Μια Κρυφή Ζωή

Κριτικός: Γιώργος Ξανθάκης

Έκδοση Κειμένου: 25/1/2020

Μετά την αποτυχία των τριών τελευταίων ταινιών του, φαίνεται ότι ο Μάλικ αισθάνθηκε ότι ξεπέρασε τα όρια του με την εμμονή του να εκφράζεται με μη αφηγηματικά πειράματα. Στη νέα ταινία του, «Μια Κρυφή Ζωή», επιστρέφει στην περιοχή της συμβατικής αφηγηματικής δομής. Πρόκειται για μια βιογραφική ταινία για τον αυστριακό αγρότη Franz Jägerstätter, έναν σπάνιο άνθρωπο που επέλεξε να ζει ευσυνείδητα, έναν αφοσιωμένο καθολικό που αρνήθηκε να δηλώσει πίστη στους ναζί κατά τον Β ‘Παγκόσμιο Πόλεμο.

Το 1939, ο Franz (August Dieh) διάγει μια ζωή ειδυλλιακής οικιακής ευδαιμονίας μέσα στη μαγευτική ορεινή φύση, με τη σύζυγό του, Fani (Valerie Pachner), τις τρεις νεαρές κόρες του και τη μητέρα του (Karin Neuhäuser) στην απομακρυσμένη και ήρεμη ορεινή πόλη St. Radegund των Αυστριακών Άλπεων.

Αν και η Γερμανία είχε προσαρτήσει την Αυστρία το 1938 και ο Χίτλερ είχε έρθει στην εξουσία το 1933, ο Franz και η οικογένειά του παραμένουν σχετικά ανεπηρέαστοι από τον πόλεμο. Ωστόσο ο νέος δήμαρχος είναι φιλοναζιστής και τα στρατιωτικά αεροπλάνα αρχίζουν να σκιάζουν τον ουρανό. Ο Franz παρουσιάζεται για τη βασική στρατιωτική εκπαίδευση, αν και πιστεύει ότι η Γερμανία διεξάγει έναν άδικο πόλεμο. Μετά την παράδοση της Γαλλίας, ο Franz μαζί με άλλους επιστρέφουν στα σπίτια τους, με απαλλαγή που χορηγείται στους αγρότες. Δεν κρύβει την απέχθεια του για τον Χίτλερ και ανησυχεί για την ημέρα που θα ανακληθεί η απαλλαγή για να υπηρετήσει. Όταν τον χαιρετούν στον δρόμο  με έναν υποχρεωτικό “Heil Hitler” αποκρίνεται με το απαξιωτικό “Pfui Hitler”. Όμως ο πόλεμος τραβά σε μάκρος και ο Franz καλείται ξανά. Πρέπει να ορκιστεί πίστη στον Χίτλερ και στο Τρίτο Ράιχ. Αρνείται να το κάνει παρά την παρότρυνση των γειτόνων του, του δήμαρχου (Karl Markovics) και του επισκόπου του Σάλτσμπουργκ (Michael Nyqvist). Γίνεται παρίας, οι χωρικοί, που τον χαρακτηρίζουν προδότη, στρέφονται κατά της οικογένειας. Συνειδητοποιεί ότι αν επιμείνει στην άρνηση του μπορεί να συλληφθεί και να καταδικαστεί σε θάνατο. Η στάση του Franz είναι βαθιά ηθική, αλλά η ηθική του βασίζεται στις θρησκευτικές του πεποιθήσεις. Παρόλα αυτά έρχεται σε σύγκρουση με την επίσημη εκκλησία που έχει ενδώσει στον ναζισμό. Ο Franz νοιάζεται περισσότερο για την ψυχή παρά για το σώμα του, και είναι πρόθυμος να θυσιάσει το τελευταίο για να σώσει το πρώτο.

Κατά μια έννοια, ο Μάλικ αναγνωρίζει στον Franz κάτι από τον εαυτό του. Είναι και αυτός ένας αντιρρησίας συνείδησης, σε καλλιτεχνικό επίπεδο. Αν ήθελε, θα μπορούσε εύκολα να χαράξει μια εμπορικά επιτυχημένη καριέρα στο Χόλιγουντ ως δημιουργός ρηχών και συμβατικών μελοδραμάτων (όπως π.χ. ο Σπίλμπεργκ) που θα σάρωναν στα Όσκαρ. Αυτός όμως παραμένει ασυμβίβαστος στη μοναχική του διαδρομή, στο προσωπικό του ύφος, ανεξάρτητα από τις συνέπειες.

Η αισθητική γλώσσα της ταινίας ταιριάζει με τη φιλοσοφία του δημιουργού της. Είναι ποιητική, ελεγειακή, γλαφυρή. Ο Μάλικ και ο κινηματογραφιστής του, Jörg Widmer, χρησιμοποιούν ευρυγώνιους φακούς που αλλοιώνουν τα όρια του πλαισίου και αυξάνουν τα ύψη, μετατρέποντας το υπέροχο τοπίο του Radegund σε ένα είδος πνευματικού πεδίου μάχης. Καταπράσινοι λόφοι, οφιοειδείς δρόμοι, πυκνά δάση, συννεφιασμένα βουνά δημιουργούν ένα αδιάσπαστο σύστημα που μοιάζει να περικλείει όλη την πλάση. Ο συνδυασμός συμμετρίας και παραμόρφωσης δημιουργεί  μαγευτικές οπτικές συνθέσεις, θυμίζοντας τοιχογραφίες στα κοίλα ταβάνια των εκκλησιών που καμπυλώνονται προς μια κεντρική, ουράνια μορφή. Η κάμερα συχνά στρέφεται προς τα πάνω, προς τον ουρανό όπου βρίσκεται ο θρόνος του Θεού.

Ο Μάλικ δεν μένει στην επιφάνεια. Συνθέτει βαθιά ερωτήματα, ανιχνεύει το ηθικό υπόβαθρο του ήρωα του. Μένει πιστός στην πανθεϊστική φιλοσοφία του: ο κόσμος, η φύση είναι ο κήπος της Εδέμ, οι άνθρωποι με τα όπλα οι καταστροφείς του. Με ειλικρινή λόγο και οπτικό μεγαλείο υφαίνει οργανικά τα θεματικά του δίπολα: φύση και άνθρωπος,  προσωπικό και οικουμενικό, θρησκευτικό στοιχείο και φιλοσοφικός υπαρξισμός.

«Τι συνέβη στη χώρα μας; Στον τόπο που αγαπάμε;» ακούγεται στην ταινία. Είναι ένα αγωνιώδες ερώτημα που έχει διατυπωθεί σε πολλά μέρη, σε πολλές ιστορικές στιγμές. Με την «Κρυφή Ζωή» ο Μάλικ μοιάζει να απαντά: η Φύση δεν πεθαίνει. Ζει με τη δική της νομοτέλεια, αδιαφορώντας για την ανθρώπινη βαρβαρότητα. Και ακόμη κι αν η ανθρωπότητα εξαφανιζόταν, ο πλανήτης Γη θα μπορούσε να θεραπεύσει τις πληγές που του προξένησε το πολεμοχαρές θηρίο που λέγεται άνθρωπος.

Βαθμολογία:

Κριτικός: Σοφία Γουργουλιάνη

Έκδοση Κειμένου: 13/2/2020

O Terrence Malick, μετά από τις ομολογουμένως φιλόδοξες πλην αποτυχημένες προσπάθειες να επανέλθει στα αριστουργήματα με τα οποία μας συστήθηκε, επιστρέφει με το «Μια Κρυφή Ζωή» για να επιβεβαιώσει τον κανόνα των τελευταίων του ταινιών, και όχι να αποτελέσει την εξαίρεση.

Επιλέγει αυτή τη φορά την πραγματική ιστορία ενός άντρα, κατοίκου ενός χωριού της Αυστρίας, που αρνείται να παράσχει τις πολεμικές και «ηθικές» υπηρεσίες του στον στρατό του Χίτλερ. Και επενδύοντας στο γνωστό, οπτικά ερεθιστικό, σκηνοθετικό του ύφος, μας χαρίζει μια ταινία-ωδή στην ηδονή που χαρίζει η ομορφιά της εικόνας.

Όμως, η ατέλειωτη αυτή παρέλαση της απόλυτης ομορφιάς, επιβεβαιώνει εδώ την υποψία ότι και η ομορφιά μπορεί να καταλήξει πληκτική. Και στην ταινία του Μάλικ, χαρίζει εντέλει τον αέρα ενός τρίωρου καλλιτεχνικού αυνανισμού. Το σενάριο περνάει σε δεύτερη μοίρα, με τους ήρωες να αναλώνονται σε -συχνά κλισέ- φιλοσοφικές εξάρσεις χωρίς την παραμικρή υποψία δράσης. Και να κάνουν, τελικά, το κοινό να εκλιπαρεί -ακόμα και…- για τον βασανισμό ενός αθώου άντρα σε μια απέλπιδα κραυγή για λίγη ένταση. Ενώ, από την άλλη, είναι σεναριακά ακατανόητος ο τρόπος με τον οποίο η αντίσταση στον ναζισμό καταλήγει να αποτελεί το κερασάκι στην τούρτα της θυσίας για χάρη της θρησκευτικής πίστης. Οι ερμηνείες -κεντρικές και περιφερειακές- αποδεικνύονται εξαιρετικές προσπαθώντας φιλότιμα να σώσουν την παρτίδα.

Συνολικά, πρόκειται δυστυχώς για μια άρτια εικαστική δημιουργία, που αποτυγχάνει πλήρως να περάσει τον παλμό και την ψυχή που θα ήθελε να διαθέσει στο κοινό της.

Βαθμολογία: