Ο Θάνατος του Ιερού Ελαφιού

Κριτικός:  Σταύρος Γανωτής

Έκδοση Κειμένου: 22/1/2018

Υπάρχουν ταινίες που όσο κι αν σπας το κεφάλι σου, κάτι που όμως σε προκαλούν οι ίδιες να κάνεις, υψηλό νόημα δεν θα βγάλεις. Ο Λάνθιμος δεν βάζει νερό στο κρασί του ως προς το στυλ που τον έκανε ξεχωριστό ανά τον πλανήτη (κι ευτυχώς, κιόλας), αλλά «σκοτώνοντας το ιερό ελάφι» δεν μας δίνει τίποτα περισσότερο από ένα δυνατό σινεφιλικό θρίλερ.

Σχεδόν σκηνή παρά σκηνή, υπάρχουν σημεία, κραυγαλέα μάλιστα, που έρχεσαι σε επαφή με συμβολισμούς. Μα ένας καθαυτού συμβολισμός σε μεταφέρει στη νοηματική του αυθεντικού αντικειμένου μελέτης, βοηθώντας σε να το παραβάλλεις σε αυτό που παρακολουθείς. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν υπάρχει εδώ πουθενά. Οι άφθονοι συμβολισμοί λειτουργούν εντέλει ως απλές παραπομπές σε εικόνες από την αρχαία, τη μεσαιωνική και τη σύγχρονη τέχνη, παρά λειτουργούν ως βοηθήματα για να εκμαιεύσεις κάτι παραπάνω από αυτό μονάχα που βλέπεις. Ακόμα και η παραπομπή του τίτλου ακυρώνεται ως συμβολισμός, μια και το σενάριο σε προδίδει ως προς την ουσία του θέματος. Το δίδυμο Λάνθιμος-Φιλίππου είναι ένας «ιανός» ως προς αυτό το ζήτημα, κι όπως φαίνεται δεν έχει σκοπό να ανατρέψει αυτή του την ιδιότητα. Άλλοτε θα κάνει ταινία νοημάτων («Κυνόδοντας»), και άλλοτε, όπως κι εδώ, ταινία είδους, απλά χωρίς να προδίδει τη weird-σινεφιλική του καταβολή και χωρίς να κάνει χάρες στους κανόνες που συναντάμε στις παραδοσιακές ταινίες είδους. Εδώ κάτι παρόμοιο έχει κάνει κι ένας von Trier, γιατί αυτό να υποβιβάζει ως θεώρηση και τον δικό μας πλέον πετυχημένο σύγχρονο δημιουργό.

Ως θρίλερ, το έργο είναι όντως καλό. Με μια αισθητική άμεσο δάνειο από τον Kubrick παρά το weird-cinema, έχουμε την κατάδυση των βολεμένων ως τότε ηρώων σε μια ανομολόγητη κόλαση. Σαν Έλληνας, ο Λάνθιμος δεν μπαίνει στον κόπο να αναζητήσει λογική στα «όπλα του κακού», αλλά μπαίνει στη λογική των δοξασιών και της αρχαίας τραγωδίας για να βάλει τον σύγχρονο καθωσπρεπισμό σε έναν κόσμο υπερφυσικό και πέρα από την κοινή λογική. Βέβαια, ο τρόπος που όλο αυτό γίνεται δεκτό από τους ήρωες, δίχως να επαναστατούν στην απόλυτη κατάργηση του φυσιολογικού, είναι ένα σημείο που μειώνει το σενάριο. Και το μειώνει όχι ως προς την ύπαρξη του, αλλά ως προς τη μη εκμετάλλευση του για να μιλήσει για το πώς εκλαμβάνουμε ή μη τον κατεστημένο τρόπο ζωής. Παντού, μάλιστα, δίνονται ευκαιρίες επί αυτού, αλλά το σενάριο είναι επικεντρωμένο στους θριλερικούς του στόχους, σαν ένα παραμύθι που θα άκουγες σε μεσαιωνικό χωριό.

Αν πάλι σε προδίδει κάπου το φιλμ, είναι ως προς το φινάλε του. Η μεγαλειώδης σκηνή που θα κλείσει τη σουρεαλιστική αυτή τραγωδία έρχεται και απέρχεται δίχως κάποιο δεύτερο κείμενο να τη συνοδεύει. Οι πονηρεμένοι, μάλιστα, έχουν ήδη μαντέψει την τελική έκβαση από τον τίτλο, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι κέρδισαν κάτι περισσότερο από ένα ευφάνταστο «τζόκερ». Πολύ πιο απλά, τίποτα δεν σε πείθει επί του έργου ότι η τελική έκβαση είναι κάτι παραπάνω από ένα τραγωδιακό «λογοπαίγνιο» με τον τίτλο. Τίποτα που να συνδέει το «ιερό ελάφι» τόσο με το ελάφι της Άρτεμης ή τον αμνό του Θεού, όσο με την οποιαδήποτε ιερότητα. Για να μιλούσαμε για ιερότητα ως προς όλο το θέμα, θα έπρεπε να δεχτούμε την κατάργηση της δικαιοσύνης όπως αυτή έχει θεσμοθετηθεί από τον πολιτισμένο άνθρωπο ή επί του έργου να υπήρχε κάποια λογική, έστω και υπερβατικά, αντιπρόταση ως προς αυτό.

Όσα όμως κι αν προσάψει κανείς στην ταινία του Λάνθιμου, ένα θριλερικό-σινεφιλικό ζάλισμα το έχει πάρει μέχρι και το φινάλε. Ίσως, δε, είναι σπουδαία επιτυχία του έργου, που σε βάζει στη διαδικασία της αναζήτησης τού «δεν μπορεί, κάπου θα υπάρχει υψηλό νόημα εδώ γύρω»…

Βαθμολογία: