Όλη η Ομορφιά και η Αιματοχυσία

Κριτικός: Φίλιππος Χατζίκος

Έκδοση Κειμένου: 16/11/2023

Το σκάνδαλο των οπιοειδών που συντάραξε την αμερικανική κοινή γνώμη στα τέλη της δεκαετίας του 2010 αποτέλεσε την αφετηρία για μια σειρά από παραγωγές μυθοπλασίας και τεκμηρίωσης τα τελευταία χρόνια, από τα miniseries Dopesick και Painkiller μέχρι το ανακριτικής υφής ντοκιμαντέρ του καθ’ ύλην αρμόδιου Άλεξ Γκίμπνι Crime of the Century, ακόμα και την Πτώση του Οίκου των Άσερ του Μάικ Φλάναγκαν. Η αλήθεια είναι πως πρόκειται για μια ιστορία πλούσια σε δραματουργική πρώτη ύλη: η φρικιαστική επιδημία των εθιστικών φαρμάκων που οδήγησε στον θάνατο εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους ως αποτέλεσμα της ανάλγητης εταιρικής απληστίας. Η μακιαβελική οικογένεια των βαθύπλουτων φαρμακοβιομήχανων Σάκλερ, με τις καθιερωμένες αγαθοεργίες και το φιλότεχνο προφίλ, που είδε το όνομά της να κοσμεί τις αίθουσες των μεγαλύτερων μουσείων του πλανήτη χάρη στις γενναιόδωρες συνεισφορές στις συλλογές τους. Η οργή μπροστά στο διαρκές έγκλημα που έμεινε για χρόνια αναπάντητο και τους θανάτους που εξαφανίστηκαν ανάμεσα στις γραμμές των στατιστικών μεγεθών.

Η προσέγγιση της έμπειρης ντοκιμαντερίστριας Λόρα Πόιτρας, την οποία η Ακαδημία τίμησε με το χρυσό αγαλματίδιo για το Citizenfour που κατέγραψε τα πεπραγμένα του Έντουαρντ Σνόουντεν, εγκαθιδρύει μια απροσδόκητη αφηγηματική οπτική στα γεγονότα. Κέντρο της ταινίας είναι η καλλιτέχνιδα και ακτιβίστρια Ναν Γκόλντιν, εθισμένη και η ίδια στα θανατηφόρα οπιούχα φάρμακα. Η Πόιτρας ακολουθεί τη διαδρομή της από τα εφηβικά χρόνια και την παιδική επαναστατικότητά της, τη σταδιοδρομία της στην underground νεϋορκέζικη κουλτούρα της δεκαετίας του 1980 έως και τη ρηξικέλευθη παρουσία της στο χώρο της φωτογραφίας και του installation art που την έκανε περιζήτητη στο συναφές καλλιτεχνικό στερέωμα. Ταυτόχρονα, όμως, δεν κινείται στις ασφαλείς ράγες μιας κινηματογραφικής βιογραφίας. Στη γραμμική εξιστόρηση της περιπετειώδους ζωής της Γκόλντιν παρεμβάλλεται η ανάγνωση του σύγχρονου αγώνα της εναντίον των Σάκλερ. Ο βίος και το έργο της Γκόλντιν, έτσι, γίνεται ένα διαρκές (κινηματογραφικό) αίτημα για ορατότητα, ισονομία και στοιχειώδη σεβασμό απέναντι στη ζωή και την ελευθερία. Μια άνιση μάχη απέναντι στα χίλια διαφορετικά πρόσωπα της εξουσίας.

Η θεσμοθετημένη άγνοια συνιστά μια μορφή βίας ˙ η Γκόλντιν, ως υποκείμενο της αφήγησης της Πόιτρας, βρίσκει το νήμα που συνδέει τα θύματα της επιδημίας του HIV με τους νεκρούς της κρίσης των εξαρτησιογόνων φαρμάκων. Έχοντας χάσει δεκάδες φίλους και συνοδοιπόρους στην έξαρση του AIDS, βλέπει την θανατερή ιστορία να επαναλαμβάνεται εξοργιστικά. Στη μία περίπτωση, το κοινωνικό στίγμα και η πουριτανική ηθικολογία οδήγησε στον χαμό τόσων ανθρώπων, θυμάτων της τραγικής ολιγωρίας των αρμόδιων αρχών σε ζητήματα έρευνας, θεραπείας ή περιορισμού της θνησιγένειας της συγκεκριμένης ασθένειας. Στην άλλη, η κραταιή θέση ενός εταιρικού κολοσσού επέφερε τεράστιες χρονοτριβές στη διερεύνηση των καταγγελιών, με το κόστος σε ανθρώπινες ζωές να είναι ανυπολόγιστο (οι αριθμοί είναι πραγματικά αποκαρδιωτικοί). Το αποτέλεσμα είναι ενιαίο: η συστηματοποιημένη αποσιώπηση των ασθενών και της πιθανής αντιμετώπισής των περιστατικών, ως μια μορφή εξουσιαστικής βίας πάνω στα σώματα των νοσούντων, σκορπάει τον θάνατο.

Η Πόιτρας διαχέει αφηγηματικά τα βιώματα και την προσωπικότητα της Ναν Γκόλντιν τόσο στην τέχνη όσο και στον ακτιβισμό της. Το παιδικό τραύμα της απώλειας της αδερφής της είναι παρόν σε κάθε έκφανση της κοινωνικής της δράσης, έστω και αν η αμερικανίδα δημιουργός στέκει διακριτική απέναντι του. Η ταινία επιστρέφει σε αυτό σταθερά και  δανείζεται από αυτό τον υπέροχο τίτλο της, αναδεικνύοντας το σε κεντρικό σημείο του χαρακτήρα της Γκόλντιν, όπως αυτός προκύπτει από την ταινία. Διατυπώνεται βέβαια και η αντίρρηση δια στόματος της ίδιας της καλλιτέχνιδας, που μια πυκνή της φράση («It’s easy to turn your life into a story, but it’s harder to maintain real memories») αντικατοπτρίζει τον προσωπικό της αγώνα. Στην λογική της κινηματογραφικής συνέχειας και της μορφής της ταινίας, ωστόσο, η «ιστορία» βρίσκει πάντα τον τρόπο να γυρνά στην αδικοχαμένη αδερφή, ως απώτατη ανάγνωση της καλλιτεχνικής προσήλωσης της Γκόλντιν στις περιπτώσεις του λεγόμενου περιθωρίου, όπως η queer κοινότητα των 80s, οι σεξεργάτριες, οι φορείς του AIDS. Όπως και στον ακτιβισμό, έτσι και στην τέχνη της, η ίδια ήταν πάντα παρούσα, ποτέ δεν αρκούνταν στο χώρο πίσω από τον φωτογραφικό φακό, όπως καταδεικνύει η περίφημη δουλειά της με τίτλο «Μπαλάντα της Σεξουαλικής Εξάρτησης».

Απόληξη του ακτιβιστικού αγώνα της Ναν Γκόλντιν και των συναγωνιστών και συναγωνιστριών της είναι η απόδοση δικαιοσύνης και η αποκαθήλωση των Σάκλερ. Οι αυταπάτες, βέβαια, περιττεύουν: το νομικό οπλοστάσιο των κροίσων τυγχάνει πληρέστερο από των ακτιβιστών και αυτό εκείνοι το γνώριζαν εξαρχής. Παρότι τα οικονομικά μεγέθη της κατάρρευσής των Σάκλερ φαντάζουν κατακλυσμικά, σε προσωπικό (περιουσιακό) επίπεδο πιθανότατα θα βρεθεί ένας τρόπος να υπεκφύγουν. Ευτυχώς, όμως, οι δικαστικές αίθουσες και οι κάθε λογής ακροαματικές διαδικασίες δεν είναι τα μόνα πεδία της μάχης. Η δικαίωση που δεν θα έρθει από έδρας θα λάβει τη μορφή της διαγραφής του ονόματος «Σάκλερ» από τον δημόσιο χώρο: οι χώροι των πανεπιστημίων και των μουσείων που κάποτε έφεραν το «γενναιόδωρο» όνομα τους θα μετονομαστούν, υπό το άγρυπνο βλέμμα των βουβών εκθεμάτων και των άδειων χώρων που πλέον ελευθερώνονται από την αιματοβαμμένη σφραγίδα τους. Το όνομα τους θα είναι συνώνυμο του θανάτου και της ντροπής, ως αποτέλεσμα ενός αγώνα με πάμπολλα θύματα που έκρυβε μέσα του μια ισχνή και παρήγορη ομορφιά στην ανθρώπινη συνένωση. Αυτή τη διαχρονική διαδικασία κατέγραψε ουσιαστικά η κάμερα της Λόρα Πόιτρας: όλη την ομορφιά και την αιματοχυσία της αντίστασης.

Βαθμολογία: