Αγώνες Πείνας

Κριτικός:  Χάρης Καλογερόπουλος

Έκδοση Κειμένου: 22/3/2012

Στο μέλλον, η Βόρεια Αμερική αποτελεί το κράτος της Πάνεμ με πρωτεύουσα την αναπτυγμένη Κάπιτολ που εκμεταλλεύεται τις υπόλοιπες υποτελείς 12 πολιτείες που ζουν μέσα στη φτώχια, ιδιαίτερα η 12η ως πολιτεία ανθρακωρύχων. Με πρόσχημα μια παλιά εξέγερση των πολιτειών, η Κάπιτολ έχει επιβάλλει έναν ετήσιο «συμβολικό» φόρο. Επιλέγονται ένα αγόρι κι ένα κορίτσι από κάθε πολιτεία για να συμμετάσχουν σε ένα τηλεοπτικό ριάλιτι επιβίωσης, μέχρι να μείνει μόνο ένας ζωντανός. Κεντρική ηρωίδα μας η Κάτνις από την 12η πολιτεία, που συντηρούσε την οικογένεια της κυνηγώντας στα δάση με τόξο.

Η προσφορά ανθρώπων ως θυσία, είτε για ευμένεια των θεών είτε ως συμβολική αποζημίωση (οι νεαροί αθηναίοι που στέλνονταν στην Κρήτη για τον Μινώταυρο), αποτελεί πολιτισμικό έθος της εποχής του χαλκού, που δύσκολα μπορείς να το φανταστείς εφαρμοζόμενο χωρίς δυνατό πρόσχημα στην εποχή μας ή στο μέλλον. Στην αρχαία Ρώμη, οι μονομάχοι ήταν σκλάβοι, άρα άνθρωποι non grata, και το πρόσχημα ήταν η πολεμική αρετή. Στην εδώ περίπτωση, το να διαλέγεις με κλήρο τυχαία αγόρια και κορίτσια από 12 έως 18 χρονών, δεν ακολουθεί καμιά λογική. Η Κάπιτολ διαθέτει πολύ υψηλή τεχνολογία που σημαίνει ότι είναι μια κοινωνία κατ’ ουσίαν βάρβαρη μεν, απολύτως λογική δε, όσον αφορά τους μηχανισμούς. Επίσης, δεν γίνεται παρά να διαθέτει ένα ηθικό σύστημα – έχει διαβάσει στοιχειώδη κοινωνιολογία η συγγραφέας κυρία Κόλινς; Πώς γίνεται από τη μια να μιλάνε στο κανάλι για έρωτα και ρομαντισμό και από την άλλη να δέχονται να σφαγιαστεί π.χ ένα 13χρονο από ένα 17χρονο, χωρίς δυνατό πρόσχημα; Κάθε κοινωνία μπορεί να γίνει όσο βάρβαρη της επιβληθεί από τις συνθήκες, αλλά έχει πάντα ανάγκη (για να έχει συνοχή και αυτό-δικαίωση) από ιδεολογία-πρόσχημα. Η Ιερά Εξέταση έκαιγε μαμές «γιατί ήταν μάγισσες». Το ζούμε και τώρα. Εκατοντάδες εκατομμύρια σπρώχνονται στην εξαθλίωση με πρόσχημα «τα οικονομικά προβλήματα», ενώ η τεχνολογία και η παραγωγή αγαθών επιτρέπει να ζούμε όλοι καλά. Έτσι, οι λαοί υποφέρουν, άνθρωποι πεθαίνουν από κρύο, πείνα, έλλειψη περίθαλψης, αλλά από την άλλη όταν ένας πέσει σε ένα πηγάδι ή σταθεί σε περβάζι 10όροφου κτιρίου, για αυτά ακριβώς τα απαραίτητα προσχήματα, θα λειτουργήσουν όλοι οι σωστικοί μηχανισμοί και τα μίντια θα βουίξουν. Σε οργουελικές ιστορίες, επίσης, το μεγάλο πρόσχημα είναι η αντίσταση στην τρομοκρατία, που στην παρούσα περίπτωση, τουλάχιστον σε αυτό το πρώτο βιβλίο της τριλογίας, δεν ισχύει.

Έτσι λοιπόν, ξεκινάμε να παρακολουθήσουμε μια ιστορία που πάσχει νοηματικά από την αρχή. Η Κόλινς απ’ ότι ψυλλιάζομαι είναι ακόμη μια κυρία – ή κύριος, δεν έχει σημασία – που βγήκε στη γύρα για να μαζέψει φράγκα, πουλώντας στους εφήβους «προβληματισμό» χάρη σε ένα κοκτέιλ με δυνατά συστατικά, όπως τελικά διαμορφώθηκαν, παρεούλα με τον σκηνοθέτη Γκάρι Ρος: 1) Ολοκληρωτική δυστοπία με λαμπερό κιτσάτο ντιζάιν (εξωφρενικό αλά 1980 ενδυματολογικό στυλιζάρισμα κόντρα σε ψυχρό φουτουριστικό μέταλλο). 2) Ριάλιτι με γεύση «Lost», τεχνική Truman Show και κόλπα από βιντεοπαιχνίδια. 3) «Δραματική» ηρωίδα που τη έφεραν prêt-a-porter από το Στην Καρδιά του Χειμώνα (Η Ρι της Τζένιφερ Λόρενς). 4) Το ρομάντζο. Να πούμε και το ζουμί της ιστορίας: ένα γενναίο και ηθικό κορίτσι φέρνει σε δύσκολη θέση το ολοκληρωτικό καθεστώς.

Δεν έχω διαβάσει το βιβλίο (ούτε πρόκειται, όταν θέλω σοβαρή κοινωνιολογική φαντασία διαβάζω κάτι σαν το «Ο Άτλας του Ουρανού» του Ντέιβιντ Μίτσελ), αλλά το σενάριο, και πάλι της Κόλινς, συχνά παραθέτει εξελίξεις ίσα-ίσα για να ακολουθήσει η ηρωίδα την πορεία της. Θέλουμε κάποια στιγμή να περισώσουμε και το παλικάρι; Τραβάμε μερικά πλάνα από μικρο-εξέγερση των κατοίκων της περιοχής 12, που δυσαρεστούνται από τα δρώμενα, ενώ επί 1,5 ώρα τους έχουμε ξεχάσει. Γενικότερα, λείπουν πλάνα από κόσμο, να μας δείχνουν ότι μια ολόκληρη κοινωνία παρακολουθεί. Έτσι, χάνεται μια ζωτική αίσθηση «παλμού των γεγονότων». Το όλο ριάλιτι μοιάζει σαν πρόβα χωρίς απόηχο. Στο τεχνητό δάσος αρχικά έχουν σχηματισθεί μικρές συμμαχίες. Κάποια στιγμή, μια ομάδα σκοτώνει αντιπάλους και συνεχίζοντας την πορεία τους κάνουν εύθυμα σχόλια για το πώς ένα θύμα μυξόκλαιγε. Αυτή η ελαφράδα που ταιριάζει σε ψηφιακό παιχνίδι κι όχι αληθινό και φονικό, στέκει ξεκάρφωτη σαν ατάκα από b-movie. Για να αποκτούσε δραματική σοβαρότητα, έπρεπε να έχουμε παρακολουθήσει αυτούς του χαρακτήρες ώστε να δούμε από κοντά τη ψυχική τους αλλοίωση-αλλοτρίωση. Σε άλλη φάση κάποιοι σκοτώνουν ή «την χαρίζουν» επιλεκτικά, με ανόητες δικαιολογίες, ανάλογα τι συμφέρει ώστε να κάνει την πορεία της η ηρωίδα, πάντα στη λογική του b-movie. Εννοείται ότι σχεδόν όλοι οι χαρακτήρες εκτός από την ηρωίδα και τον σύμβουλό της (Γούντι Χάρελσον) είναι καθαρά διεκπεραιωτικοί και δεν γλιτώνουν από αυτή τη σεναριακή συνθήκη, ούτε οι Ντόναλντ Σάδερλαντ, Στάνλεϊ Τούτσι, Ελίζαμπεθ Μπανκς, ενώ ο Τόμπι Τζόουνς είναι σχεδόν κομπάρσος. Είπαμε για πώληση «προβληματισμού». Ωστόσο, το αφηγηματικό όχημα είναι η περιπέτεια, κάτι που οι συντελεστές δεν καταφέρνουν να αποδώσουν. Στο Matrix, στο Avatar, στο V for Vendetta, στα Παιδιά των Ανθρώπων και εντέλει σε κάθε σοβαρό έργο ανάλογης δραματουργίας, η περιπέτεια είναι απαραίτητο στοιχείο ώστε να ζυμωθούν οι ιδέες. Εδώ η δράση είναι ελάχιστη, χωρίς ρυθμό και κλιμάκωση, αποφεύγοντας σκληρές σκηνές (ώστε να εξασφαλίσουν το εισιτήριο των ανηλίκων), ενώ προσπαθούν να περάσουν όλη αυτή την έλλειψη, ως τάχα αρτιστική διάθεση. Σε ολόκληρες 2,5 ώρες, μοναδικό σασπένς παρέχει μόνο η σκηνή με την κυψέλη των σφηκών, που αποτελεί απλό μάθημα Χίτσκοκ. Η αγάπη, πάλι, που δημιουργείται ανάμεσα στην ηρωίδα και τον συμπατριώτη της, ενώ δομείται με προσοχή για να μη ξεπέσει σε «φωτορομάντζο», ωστόσο δεν αποδίδει πνοή, δεν παράγει χημεία, δεν συγκινεί τον θεατή.

Όσον αφορά στις σκηνές όπου οι συντελεστές του σόου σχολιάζουν μπροστά στις κάμερες ή μηχανεύονται μαρκετινίστικα κόλπα πίσω από αυτές, πρόκειται για διαπιστώσεις παλιές που είναι κοινός τόπος όχι μόνο σε δεκάδες ταινίες, αλλά και σε καθημερινά φτωχο-ριάλιτι και τοκ-σόου. Αυτό που απομένει ακέραιο είναι η ηρωίδα και η ερμηνεία της από την Τζένιφερ Λόρενς. Πίκρα, μελαγχολία, άρνηση του παραμυθιάσματος της εξουσίας, ήθος, αγωνιστικό πνεύμα. Όπως είπαμε, είναι ο ίδιος ρόλος με αυτόν που απέδωσε στο Καρδιά του Χειμώνα. Το ίδιο το φιλμ στην ολότητά του, παρά την ιδιαίτερη καλλιτεχνική παραγωγή, είναι ένα μεγάλο σοβαροφανές κατασκεύασμα. Πιθανά «θα πιάσει». Σίγουρα, άλλωστε, τα εισιτήρια από τους καταναλωτές του βιβλίου.

Βαθμολογία: