Χειμερία Νάρκη

Κριτικός: Νάνσυ Μιχαηλίδου

Έκδοση Κειμένου: 24/5/2014

Η 7η ταινία του καταξιωμένου τούρκου σκηνοθέτη Νούρι Μπίλτζε Τσεϊλάν διαδραματίζεται σε ένα μικρό ξενοδοχείο της κεντρικής Ανατολίας, στην καρδιά του χειμώνα. Το ξενοδοχείο διευθύνει ο Αϊντίν, ένας πρώην ηθοποιός, μαζί με τη νεαρότερη γυναίκα του, Νιχάλ, ενώ μαζί τους βρίσκεται και η αδερφή του, Νεκλά, η οποία προσπαθεί να ξεπεράσει ένα πρόσφατο διαζύγιο. Το χιόνι αρχίζει να καλύπτει την περιοχή, μετατρέποντας το μέρος από τη μία σε καταφύγιο και από την άλλη σε ένα αποπνικτικό σημείο, μέσα στο οποίο ξετυλίγονται σταδιακά οι βαθύτερες ανάγκες τους, τα κίνητρά τους και κατ`επέκταση ο πραγματικός τους εαυτός.

Αχόρταγος με τον κινηματογραφικό χρόνο, ο Τσεϊλάν παρουσιάζει μέσα σε 196 λεπτά ιστορίες σε μορφή παραβολών που θα μας μείνουν χαραγμένες στο μυαλό, πλαισιωμένες από ατελείωτες συζητήσεις μεταξύ των πρωταγωνιστών, οι οποίες θα μπορούσαν να αποτελέσουν υλικό μελέτης χαρακτήρων. Ο λόγος είναι ο αληθινός πρωταγωνιστής, αποκαλύπτοντας τη σπουδαιότητα αλλά και τη ματαιότητά του, επιβεβαιώνοντας τη λαϊκή ρήση «τα πολλά λόγια είναι φτώχεια» και δίνοντας μια ευρύτερη φιλοσοφική διάσταση στην ταινία, η οποία μεταξύ άλλων διαπραγματεύεται τις διαπροσωπικές σχέσεις, τη φιλανθρωπία, τις σχέσεις ανθρώπου και ιδιοκτησίας, την υποτέλεια των αδύναμων και την απραξία των πνευματικών ανθρώπων. Ωστόσο, παρά την τροφή για σκέψη που προσφέρει, σε συνδυασμό με την εξαιρετική φωτογραφία και κάποιες υποβλητικές, αξέχαστες σκηνές, δεν καταφέρνει να στηρίξει και να δικαιολογήσει μια τόσο μεγάλης διάρκειας ταινία, που πνίγεται μέσα στους διαλόγους της, την επανάληψη και την υπερπροσπάθεια επίδειξης διανόησης.

Στο σύνολό της, μια απαιτητική ταινία που επιζητεί την αμέριστη προσοχή του κοινού για περισσότερες από τρεις ώρες, χαρίζοντας στιγμές που θα ανταμείψουν, θα προβληματίσουν αλλά και θα κουράσουν τον θεατή, με την προϋπόθεση ότι δεν θα έχει πέσει σε «χειμερία» νάρκη…

Βαθμολογία:

Κριτικός: Χάρης Καλογερόπουλος

Έκδοση Κειμένου: 27/1/2015

Πρώην θεατρικός ηθοποιός, τώρα ερασιτέχνης συγγραφέας και εισοδηματίας, ο μεσόκοπος Αϊντίν έχει δημιουργήσει ένα εναλλακτικό ξενοδοχείο στις σπηλιές της Καππαδοκίας, όπου ζει με την πολύ νεώτερη όμορφη γυναίκα του και την πρόσφατα χωρισμένη αδελφή του. Εκείνος αρθρογραφεί και φιλοδοξεί να γράψει μια ιστορία του τουρκικού θεάτρου, η σύζυγος ασχολείται με δωρεές έχοντας έναν δικό της κύκλο, και η αδελφή προβληματίζεται και κριτικάρει κρυφο-χολωμένη. Η οργισμένη συμπεριφορά ενός άνεργου χότζα στον παρακείμενο οικισμό, που χρωστάει (ένοικου σε ιδιοκτησία του Αϊντίν) και μια μακροσκελής συζήτηση του Αϊντίν με την αδελφή του, που πυροδοτεί και μια διαλογική αντιπαράθεση με την αποξενωμένη ως φαίνεται γυναίκα του, οδηγούν το ζευγάρι σε επώδυνες συνειδητοποιήσεις.

Θεατρογενές αστικό δράμα που διαδραματίζεται απολύτως κινηματογραφικά, τόσο με εσωτερικά όσο και με εξωτερικά πλάνα, με αναφορές σε Τσέχοφ και Ντοστογιέφσκι (η σκηνή με τα χρήματα, χαρακτηριστικά παραπέμπει στον «Ηλίθιο»), όμως, θα `λεγα, και αναβίωση, επίτέλους, και του διαλογικού σινεμά του Μπέργκμαν. Οι «πολιτισμένες» αντιπαραθέσεις των τριών βασικών προσώπων εμφέρουν όλα τα χαρακτηριστικά της βόρειας δραματουργίας. Όσο πιο ηθικά ανώτεροι και ταπεινοί εμφανίζονται ο ένας στον άλλο, τόσο πιο πολύ πληγώνουν, ενώ κρατούν ο καθένας μια εξιδανικευμένη εικόνα για τον εαυτό τους. Π.χ. η έγνοια του Αϊντίν μήπως η σύζυγος μπλέξει από άγνοια σε οικονομικές απάτες μέσα από τις δωρεές, κρύβει τη ζήλεια του για την πιθανή σχέση με έναν δάσκαλο, συμμέτοχό της στην κοινωνική αλληλεγγύη, πράγμα που τον κάνει να `ρθει σε μια γελοία αντιπαράθεση. Από την άλλη, ο αλτρουισμός της συζύγου που θέλει να βοηθήσει τον Χότζα, κρύβει και την ανάγκη της να κοντράρει τον σύζυγο και να νιώσει πως είναι πράγματι άξια και φιλάνθρωπος, όμως η αντίδραση του Χότζα όχι μόνο γκρεμίζει το σχέδιό της, αλλά την καταρρακώνει καθώς βλέπει ότι κάποιος άλλος τόλμησε μια χειραφέτηση που δεν μπόρεσε η ίδια. Δεν πρόκειται για τέρατα, εντέλει είναι άνθρωποι μιας ποιότητας όπως πολλοί άλλοι, απλά καλούνται να αντιμετωπίσουν τι ακριβώς είναι και να φτάσουν στην πραγματική ταπείνωση, δίνοντας ο ένας στον άλλον αυτό που πραγματικά μπορούν.

Ο Νουρί Μπιλγκέ Τσεϊλάν, χωρίς να εγκαταλείπει τα γενικά πλάνα (ακόμη και οι εσωτερικοί χώροι έχουν άπλα), δημιουργεί παράλληλα μια άλλη πλανοθεσία των ίδιων των διαλόγων, με μίνιμουμ ερμηνευτική παρέμβαση των ηθοποιών (θυμήθηκα, κάπως, τις ταινίες της Ντιράς), όπου τα «λεκτικά πλάνα» κρύβουν άλλους, ασυνείδητους διαλόγους. Εδώ βρίσκεται η ουσία του εγχειρήματος. Όσο για τα υπόλοιπα, δεν χρειάζεται να πω παρά ότι το φιλμ περιέχει όλες τις αρετές που βρίσκουμε στη φιλμογραφία του. Όχι, δεν συμφωνώ με την πλειοψηφία των κριτικών που θεωρούν το «Κάποτε στην Ανατολία» καλύτερη ταινία. Εκεί, η πιο «κινηματογραφική» δραματουργία είναι ισχνή, αγγελοπουλική, εδώ είναι πυκνότατη. Καταλαβαίνω ωστόσο ότι μια τέτοια διαλογική περιπέτεια, μπορεί να κουράσει ένα νεότερο κοινό και να το εμποδίσει να δει τα layers.

Βαθμολογία: