Το Χρήμα της Οργής

Κριτικός: Γιώργος Ξανθάκης

Έκδοση Κειμένου: 30/7/2024

Το «Χρήμα της Οργής» είναι η τρίτη ταινία του Kubrick, αλλά η πρώτη πραγματικά αξιόλογη. Αποτελεί διασκευή του μυθιστορήματος “Clean Break” του Lionel White. Ο συγγραφέας Jim Thompson συνεισέφερε διαλόγους με τη λαϊκή γλώσσα του δρόμου. Το φιλμ ακολουθεί πιστά τους κώδικες και τη μυθολογία των φιλμ-νουαρ: μοιραία γυναίκα, παραβατική συμπεριφορά, μοιρολατρία και βάναυσος ρεαλισμός. Είναι γυρισμένη κυρίως σε φυσικούς χώρους έτσι ώστε να θυμίζει συχνά ακατέργαστο ντοκιμαντέρ.

Μετά την αποφυλάκισή του, ο Johnny Clay (Sterling Hayden) σχεδιάζει μια πολύπλοκη αλλά αναίμακτη ληστεία στον ιππόδρομο. Για την εκτέλεση του σχεδίου δημιουργεί μια ετερόκλητη ομάδα μικροκακοποιών. Αν όλα πάνε καλά, εκτιμούν ότι  μπορούν να αρπάξουν περίπου δύο εκατομμύρια δολάρια σε μετρητά. Αφού μοιραστούν τα χρήματα, δεν θα ξανασυναντηθούν.

Ο Johnny είναι ένας τελειομανής και επιδραστικός άντρας που μιλά και σκέφτεται με εκπληκτική ταχύτητα. Μετά από αυτή τη δουλειά, σκοπεύει να αποσυρθεί με την πιστή φίλη του (Coleen Gray). Ο μικροκαμωμένος και μαλθακός ταμίας του ιπποδρόμου George Peatty (Elisha Cook Jr.) συμμετέχει στη συμμορία. Το κάθιδρο πρόσωπο και το έντονο βλέμμα του είναι η ενσάρκωση του φόβου και της αβεβαιότητας. Η ζωή του μοιάζει κατεστραμμένη. Τη μοιράζεται με μια «femme fatale», τη φιλήδονη, κυνική  και φιλοχρήματη Sherry (Marie Windsor). Ο George συμμετέχει στο «κόλπο» μόνο και μόνο για αυτήν. Με τα χρήματα που θα πάρει ελπίζει να την κρατήσει κοντά του και να της δώσει την πολυτελή ζωή που αυτή θεωρεί ότι της αξίζει. Αυτό που ο George δεν γνωρίζει είναι ότι εδώ και αρκετό καιρό η Sherry έχει έναν νεαρότερο εραστή. Οι σκηνές αυτού του  ασύμμετρου ζευγαριού είναι εκπληκτικές και κοχλάζουν από ψυχικό καταναγκασμό και νοσηρό ερωτισμό.

Ο Mike O’Reilly (Joe Sawyer), ο μπάρμαν του ιπποδρόμου, έχει οικονομικό πρόβλημα λόγω της σοβαρά άρρωστης συζύγου του. Ο  αστυνομικός Randy Kennan (Ted de Corsia) χρειάζεται απεγνωσμένα χρήματα για να καλύψει τα χρέη του. Ο Marv (Jay C. Flippen) είναι ένας ευκατάστατος ηλικιωμένος που ψάχνει να βρει νόημα στη ζωή του. Έχει δανείσει στον Johnny ένα μεγάλο χρηματικό ποσό για να καλύψει τα έξοδα της οργάνωσης του σχεδίου.

Υπάρχουν και οι ρολίστες Maurice και Nikki που δεν γνωρίζουν τα άλλα μέλη της συμμορίας, ούτε το σχέδιο της ληστείας και πληρώνονται αδρά μόνο για να εκτελέσουν μια συγκεκριμένη ενέργεια δημιουργώντας αντιπερισπασμό και μετά να κρατήσουν το στόμα τους κλειστό. Ο Maurice (Kola Kwariani) είναι πρώην πολυνίκης παλαιστής. Το μόνο που πρέπει να κάνει είναι να «περιποιηθεί» μισή ντουζίνα ιδιωτικών φρουρών. Ο Nikki (Timothy Carey) είναι ένας βετεράνος πολέμου, με παραμορφωμένη ομιλία και παρανοϊκό βλέμμα. Έχει δυο σπουδαία προτερήματα: είναι εξαιρετικός σκοπευτής και εχέμυθος. Έχει και ένα επικίνδυνο μειονέκτημα: είναι ψυχολογικά ασταθής με ξαφνικές εκρήξεις βίας. Ο ρόλος του είναι να πυροβολήσει το νικηφόρο άλογο της έβδομης κούρσας. Ο Nikki εμφανίζεται μόνο σε δύο σκηνές αλλά μένει αξέχαστος. Τον υποδύεται μια εντυπωσιακή κινηματογραφική φυσιογνωμία, ο θρυλικός «τρελός» των αμερικανικών b-movies Timothy Carey.

Το σχέδιο του Johnny δείχνει αριστοτεχνικό και μελετημένο στην κάθε λεπτομέρεια. Αν εκτελεστεί με ακρίβεια, η επιτυχία του φαίνεται σίγουρη. Όμως, θα εκτελεστεί; Ή θα επιβεβαιωθεί ο περιβόητος νόμος του Μέρφυ: «Ό,τι μπορεί να πάει στραβά, τελικά θα πάει στραβά»;

Στο «Χρήμα της Οργής» ο Kubrick δημιούργησε ένα περίπλοκο αλλά διαυγές κινηματογραφικό παζλ που μετατοπίζεται μπροστά και πίσω τόσο στον χρόνο όσο και ανάμεσα στους χαρακτήρες, αποκαλύπτοντας το προφίλ και τα κίνητρά τους. Η μη γραμμική αφήγηση είναι κατακερματισμένη σε μικρά επεισόδια, δίνοντας επιταχυντικό ρυθμό. Η ενοποιητική φωνή του ουδέτερου «παντογνώστη» αφηγητή (του παλαίμαχου ραδιοφωνικού εκφωνητή Art Gilmore) τονίζει με έμφαση τις ακριβείς ημερομηνίες και ώρες της δράσης. Έτσι το φιλμ είναι καθηλωτικό και ακριβές σαν ωρολογιακή βόμβα, και κάθε λίγα λεπτά ο Kubrick συνθέτει μια νέα αιχμή σασπένς.

Ο Sterling Hayden επιβάλλεται στην οθόνη με το εντυπωσιακό παράστημα, το σκληρό πρόσωπο και το πικρό χαμόγελό του. Η μεταλλική φωνή του εκτοξεύει με ρυθμό πολυβόλου τις οδηγίες και τις απαιτήσεις από τα μέλη της ομάδας, με έναν επίπεδο, πραγματιστικό τόνο. Ποτέ δεν εμφανίζει συγκίνηση, πάθος, φόβο, απληστία. Έχει έναν προσωπικό ηθικό κώδικα, αλλά είναι διαποτισμένος από έναν ιδιότυπο νιχιλισμό. Η ερμηνεία του Hayden είναι τέλεια, γιατί σκιαγραφεί έναν άνθρωπο με αυτοπεποίθηση, βέβαιο για την επιτυχία ενός περίτεχνου αλλά μάλλον ευάλωτου σχεδίου: η υποκριτική του απάθεια δίνει στον χαρακτήρα ένα είδος στεγανότητας, σαν τίποτα από αυτά που του λένε να μπορεί να τον αγγίξει με οποιονδήποτε τρόπο. Όμως ο Kubrick στέλνει ένα ξεκάθαρο μήνυμα: ο Johnny Clay δεν είναι αληθινή εγκληματική ιδιοφυΐα, είναι μέτριος, όπως όλοι οι άλλοι. Στην πιο κρίσιμη στιγμή μπορεί ακόμα να ξεφύγει με τα λάφυρα, αλλά κάνει ένα μεγάλο λάθος και ο Kubrick είναι εκεί για να το επισημάνει. Στριμώχνει τα δολάρια σε μια βαλίτσα από χαρτόνι που μόλις και μετά βίας κλείνει: δεν θα είναι φίλος ή εχθρός ή άπληστη γυναίκα, αλλά μια βαλίτσα. Ο Johnny αγόρασε μια φτηνιάρικη βαλίτσα, παρόλο που είχε τα χρήματα για να αγοράσει την καλύτερη. Ο επίλογος γράφεται έτσι τυχαία ή από την ειρωνεία της τύχης, αν προτιμάτε: η ανάμνηση είναι σινεφιλική και παραπέμπει ευθέως στον «Θησαυρό της Σιέρα Μάντρε» (1948) του John Huston.

Ωστόσο, συνολικά το «Χρήμα της Οργής» θυμίζει περισσότερο την επίσης χιουστονική «Ζούγκλα της Ασφάλτου» (1950). Διαθέτει το ίδιο σκηνικό πλοκής, τον ίδιο πρωταγωνιστή -τον επιβλητικό Heyden-, εξίσου καταραμένους χαρακτήρες, το ίδιο πεσιμιστικό πνεύμα και την ίδια κατάμαυρη ατμόσφαιρα. Στην αλησμόνητη τελική σεκάνς, ο ηττημένος αλλά υπερήφανος άντρας αρνείται να το βάλει στα πόδια. Γιατί άλλωστε; Η μοίρα του είναι προδιαγεγραμμένη.

Βαθμολογία: