Ζ

Οι τελευταίες ημέρες της ζωής ενός μεγάλου πολιτικού άντρα, του Γρηγόρη Λαμπράκη (Ζ), που στα δύσκολα πολιτικά χρόνια για την ελεύθερη έκφραση των ιδεών, στάθηκε σαν βράχος ενάντια στην κατευθυνόμενη από τα ξένα συμφέροντα κυβέρνηση της χώρας, μέχρι να πέσει ο ίδιος θύμα μιας καλοστημένης δολοφονικής ενέδρας στη Θεσσαλονίκη. Ακολούθως, ένας ειρηνοδίκης θα προσπαθήσει να ξεσκεπάσει την αλήθεια πάνω στη δολοφονία, αλλά θα βρει αντίπαλο το ίδιο το καθεστώς.

Σκηνοθεσία:

Κώστας Γαβράς

Κύριοι Ρόλοι:

Jean-Louis Trintignant … ο ειρηνοδίκης (Χρήστος Σαρτζετάκης)

Yves Montand … Ζ (Γρηγόρης Λαμπράκης)

Ειρήνη Παππά … Ελένη (Ρούλα Λαμπράκη)

Pierre Dux … αρχιφύλακας Missou (Κωνσταντίνος Μήτσου)

Jacques Perrin … φωτορεπόρτερ

Charles Denner … Manuel

Francois Perier … εισαγγελέας

Renato Salvatori … Γιάγκος (Σπύρος Γκοτζαμάνης)

Georges Geret … Νίκος

Bernard Fresson … Matt

Julien Guiomar … συνταγματάρχης (Ευθύμιος Καμούτσης)

Magali Noel … η αδελφή του Νίκου

Maurice Baquet … ο οικοδόμος (Μανώλης Χατζηαποστόλου)

Jean Bouise … Georges Pirou

Jean Daste … Ηλίας Κώστας

Κεντρικό Επιτελείο:

Σενάριο: Κώστας Γαβράς, Ben Barzman

Παραγωγή: Jacques Perrin, Ahmed Rachedi

Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης

Φωτογραφία: Raoul Coutard

Μοντάζ: Francoise Bonnot

Σκηνικά: Jacques D’Ovidio

Κοστούμια: Piet Bolscher

Διεθνής Κριτική (μ.ο.): Πολύ θετική.

Τίτλοι

• Αυθεντικός Τίτλος: Z
• Ελληνικός Τίτλος: Ζ
• Εναλλακτικός Ελλ. Τίτλος: Ζήτα [ολόκληρη γραφή]

Σεναριακή Πηγή

• Μυθιστόρημα: Ζ του Βασίλη Βασιλικού.

Κύριες Διακρίσεις

• Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας (Αλγερία) και μοντάζ. Υποψήφιο για καλύτερη ταινία, σκηνοθεσία και διασκευασμένο σενάριο.
• Χρυσή Σφαίρα ξενόγλωσσης ταινίας.
• Βραβείο Bafta μουσικής. Υποψήφιο για καλύτερη ταινία, σενάριο και μοντάζ.
• Συμμετοχή στο διαγωνιστικό τμήμα του φεστιβάλ Κανών. Βραβείο επιτροπής και αντρικής ερμηνείας (Jean-Louis Trintignant).

Παραλειπόμενα

• Ο Βασίλης Βασιλικός επέλεξε το γράμμα ζ ως τίτλο, από τα συνθήματα των ελλήνων διαδηλωτών: «Λαμπράκη ζεις, εσύ μας οδηγείς» και «Ζει, Ζει, Ζει». Όταν ο Γαβράς επέλεξε ο ίδιος τίτλος να είναι και της ταινίας, ο Yves Montand είχε εκφράσει την ανησυχία μήπως το κοινό το μπερδέψει με το Ζ του Ζορό.
• Ακόμα κι αν δεν κρύβονται επί της ουσίας, τα αληθινά ονόματα δεν αναφέρονται.
• Ο Γαβράς επηρεάστηκε κι από την περίεργη εξαφάνιση του μαροκινού σοσιαλιστή Mehdi Ben Barka το 1965.
• Η ταινία γυρίστηκε στην Αλγερία επειδή εκεί τότε -επί ελληνικής χούντας- κυβερνούσε σοσιαλιστική κυβέρνηση και ήταν πρόθυμη να βοηθήσει. Μία σκηνή, του μπαλέτου, είναι στο θέατρο Σανζ Ελιζέ στο Παρίσι.
• Υπάρχουν διαφορές με τα αληθινά γεγονότα, αλλά και σκηνές αυτούσια μεταφερμένες.
• Στις ΗΠΑ είδαν στα πλάνα της ταινίας ομοιότητες της δολοφονίας του Ζ με αυτήν του John F. Kennedy, κάτι όμως που ο Γαβράς αρνήθηκε.
• Το κίνημα των Μαύρων Πανθήρων απέκτησε κόπιες της ταινίας και τις πρόβαλε σε underground αίθουσες.
• Στη Γαλλία το παρακολούθησαν σχεδόν 4 εκατομμύρια θεατές, ενώ στις ΗΠΑ εισέπραξε 17,3 εκατομμύρια δολάρια.
• Πρώτη ταινία που είχε υποψηφιότητα στα Όσκαρ καλύτερης ταινίας και καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας.
• Η Χρυσή Σφαίρα καλύτερης ξενόγλωσσης ταινία δεν έγινε αποδεκτή από τους παραγωγούς, επειδή το φιλμ δεν βρίσκονταν στη λίστα επιλογής για καλύτερη ταινία (δράμα).
• Ανάμεσα στους σκηνοθέτες που δήλωσαν πως επηρεάστηκαν από το φιλμ -επιμέρους σε κάποια δουλειά τους ή επί του συνόλου της καριέρας τους- ήταν οι: Mathieu Kassovitz, Rachid Bouchareb, Oliver Stone, John Milius, Steven Soderbergh, William Friedkin και Ben Affleck.

Μουσικά Παραλειπόμενα

• Η ταινία είναι κατακλυσμένη από μουσική του Μίκη Θεοδωράκη, ο οποίος όμως δεν έγραψε κάποιο νέο μουσικό θέμα για αυτήν. Ο λόγος ήταν πως βρίσκονταν εξόριστος της χούντας στη Ζάτουνα Αρκαδίας, κι απλά κατάφερε -χωρίς να μπορέσει να διαβάσει το σενάριο- να δώσει την άδεια στον Γαβρά να χρησιμοποιήσει τα έργα του. Κύριο θέμα είναι το Γελαστό Παιδί (ένα από τα ψευδώνυμα του Λαμπράκη), με το σύνολο των θεμάτων να προέρχεται από τους δίσκους Ένας Όμηρος και Μαουτχάουζεν.