Ο Μύλος και ο Σταυρός (2011)

ΣΥΝΟΨΗ

Φλάνδρα, 1564. Ο φλαμανδός ζωγράφος Πίτερ Μπρύγκελ ο Πρεσβύτερος ετοιμάζεται να δημιουργήσει τον νέο του πίνακα. Ο Πίτερ έχει ένα μεγάλο όραμα να υλοποιήσει. Έχει φανταστεί έναν πίνακα με 500 ανθρώπινες φιγούρες που να πλαισιώνουν τη διαδρομή του Χριστού προς τον Γολγοθά. Όμως, ο Μπρύγκελ δεν θέλει να κάνει έναν απλό θρησκευτικό πίνακα. Σκοπός του είναι να βάλει το κεντρικό θέμα, το μαρτύριο του Χριστού, χαμένο κάπου ανάμεσα στο πλήθος. Οι άλλοι φαίνονται απορροφημένοι από τα δικά τους προβλήματα και βάσανα. Κι όχι άδικα. Ο Μπρύγκελ φτιάχνει τον πίνακα μέσα σε μια ταραχώδη εποχή, καθώς ο πόλεμος των θρησκειών βράζει στη Δυτική Ευρώπη, σκορπίζει μαρτυρικό θάνατο και πυροδοτεί τη μισαλλοδοξία, την έχθρα και τα μίση ανάμεσα στους λαούς. Η Φλάνδρα βρίσκεται υπό ισπανική κατοχή. Ο αυστηρός βασιλιάς της Ισπανίας, ο ένθερμος καθολικός Φίλιππος ο Β’, επιβάλλει τη θρησκεία του στις περιοχές που έχουν προσφάτως ασπαστεί τον προτεσταντισμό. Ο Μπρύγκελ βλέπει γύρω του απλούς ανθρώπους να αρπάζονται, να φυλακίζονται, να βασανίζονται και να θανατώνονται με φριχτό θάνατο, ως αιρετικοί. Ο ζωγράφος, λοιπόν, ενσωματώνει τέτοιους ανθρώπους στα σκίτσα του, που δίνουν μορφή στους χαρακτήρες του πίνακά του, και αποκαλύπτει το διπλό θρησκευτικό μαρτύριο: τα πάθη του Χριστού αλλά και τα πάθη των συνανθρώπων του που υποφέρουν από έναν αμείλικτο κατακτητή. Δίπλα του βρίσκεται ο φίλος του και συλλέκτης έργων τέχνης, Γιόνγκελινγκ, ένας άνθρωπος με ανοιχτό πνεύμα, που βλέπει κι αυτός με βαθιά δυσαρέσκεια όσα συμβαίνουν στη χώρα του. Η τραγική μητέρα ενός νέου που εκτελέστηκε θα δώσει την έμπνευση για την απεικόνιση της Παρθένου Μαρίας. Ένας μυλωνάς θα πάρει τη θέση του Θεού που τα πάντα θωρεί, καθώς ο μύλος του βρίσκεται πάνω σε έναν ψηλό βράχο, βλέποντας κάτω τα άσχημα να συμβαίνουν στην πεδιάδα. Και σιγά-σιγά, ο πίνακας αρχίζει να σχηματίζεται, κι ο Μπρύγκελ δημιουργεί ένα από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας τέχνης.

Σκηνοθεσία:

Lech Majewski

Κύριοι Ρόλοι:

Rutger Hauer … Pieter Bruegel

Michael York … Nicolaes Jonghelinck

Charlotte Rampling … Μαρία

Joanna Litwin … Marijken Bruegel

Dorota Lis … Saskia Jonghelinck

Κεντρικό Επιτελείο:

Σενάριο: Michael Francis Gibson, Lech Majewski

Παραγωγή: Lech Majewski

Μουσική: Lech Majewski, Jozef Skrzek

Φωτογραφία: Lech Majewski, Adam Sikora

Μοντάζ: Lech Majewski, Norbert Rudzik

Σκηνικά: Marcel Slawinski, Katarzyna Sobanska

Κοστούμια: Dorota Roqueplo

Διεθνής Κριτική (μ.ο.): Πολύ θετική.

Τίτλοι

Αυθεντικός Τίτλος: Mlyn i Krzyz
Ελληνικός Τίτλος: Ο Μύλος και ο Σταυρός
Διεθνής Τίτλος: The Mill and the Cross

Σεναριακή Πηγή

Βιβλίο: The Mill and the Cross του Michael Francis Gibson.

Κύριες Διακρίσεις

Βραβείο σκηνικών και κοστουμιών στα εθνικά βραβεία της Πολωνίας.

Παραλειπόμενα

Ο εν λόγω πίνακας που ενέπνευσε την ταινία ονομάζεται Πορεία προς τον Γολγοθά (1564) και βρίσκεται στο Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης στη Βιέννη.

ΚΡΙΤΙΚΗ

Κριτικός: Χάρης Καλογερόπουλος
Έκδοση Κειμένου: 19/4/2011

Φλάνδρα, 1564. Ο Φλαμανδός ζωγράφος Πίτερ Μπρύγκελ βιώνει το σκληρό καθεστώς υποτέλειας της χώρας του στον Ισπανικό θρόνο. Προτεστάντες βασανίζονται και θανατώνονται προκειμένου να επανέλθει ο καθολικισμός. Ο Μπρύγκελ οραματίζεται έναν πίνακα σταύρωσης ενταγμένο στον παρόντα χρόνο. Ο Χριστός «ξανασταυρώνεται» από τους Ισπανούς στρατιώτες, η μισαλλοδοξία θριαμβεύει.

Στην Νυχτερινή Περίπολο του Peter Greenaway είχαμε μια αφήγηση της κατάστασης της ζωής του Ρέμπραντ αλλά και της κοινωνίας του, κυρίως την εποχή της δημιουργίας του έργου, το οποίο ξεσκεπάζει κατά συνθήκη ψεύδη και ίντριγκες. Στο Κορίτσι με το Μαργαριταρένιο Σκουλαρίκι του Peter Webber είχαμε ένα τυπικό δράμα εμπνεόμενο από τον πίνακα. Στο The Garden of Earthly Delights (2004), ο Lech Majewski συνδυάζει την ανάλυση ενός πίνακα του Ιερώνυμου Μπος με την σχέση της αναλύτριας και του κάμεραμαν κατά την διάρκεια ενός ντοκιμαντέρ. Εδώ, στο Ο Μύλος και ο Σταυρός, ο ίδιος σκηνοθέτης συγκεντρώνεται αυστηρά στον πίνακα του Μπρύγκελ, δημιουργώντας μικρές σκηνές, πιθανά «περιστατικά» που αποκρυσταλλώνονται ως τελικές εικόνες σε σημεία της σύνθεσης. Δεν προσπαθεί να ξεφύγει σε μια ολοκληρωμένη δραματουργία, ούτε κάνει ένα κλασικό ντοκιμαντέρ – φιλολογικά, βέβαια, θα το πούμε δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ. Θέλει να μείνει όσο πιο κοντά γίνεται στο ίδιο το σύμπαν του τελάρου. Γι’ αυτό, άλλωστε, με χρήση ψηφιακών εφέ, εντάσσει κινούμενες αναπαραστάσεις τμημάτων μέσα στον πίνακα ή σε κομμάτια του ζωγραφισμένα ξανά από τον σκηνοθέτη που άλλωστε είναι και εικαστικός. Η ζωγραφική και η κινηματογραφική αναπαράσταση μπερδεύονται. Αφηγητής είναι ο ίδιος ο ζωγράφος (Rutger Hauer) που εξηγεί στον φίλο του και φιλότεχνο Γιόνγκελινγκ (Michael York) όλη την συνθετική και συμβολιστική στρατηγική που πρόκειται να εφαρμόσει στο εν τω γεννάσθαι έργο του. Η Charlotte Rampling είναι στον ρόλο μιας μάνας ενός θύματος των Ισπανών και της γυναίκας που στον πίνακα υποδύεται την Μαρία.

Εντέλει, πρόκειται για ένα ξεδίπλωμα των υποτιθέμενων στοχασμών του Μπρύγκελ για την κοινωνία. Χωρίς να δογματίζει, είναι σαν να λέει ότι ο Χριστός σταυρώνεται συνέχεια από την ατέλεια των ανθρώπων. Αν υπολογίσει κανείς το συνολικό έργο του ζωγράφου, την γενικότερη εστίαση του στην ρεαλιστική απόδοση της ζωής, η ματιά αφορά περισσότερο στον κοινωνικό προβληματισμό παρά στην μεταφυσική. Αλλά αυτό που κάνει την ταινία να ξεχωρίζει είναι η μεταφορά του εικαστικού γεγονότος σε φιλοσοφικό-ηθικό επίπεδο χωρίς την ριζική διαμεσολάβηση μιας δραματουργίας, αλλά με την επίμονη ανίχνευση του ίδιου του ζωγραφικού έργου.

Βαθμολογία: