Με Κεφαλαία Γράμματα

Κριτικός: Φίλιππος Χατζίκος

Έκδοση Κειμένου: 10/11/2020

Ο Ράντου Ζούντε, διασκευάζοντας το θεατρικό ντοκιμαντέρ της Τζανίνα Καρμπονάριου σε αυτό το υβριδικό docudrama, στέκεται ακόμα μία φορά με επιμονή στη θέση της αντίδρασης απέναντι στην επίσημη ιστορία και τις αναλήθειες που χτίζουν τον μύθο της. Εμπιστευόμενος την πιο ιδιαίτερη φόρμα που έχει χρησιμοποιήσει έως τώρα, ο Ρουμάνος δημιουργός συνδυάζει πλάνα αρχείου από την προπαγάνδα της εποχής Τσαουσέσκου που υμνεί μέσω ανυπολόγιστου κιτς τη δύναμη της νεολαίας και το πνεύμα του κομμουνιστικού ιδεώδους από το οποίο εμφορείται με τη θεατρικότροπη απόδοση της αναλυτικής ιστορίας της επέμβασης των αρχών στην υπόθεση Καλινέσκου. Παίρνοντας το κείμενό του αποκλειστικά από τα αρχεία της Υπηρεσία και αποδίδοντάς το με αποστασιοποίηση, σχεδόν κλινικά, αναπαριστά λεκτικά τα στάδια της έρευνας, της παρακολούθησης και της ανάκρισης του νεαρού δράστη, μαζί με την τελική ετυμηγορία των επαϊόντων του υπαρκτού σοσιαλισμού περί της αποτρόπαιης και αντικομμουνιστικής συμπεριφοράς του.

Οι εκφωνήσεις των κειμένων, ακόμα και οι διαλογικές, τίθενται σε μία λογική στεγνής από συναίσθημα εκφοράς λόγου, εντείνοντας ακόμα περισσότερο των καφκικό εφιάλτη που περικλείεται στα αφηγούμενα. Η αντίστιξη τους δε με το αρχειακό υλικό φανερώνει την εξωφρενική απόσταση ανάμεσα στα όσα αφηγείται η επίσημη γλώσσα της εξουσίας και την ιστορία του ρουμανικού λαού επί Τσαουσέσκου. Με μία μνημειωδώς γελοία αισθητική, οι διαφημίσεις του καθεστώτος πασχίζουν να πείσουν τον κόσμο η αλήθεια είναι αυτή που εκφωνείται από τους θιασώτες του καθεστώτος, τους γνωρίζοντες που έχουν το αποκλειστικό προνόμιο να μιλούν στον λαό και να τον λυτρώνουν από την καθημερινή πλάνη της ανέχειάς του.

Η εποχή είναι σπουδαίος παράγοντας στο φιλμ του Ζούντε: δεν είναι οι δόξες του σιδηρού παραπετάσματος, είναι η ύστατη δεκαετία του. Η περίοδος όπου ο Τσαουσέσκου επιχειρεί ένα τελευταίο σκίρτημα κηρύσσοντας τον ανένδοτο αγώνα κατά του χρηματοδοτούμενου από τις ΗΠΑ Radio Free Europe, αλλά τα σοσιαλιστικά καθεστώτα πνέουν εμφανώς τα λοίσθια, με πρώτο παράδειγμα αυτό της Πολωνίας. Ο νεαρός Καλινέσκου ζει σε έναν κόσμο που αλλάζει και ζητά να έρθει η αλλαγή που ακούει στο παράνομο ραδιόφωνο και στη δική του ζωή. Και αυτό είναι ένα σημείο κλειδί στο έργο του Ζούντε: το θέμα δεν είναι αν ο έφηβος έδρασε υπό την επήρεια δυτικής πλάνης ή παρερμηνεύοντας τις συνθήκες, αλλά το κατά πόσο η εξουσία επιδεικνύει με σθένος την απολυταρχική φύση της.

Με άλλες λέξεις, το αίτημα για ελευθερία του λόγου είναι πάγιο, δεν ικανοποιήθηκε με την πτώση και την εκτέλεση Τσαουσέσκου, μετουσιώνεται κάτω από κάθε καθεστώς, ανεξαρτήτως πόσο (εμφανώς) απολυταρχικό αυτό είναι. Μπορεί το κιτς των καθεστωτικών διαφημίσεων στους δρόμους να έδωσε τη θέση του σε προωθητικές καμπάνιες πολυεθνικών, τα σύνορα να άνοιξαν και η οικονομία να απελευθερώθηκε, αλλά τίποτα από αυτά δεν σημαίνει ότι ο κόσμος είναι δικαιότερος.

Το Με Κεφαλαία Γράμματα μοιάζει σαν φιλμική σύμπραξη του Μπέρτολτ Μπρεχτ με τον Μίλαν Κούντερα, τοποθετημένη στο άχρονο της αντίστασης απέναντι στην μονοκόμματη ιστορική καταγραφή. Παρά την επαναληψιμότητα του αρχειακού υλικού που γεμίζει το μυαλό του θεατή με πολλές πληροφορίες που ίσως δεν είναι στην ολότητά τους απαραίτητες για την κατανόηση του έργου, παραμένει μία σπουδαία κινηματογραφική εμπειρία. Ένα ακόμα νέο αφηγηματικό μονοπάτι για τον πολυπράγμονα Ράντου Ζούντε, που σκαρφίζεται συνεχώς νέους τρόπους προσέγγισης του αιτήματός του, που προτάσσει την ιστορική μνήμη έναντι της λήθης που επιβάλλει η εξουσία.

Βαθμολογία: