Δεκαετία του 1920, Βεγγάλη. Ένας έκπτωτος αριστοκράτης προσκολλάται απελπισμένα στην ετοιμόρροπη χλιδή ενός τρόπου ζωής που σβήνει. Η μεγαλύτερη χαρά του είναι το δωμάτιο μουσικής, όπου ανά τα χρόνια έχει φιλοξενήσει πολυτελείς μελωδικές γιορτές. Πλέον όμως κι αυτό είναι μια σκιά του παρελθόντος εαυτού του.
Σκηνοθεσία:
Satyajit Ray
Κύριοι Ρόλοι:
Chhabi Biswas … Huzur Biswambhar Roy
Padmadevi … Mahamaya
Pinaki Sengupta … Khoka
Gangapada Basu … Mahim Ganguly
Waheed Khan … Ustad Ujir Khan
Roshan Kumari … Krishna Bai
Κεντρικό Επιτελείο:
Σενάριο: Satyajit Ray
Παραγωγή: Satyajit Ray
Μουσική: Ustad Vilayat Khan
Φωτογραφία: Subrata Mitra
Μοντάζ: Dulal Dutta
Σκηνικά: Bansi Chandragupta
Διεθνής Κριτική (μ.ο.): Πολύ θετική.
Τίτλοι
- Αυθεντικός Τίτλος: Jalsaghar
- Ελληνικός Τίτλος: Το Μουσικό Δωμάτιο
- Διεθνής Τίτλος: The Music Room
Σεναριακή Πηγή
- Διήγημα: Jalsaghar του Tarashankar Banerjee.
Κύριες Διακρίσεις
- Βραβείο μουσικής στο φεστιβάλ Μόσχας.
- Δεύτερο βραβείο καλύτερης ταινίας από τη Βεγγάλη στα εθνικά βραβεία της Ινδίας.
Παραλειπόμενα
- Παρά τις αρχικά μουδιασμένες κριτικές στη χώρα του, το φιλμ δεν άργησε να αναγνωριστεί και να επηρεάσει όσο λίγα την πορεία του Satyajit Ray. Οι μεταγενέστερες διεθνείς κριτικές το αναγάγουν συχνά ως μία από τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών.
- Μετά την εμπορική αποτυχία του Ανίκητου, ο Ray αναζητούσε να συνδυάσει ένα λαϊκά δημοφιλές θέμα με την τοπική μουσική. Διασκευάζοντας το διήγημα του Bandyopadhyay από το 1938, έφερε για πρώτη φορά στη μεγάλη οθόνη την κλασική μουσική και χορό της πατρίδας του.
- Από καθαρή σύμπτωση, τα γυρίσματα έγιναν στο παλάτι Nimtita Rajbari, όπου κάποτε άνηκε στον Upendra Narayan, που τύχαινε να είναι το πρότυπο του Bandyopadhyay για το διήγημα. Κι αυτό συνέβη όταν ενώ ο δημιουργός δεν μπορούσε να βρει έναν κατάλληλο χώρο για τα γυρίσματα, συνάντησε τυχαία κάποιον που του πρότεινε το συγκεκριμένο. Κάποιες όμως σημαντικές σκηνές είναι στα στούντιο της Aurora Film Corporation, που πλέον έχουν κατεδαφιστεί.
- Σε επανέκδοση του το 1981 στη Γαλλία, το φιλμ είχε καταταχτεί ως το πιο εμπορικό ινδικό στη χώρα όλων των εποχών. Χρειάστηκε να έρθει το 1988 και το Σαλάμ Μπομπάι για να το ξεπεράσει.
- Η Merchant Ivory Productions έκανε την πρώτη αποκατάσταση της ταινίας το 1993, ενώ η Criterion Collection παρουσίασε το 2011 την αντίστοιχη ψηφιακή.
Μουσικά Παραλειπόμενα
- Αντίθετα με αυτούς που φαίνονται επί της οθόνης, οι τραγουδιστικές φωνές ανήκουν στους Dakhshinamohan Thakur, Ashish Kumar, Robin Mazumdar, Imrat Khan και Salamat Ali Khan.
Κριτικός: Γιώργος Ξανθάκης
Έκδοση Κειμένου: 19/7/2022
Το «Μουσικό Δωμάτιο» ξεκινά με μια υποβλητική «in media res» σεκάνς. Ένας άνδρας με βαθιά αυλακωμένο πρόσωπο κάθεται σε μια πολυθρόνα στην οροφή του αποσαθρωμένου παλατιού του. Το θλιμμένο ληθαργικό βλέμμα του χάνεται στο άπειρο. Ξαφνικά, ανασηκώνεται όταν ένας υπαινιγμός μουσικής ακούγεται από το γειτονικό σπίτι, ξυπνώντας μια πικρή υπενθύμιση από το παρελθόν. Ένας υπηρέτης, με στάση σώματος που μαρτυρά βαθύ σεβασμό, τρέχει προς αυτόν με ένα ναργιλέ. Ο άνδρας τον ρωτά «Τι μήνας είναι;».
Ο Ray αποφεύγει την επεξηγηματική φλυαρία, δίνοντας με καθαρά κινηματογραφικό τρόπο σημαντικές πληροφορίες στον θεατή για την κοινωνική τάξη, την ηλικία, τη σημασία της μουσικής, το βαρύ παρελθόν του ήρωα. Ο άνδρας λέγεται Biswambhar Roy (συγκλονιστικός ο διάσημος ινδός ηθοποιός Chhabi Biswas). Είναι ένας γαιοκτήμονας αριστοκρατικής καταγωγής σε οικονομικό μαρασμό, τελευταίος απόγονος μιας δυναστείας που ευδοκίμησε στη Βεγγάλη του 19ου αιώνα. Είναι τα τέλη της δεκαετίας του 1920, οι εποχές έχουν αλλάξει, τα χρήματά του εξαντλήθηκαν. Του έχουν απομείνει μόνο δυο άτομα από το άλλοτε πολυπληθές προσωπικό, ένας ελέφαντας κι ένας λευκός επιβήτορας, ως ενθύμια του παρελθόντος. Το πάθος του όμως για τη μουσική είναι τόσο βαθιά ριζωμένο που είναι ικανό να τον καταστρέψει ολοκληρωτικά. Αν η μουσική είναι η θεότητά του, τότε το πολυτελές μουσικό δωμάτιό του είναι ο ναός της. Όταν αναγκάζεται να το κλείσει, υποχρεώνεται με πόνο να εγκαταλείψει την άσβεστη εμμονή του.
Ακολουθεί μια μεγάλη αναδρομή σε μια πιο ευτυχισμένη εποχή, όταν ο Roy είχε κοντά του τον μονάκριβο γιο του και την υπομονετική σύζυγό του. Ήταν μια εποχή που υπερηφανευόταν για την αίθουσα μουσικής με τον υπέρλαμπρο πολυέλαιο (με κεριά), το καλλωπιστικό χαλί και τα πορτρέτα των προγόνων του. Εκεί προσκαλούσε τους καλύτερους μουσικούς της Ινδίας να παίζουν για τους ευγενείς καλεσμένους του. Όμως τα κτήματά του έχουν κατακλυστεί από νερό μετά από μια πλημμύρα. Παρ’ όλα αυτά, ο Roy δεν μπορεί να αλλάξει τις σπάταλες συνήθειές του.
Ωστόσο, το γεγονός που θα σφραγίσει τη μοίρα του είναι η έλευση του νεόπλουτου γείτονα Mahim. Ο Mahim είναι ένας αυτοδημιούργητος χρηματιστής ταπεινής καταγωγής, με κοινωνικές φιλοδοξίες, με σπίτι εξοπλισμένο με μοντέρνα έπιπλα, με αυτοκίνητο και με μια θορυβώδη ηλεκτρική γεννήτρια. Ο Roy περιφρονεί αυτόν τον άξεστο εκπρόσωπο της μπουρζουαζίας που προσπαθεί με το χρήμα να κερδίσει τον σεβασμό που αυτός κέρδισε εκ γενετής…
Ο αφηγηματικός ιστός της ταινίας συντίθεται από τις τρεις τελευταίες συναυλίες στο μουσικό δωμάτιο. Η πρώτη γίνεται για να γιορτάσει ο Roy την «τελετή νήματος» του γιου του. Η μουσική βραδιά είναι ένας θρίαμβος, παρ’ όλο που η σύζυγός του, περιμένοντας ανυπόμονα, αναγκάζεται να υποθηκεύσει τα κοσμήματά της για να πληρώσει τους μουσικούς.
Μερικές μέρες αργότερα, η γυναίκα και ο γιος τού Roy φεύγουν για ταξίδι. Ο φιλόδοξος Mahim καταφθάνει για να δώσει στον Roy μια πρόσκληση για μια δική του συναυλία. Ο Ray το εκλαμβάνει ως πρόκληση και προσβολή. Ακαριαία αντιτάσσει, το ίδιο βράδυ, τη δική του συναυλία, ενώ στέλνει μήνυμα στη γυναίκα και στον γιο του να επιστρέψουν εσπευσμένα. Η επιστροφή τους καθυστερεί εξαιτίας μια τρομακτικής καταιγίδας. Η συναυλία ξεκινά, αλλά τη διαπερνά ένας δυσοίωνος ηλεκτρισμός. Ο Roy ανήσυχος μπαινοβγαίνει στο δωμάτιο και αναποδογυρίζει άθελά του ένα καραβάκι-μινιατούρα. Ο τραγουδιστής, ένας γενειοφόρος άντρας με αποτρόπαιο πρόσωπο, μοιάζει να προφητεύει την προσέγγιση μιας καταστροφής. Ο ουρανός διασχίζεται από φωτεινές ραβδώσεις, ο πολυέλαιος στροβιλίζεται από τον άνεμο, ένα έντομο πνίγεται στο ποτήρι του Roy. Όλα συντείνουν σε ένα προμήνυμα οδυνηρής απώλειας.
Η τρίτη συναυλία έρχεται στο τέλος μιας μακράς περιόδου απόσυρσης του Roy. Είμαστε πίσω στο παρόν. Τα τελευταία κοσμήματα θα πουληθούν. Ο περήφανος αλλά ξεπεσμένος αριστοκράτης θέλει να αποχωρήσει με φινέτσα και μεγαλοπρέπεια. Όταν η χορεύτρια τελειώνει τον εκπληκτικό χορό της, ο θρασύς Mahim επιχειρεί να της πετάξει χρυσά νομίσματα. Ακαριαία ο Roy παγιδεύει τον καρπό του με το μυτερό άκρο του μπαστουνιού του. Αυτός είναι ο οικοδεσπότης που θα πληρώσει ακόμη πιο γενναιόδωρα, με ό,τι του έχει απομείνει.
Στη μεγαλειώδη τελική σεκάνς, ο Roy αναστοχάζεται μπροστά στα πορτρέτα των προγόνων του. Μια αράχνη σέρνεται στο πόδι του δικού του πορτρέτου. Τα κεριά λιώνουν, ο πολυέλαιος σβήνει. Είναι ήδη αυγή. Ο πιστός υπηρέτης ανοίγει τις βαριές κουρτίνες κι αφήνει στις πρώτες ακτίνες του ήλιου να διαλύσουν την πεισιθάνατη ατμόσφαιρα. Ο εξουθενωμένος και άρρωστος Roy ιππεύει, μετά από χρόνια, το λευκό του άλογο και καλπάζει, παρά τις προειδοποιήσεις, πάνω στη διαδρομή που του έχει χαράξει η Ειμαρμένη…
Το «Δωμάτιο Μουσικής» είναι βασισμένο σε μια μικρή ιστορία του συγγραφέα Tarasankar Banerjee και ξεδιπλώνεται σαν ένας αρχαίος μύθος. Για πρώτη φορά, ο Ray εγκαταλείπει τον νεορεαλισμό της «Τριλογίας του Άπου» και στρέφεται στον εξπρεσιονισμό με θαυμαστές εναλλαγές φωτός και σκιάς από τον μεγάλο κινηματογραφιστή Subrata Mitra. Η αύρα του “mise en scène” βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη με ατμοσφαιρικά πλάνα, με σιωπές και παύσεις που λένε πολύ περισσότερα από σελίδες διαλόγων. Η κάμερα συλλαμβάνει κάθε λεπτομέρεια με ακρίβεια και τονίζει με έμφαση τους συμβολισμούς: η αράχνη στο πορτρέτο, το έντομο στο ποτήρι, ο πολυέλαιος που αντανακλά τις ψυχικές καταστάσεις του Roy, ο υπηρέτης που ψεκάζει με άρωμα τους επισκέπτες, η ευδαιμονία ενός ελέφαντα που λούζεται στον ποταμό, η χαρά του πιστού υπηρέτη όταν ανοίγει ξανά τη σκονισμένη αίθουσα μουσικής, τα μακρόσυρτα πλάνα στο πρόσωπο του Roy όταν αναλογίζεται τα λάθη του.
Άραγε ποιες ενδογενείς δυνάμεις ώθησαν αυτόν τον σαιξπηρικό ήρωα στα μοιραία λάθη που προκάλεσαν την τραγική του αποσύνθεση; Η θλίψη για το νομοτελειακό ξεθώριασμα της κοινωνικής του υπόστασης ή ο υπέρμετρα αλαζονικός χαρακτήρας του; Ο Satyajit Ray έθεσε τα ερωτήματα και ζητά τη δική μας απάντηση…
Βαθμολογία:
Γκαλερι φωτογραφιων
