Χριστουγεννιάτικος Εφιάλτης

Κριτικός: Σταύρος Γανωτής

Έκδοση Κειμένου: 23/11/2007

Υπάρχουν στιγμές που η κινηματογραφική εικόνα προσομοιώνεται με το μαγικό, και μία από τις χαρακτηριστικότερες στιγμές είναι αυτό το έργο. Είναι γυρισμένο με τη τεχνική του stop-motion κινουμένου σχεδίου, κάτι σαν να κουνάς κούκλες καρέ-καρέ. Δύσκολο, ε; Πού να δείτε ειδικά τότε. Ήταν η πρώτη φορά που αυτή η τεχνική πραγματοποιήθηκε με τέτοια ευκρίνεια εικόνας και κίνησης. Το σκηνικό είναι η χώρα του Χάλογουϊν και τα πάντα είναι υπό ενός σκουρογάλανου ουρανού. Υπάρχει προσοχή στην παραμικρή λεπτομέρεια, κι ο κάθε χαρακτήρας είναι σχεδιασμένος με «μαύρο» μεράκι. Όλος αυτός ο κόσμος είναι μια έμπνευση του αγαπημένου μας παραμυθά Τιμ Μπάρτον, που συμμετέχει ενεργά στην παραγωγή. Μπορεί να μην υπογράφει τη σκηνοθεσία, αλλά βρίσκεται ολόγυρα παντού. Διόλου τυχαία, πολλοί είναι αυτοί που νομίζουν ότι η ταινία είναι αποκλειστικά δικιά του, και όχι τελείως άδικα. Βασικά, πρόκειται για μια έμπνευση του Μπάρτον από τον καιρό που εργαζόταν στην Disney σαν παραγωγός κινουμένων σχεδίων. Την επεξεργάστηκε ως ένα ποίημα και δίπλα στο ίδιο χαρτί σκιτσάρισε τον χαρακτήρα του Τζακ, του άρχοντα του Χάλογουϊν.

Και τι να πεις κριτικά. Με λόγια απλά, από τις καλύτερες στιγμές του κινουμένου σχεδίου, όλων των εποχών. Είναι, κυρίως, αυτή η παραμυθένια διάθεση που αναδύεται και σου επιβάλει τον δικό της ρυθμό διάθεσης. Τα σκίτσα, οι κούκλες, τα υπέροχα τραγούδια, κάθε μικρή λεπτομέρεια στην εικόνα και τελικά το σύνολο αγγίζουν το άψογο. Υπάρχει κι ένα θαυμάσιο, καλογραμμένο σενάριο που σπανίζει σε παρόμοια παραγωγή και παρότι δεν αποφεύγει κάποιες τυπικότητες, αυτές δικαιολογούνται επειδή η ταινία θέλει πρώτιστα να επιβληθεί και να μαγέψει τα παιδιά. Μη φοβηθείτε το σκοτεινό της θέμα, αφού ο τελικός θρίαμβος ανήκει σε αυτό που όλοι προσδοκούμε. Έτσι κι αλλιώς, χωρίς το σκοτάδι ως φόντο, το φως δεν κάνει ιδιαίτερη αίσθηση…

Βαθμολογία:

Κριτικός: Φίλιππος Χατζίκος

Έκδοση Κειμένου: 24/12/2020

Ο Τζακ Σκέλινγκτον είναι ο βασιλιάς της πόλης του Χάλογουιν, ενός μέρους όπου όλοι οι κάτοικοι -με τον έναν ή τον άλλον τρόπο τερατόμορφοι- δουλεόυν για να φέρουν εις πέρας την ετήσια γιορτή του τρόμου στις 31 Οκτωβρίου. Ενώ λοιπόν ο σκελετόμορφος Τζακ απολαμβάνει τον σεβασμό των συμπολιτών του, βρίσκεται σε ένα υπαρξιακό τέλμα: δεν δύναται να συνεχίσει να επιτελεί το σκοπό του, το Χάλογουιν τον εξαντλεί.

Μία μέρα μαθαίνει κατά λάθος την ύπαρξη της πόλης των Χριστουγέννων -που επιτελεί τον αντίστοιχο σκοπό με τη δική του- και η ύπαρξή του νοηματοδοτείται εκ νέου. Η πανταχού παρούσα χαρά τον σαγηνεύει και αποφασίζει να απαγάγει τον Σάντα Κλάους και να τον υποκαταστήσει, κατασκευάζοντας ο ίδιος τα δώρα και κουβαλώντας τα με τα δικά του ανορθόδοξα ξωτικά! Παράλληλα, η Σάλι, μία ταλαιπωρημένη γυναίκα – δημιούργημα του δρ. Φίνκελσταιν που πασχίζει να τερματίσει την ύπαρξή της, ψυλλιάζεται το προβληματικό σχέδιο του Τζακ και αποφασίζει να βοηθήσει με κάθε κόστος.

Είναι αλήθεια πως ο Χριστουγεννιάτικος Εφιάλτης δεν είναι μία ταινία του Τιμ Μπέρτον, παρά την αναγραφή του ονόματός του στον αυθεντικό τίτλο της (Tim Burton’s The Nightmare Before Christmas). Το 1993, ο Αμερικανός παραμυθάς υπήρξε απασχολημένος με το δεύτερο δικό του Μπάτμαν και το Ed Wood και επίσης δεν είχε καταθέσει στον κόσμο κανένα δικό του μεγάλου μήκους animation ακόμη (τα εξαίσια Corpse Bride και Frankenweenie ήρθαν πολύ αργότερα). Έτσι, τη δουλειά ανέλαβε ο ομότεχνός του Χένρι Σέλικ (δική του η καταπληκτική Coraline του 2009, η πρώτη ταινία της Laika). Ωστόσο, ο Μπέρτον χορήγησε κάτι πολύ παραπάνω από την αρχική ιδέα και υπήρξε κάτι ουσιωδώς διαφορετικό από παραγωγός του Εφιάλτη.

Γιατί αυτή η διπλά εορταστική ταινία -αιώνια διελκυστίνδα μεταξύ Χάλογουιν και Χριστουγέννων- είναι βγαλμένη μέσα από το μπερτονικό κινηματογραφικό όραμα, είναι αληθινά η πεμπτουσία του. Ο Τζακ είναι ένας εκ των λατρεμένων του misfits, όπως ο Ψαλιδοχέρης, που αδυνατεί να υπάρξει σε έναν κόσμο φτιαχτών αισθημάτων. Είναι ένας χριστουγεννιάτικος ετερώνυμος του Grinch, κλέβει και αυτός τα Χριστούγεννα ∙ το κάνει όμως από (παρερμηνευμένη) αγάπη, από όρεξη για ζωή και χρώμα, επαναστατεί απέναντι στα παραδεδεγμένα του.

Δεν ανέχεται ότι η παρουσία του στον κόσμο μπορεί να είναι τόσο εμφατικά ορισμένη, δεν καταδέχεται να είναι απλώς ένας κομιστής του κωμικού τρόμου, ένας απεσταλμένος της γιορτής που του ανατέθηκε. Στον αντίποδα, η Σάλι είναι υπαρξιακά οργισμένη με τον δημιουργό της που την έφερε στη ζωή: ο Μπέρτον παίρνει τον μύθο του Φρανκενστάιν, βασικό θεμέλιο στη φιλμογραφία του ούτως ή άλλως, και μεταγγίζει το ζουμί του σε ένα πανέμορφο παραμύθι, περίπου όπως το Toy Story 4.

Με όλες τις φιγούρες καμωμένες στο χέρι και τις εκφράσεις τους να χαράσσονται στη μνήμη, ο Χριστουγεννιάτικος Εφιάλτης είναι μία κάτι πολύ παραπάνω από μία ιστορική λεπτοδουλειά, ένα κομψοτέχνημα: είναι μία πρωτοπορία στην ιστορία του σινεμά (εδώ τα εύσημα όντως αποδίδονται συχνά λανθασμένα στον Μπέρτον, ο οποίος βέβαια σχεδίασε επί χάρτου τις φιγούρες), μία ταινία που όμοιά της δεν είχε υπάρξει ποτέ ξανά. Ο Εφιάλτης παίρνει την τεχνική του stop motion και από κιτς filler την ανυψώνει στη θέση που της αρμόζει και που σήμερα είναι αυτονόητη: σαν την πιο αισθαντική τεχνική animation που γνωρίζει ο άνθρωπος. Τα σπουδαία έργα που γέννησε η καθιέρωση αυτής της τεχνικής ως ισάξιας στη συνείδηση του κόσμου, ουκ ολίγα: Kubo and the Two Strings, Mary and Max, Anomalisa, Ma Vie de Courgette, Isle of Dogs και Fantastic mr. Fox, πόσα μα πόσα άλλα κατάγονται από τον Τζακ Σκέλινγκτον και τις περιπέτειές του.

Από κατασκευαστική σκοπιά, η ταινία μοιάζει να βγήκε από τα χρόνια του Γερμανικού Εξπρεσιονισμού, αφήνοντας έναν γλυκό φόρο τιμής στις γοτθικές καταβολές των horror movies. Η σπουδαία μουσική του Ντάνι Έλφμαν, ο οποίος δίνει και την φωνή με την οποία τραγουδά ο Τζακ, όπως συνδυάζεται με την ανυποχώρητη σκοτεινιά και τον συνολικά μακάβριο τόνο, χαρίζει στο φιλμ και μία θέση στο βάθρο με τα ομορφότερα animated μιούζικαλ που έγιναν ποτέ, η μουσική επένδυση του Έλφμαν άλλωστε μόνο επένδυση δεν είναι, τα τραγούδια του είναι κανονικός δραματουργικός άξονας του έργου.

Δε συνηθίζεται να μιλά κανείς για φωτογραφία στα animation έργα, όμως η εικόνα του μελαγχολικού Τζακ με το πελώριο ολόγιομο κατακίτρινο φεγγάρι πίσω του είναι αφοπλιστικά γοητευτική και δικαίως πολυθρύλητη. Μικροί, μεγάλοι, για πρώτη ή πολλοστή φορά, ας συνεχίσουν μαγεύονται από τον κόσμο των «εορταστικών» πόλεων της ταινίας, ας αφήνουν την οπτική πανδαισία να κουβαλήσει μέσα τους τα σκοτάδια του Τζακ και ας αφεθούν στη γοητεία του για όσο υπάρχουν κινηματογραφικά Χριστούγεννα.

Βαθμολογία: