonda, καταλήγουμε στη συνειδητοποίηση ότι η μοίρα, οι συμπτώσεις, η τύχη ή η ατυχία είναι πράγματα που έχουν καθοριστική σημασία στη ζωή μας. Ο αμφίσημος επίλογος προκαλεί τρόμο: η αθωότητα είναι απλώς ένα γραφειοκρατικό τέχνασμα, ενώ η ενοχή είναι σύμφυτη με την ανθρώπινη κατάσταση.

Βαθμολογία: