Ο Μεγαλέξαντρος

Κριτικός: Πάρις Μνηματίδης

Έκδοση Κειμένου: 30/3/2023

Ο «Μεγαλέξαντρος» πάντοτε ήταν συγκριτικά με άλλες δημιουργίες του Αγγελόπουλου πιο παραγκωνισμένος, ίσως όχι μόνο λόγω δύσκολων αναφορών (κακά τα ψέματα, κάποια από τα φιλμ του είναι περισσότερο βατά, όσο και αν αυτοί που πολέμησαν το σινεμά του δεν θα το παραδεχτούν στα πλαίσια ενός αστείου ανένδοτου ενάντια στην «ψευτοκουλτούρα» κατά τους ίδιους) αλλά και λόγω νοήματος, που αποτελεί μια βαθιά ενδοσκόπηση σε όλα όσα δίχασαν την ελληνική Αριστερά κυρίως κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου. Δεν διαθέτει την οικουμενικότητα του «Θίασου», την πιο διορατική φιλοδοξία του «Βλέμματος του Οδυσσέα» ή το σχετικά πιο «φιλόξενο» πνεύμα του «Μια Αιωνιότητα και μια Μέρα». Το ότι δεν εντάσσεται από τον ίδιο τον κινηματογραφιστή στις ταινίες που απαρτίζουν την περίφημη «Τριλογία της Ιστορίας» που προηγήθηκε χρονικά έχει τη σημασία του, είναι σαν ο ίδιος ο Αγγελόπουλος να τονίζει την αυτονομία των συλλογισμών του εδώ, ως ένα μικρό «ένθετο» κριτικής επάνω σε μερίδα του πολιτικού του χώρου. Είναι επίσης μια από τις πλέον «αποστασιοποιημένες» δουλειές του, καθώς όλοι οι χαρακτήρες σχεδόν λειτουργούν ως σύμβολα, η εστίαση δεν είναι ανθρωποκεντρική όπως για παράδειγμα στο «Ταξίδι στα Κύθηρα».

Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως «σκληρό καρύδι» λόγω τεράστιας διάρκειας κι εγκεφαλικότητας, είναι όμως κι ένα φιλμ αξιοθαύμαστο ως προς την πολυπλοκότητα της τεχνικής του και με συμβολισμούς που απαιτούν άνω του μέσου όρου επεξεργασία από τον θεατή για να αποκωδικοποιηθούν σε όλο τους το εύρος (ενδεικτικά, η σύνδεση ανάμεσα στο ψευδώνυμο του πρωταγωνιστή και στην αληθινή φιγούρα που εμμέσως εκπροσωπεί είναι σαν να βρίσκεται στο σημείο που τέμνονται ο βαθύς θαυμασμός με μια επίπληξη ενάντια στη νοοτροπία του πολιτικού μεσσιανισμού). Στα πλαίσια ενός ιστορικού παραλληλισμού που σίγουρα δεν είναι τυχαίος στη συγκεκριμένη περίπτωση, ενώ το γεγονός της Σφαγής του Δηλεσιού διαθέτει πτυχές που είναι οι ίδιες αναπόσπαστο κομμάτι της αγγελοπουλικής προβληματικής (η πίεση του διεθνούς παράγοντα στα ελληνικά πράγματα, η βία ως βασικό συστατικό της πολιτικής), ίσως το επίκεντρο του σεναρίου να βρίσκεται αλλού αν μεταφερθεί κανείς κατά τη διάρκεια της ίδιας χρονιάς στη Γαλλία και στο πού οδήγησαν οι σχετικές ζυμώσεις ελάχιστο καιρό αργότερα… Η κατάληξη του στοχασμού που επιχειρείται, παρά την ιδιαίτερα έντονη και βίαιη κλιμάκωση, είναι τελικά αισιόδοξη και συνοψίζεται από την τελευταία φράση που ακούγεται και στο πώς αυτή «διαβάζεται» μέσα και από το πλάνο του φινάλε που κάνει και τη μετάβαση στο σήμερα.

Υπάρχει ένα σημαντικό στοιχείο που δηλώνει το «παρών» εδώ και που γενικά κυριαρχεί στην πλειοψηφία της φιλμογραφίας της οποίας αποτελεί μέρος: μια ανάγνωση της ελληνικότητας στην ουσία της, ξεφεύγοντας από τη γραφικότητα του φολκλόρ. Ο τρόπος με τον οποίο «αιχμαλωτίζονται» τα τοπία από τον φακό, με γήινα και αυστηρά χρώματα, η αιώνια «εθνική μελαγχολία» που τόσο εύστοχα αντικατοπτρίζεται από την άκρως αφαιρετική προσέγγιση των ερμηνειών, η ματιά απέναντι στο concept του ηρωισμού που είναι σαν να φτύνει στα μούτρα την αντίστοιχη με την οποία είχε γαλουχηθεί το εγχώριο κοινό λίγα χρόνια πριν από τις παραγωγές του Τζέιμς Πάρις, έστω και με διαφορετική αφετηρία, όλα αποτελούν πινελιές που συνθέτουν ένα κινηματογραφικό όραμα με ισχυρή αίσθηση ταυτότητας και που «συνομιλεί» ταυτόχρονα με μια παγκοσμιότητα όσον αφορά τη γλώσσα του.

Παρατηρώντας εκ των υστέρων το σύνολο του έργου του Αγγελόπουλου, μπορεί κανείς να αποφανθεί για την κομβικότητα του «Μεγαλέξαντρου». Είναι η ταινία που γεφύρωσε την περίοδο με την οποία καταπιάστηκε με το παρελθόν με την ύστερη, που στράφηκε στο «τώρα». Παράλληλα, η βαρύτητα των συμπερασμάτων της ίσως και να έχει αυξηθεί με την πάροδο των δεκαετιών με τις συνεχείς αλλαγές πάνω στη θεώρηση του τι σημαίνει Αριστερά στην Ελλάδα. Οπωσδήποτε είναι μια εμπειρία μυσταγωγική, που απαιτεί από το κοινό της να είναι καλά προετοιμασμένο για να λάβει τα μέγιστα για τις σχεδόν τέσσερις ώρες της διάρκειας.

Βαθμολογία: