Ο Εξορκιστής

Η μικρή Ρέιγκαν ΜακΝίλ ζει με την Κρις, μητέρα της και διάσημη ηθοποιό, σε ένα ήσυχο προάστιο της Ουάσιγκτον. Όμως, τώρα τελευταία η Ρέιγκαν δεν αισθάνεται καλά. Παρουσιάζει περίεργα κι ανεξήγητα συμπτώματα, όπως ανόρθωση του σώματός της από το έδαφος και άσκηση υπερφυσικών δυνάμεων. Οι γιατροί στους οποίους απευθύνεται για βοήθεια η απελπισμένη μητέρα σηκώνουν ψηλά τα χέρια τους, αδυνατώντας να εξηγήσουν το φαινόμενο. Τότε, η Κρις παίρνει την απόφαση να ζητήσει τη βοήθεια της εκκλησίας και συγκεκριμένα συναντά τον πατέρα Κάρας, που είναι παράλληλα και ψυχίατρος. Όταν ο τελευταίος αντικρίζει τη Ρέιγκαν, συνειδητοποιεί ότι η νεαρή κοπέλα είναι δαιμονισμένη, έχοντας καταληφθεί από ένα τρομακτικό δαιμονικό πνεύμα. Τότε, ο πατήρ Κάρας αποφασίζει να ζητήσει τη βοήθεια του πατρός Μέριν, ειδικού σε ζητήματα εξορκισμού, προκειμένου να απαλλάξουν το άτυχο κορίτσι από τον δαίμονα. Ο γηραιός πατήρ Μέριν δέχεται, και ο εξορκισμός αρχίζει…

Σκηνοθεσία:

William Friedkin

Κύριοι Ρόλοι:

Ellen Burstyn … Chris MacNeil

Linda Blair … Regan MacNeil

Jason Miller … πάτερ Damien Karras

Max von Sydow … πάτερ Lankester Merrin

Lee J. Cobb … υπαστυνόμος William F. Kinderman

Kitty Winn … Sharon Spencer

Jack MacGowran … Burke Dennings

William O’Malley … πάτερ Joseph Dyer

Peter Masterson … Δρ Barringer

Τίτος Βανδής … John

Mercedes McCambridge … Pazuzu (φωνή)

Κεντρικό Επιτελείο:

Σενάριο: William Peter Blatty

Παραγωγή: William Peter Blatty

Μουσική: Jack Nitzsche

Φωτογραφία: Owen Roizman

Μοντάζ: Norman Gay, Evan A. Lottman

Σκηνικά: Bill Malley

Κοστούμια: Joseph Fretwell III

Διεθνής Κριτική (μ.ο.): Πολύ θετική.

Τίτλοι

• Αυθεντικός Τίτλος: The Exorcist
• Ελληνικός Τίτλος: Ο Εξορκιστής
• Εναλλακτικός Τίτλος: William Peter Blatty’s The Exorcist

Άμεσοι Σύνδεσμοι

• Ο Αιρετικός: Εξορκιστής ΙΙ (1977)
• Εξορκιστής 3 (1990)
• Εξορκιστής: Η Αρχή του Κακού (2004)
• Ο Εξορκιστής: Πιστός (2023)

Σεναριακή Πηγή

• Μυθιστόρημα: The Exorcist του William Peter Blatty.

Κύριες Διακρίσεις

• Όσκαρ διασκευασμένου σεναρίου και ήχου. Υποψήφιο για καλύτερη ταινία, σκηνοθεσία, πρώτο γυναικείο ρόλο (Ellen Burstyn), δεύτερο αντρικό ρόλο (Jason Miller), δεύτερο γυναικείο ρόλο (Linda Blair), φωτογραφία, μοντάζ και σκηνικά.
• Χρυσή Σφαίρα καλύτερης ταινίας (δράμα), σκηνοθεσίας, δεύτερου γυναικείου ρόλου (Linda Blair) και σεναρίου. Υποψήφιο για πρώτο γυναικείο ρόλο (Ellen Burstyn), δεύτερο αντρικό ρόλο (Max von Sydow) και υποσχόμενη ηθοποιό (Linda Blair).
• Υποψήφιο για Bafta ήχου.

Παραλειπόμενα

• Ο Blatty είχε επηρεαστεί από μια υπόθεση του 1949, όπου ο ιησουίτης William S. Bowdern είχε προβεί σε εξορκισμό ενός ανώνυμου αγοριού. Ήταν από τους ελάχιστους εξορκισμούς που ενέκρινε η καθολική εκκλησία στις ΗΠΑ εκείνη την περίοδο, ενώ μετέπειτα έρευνες μιλούσαν για ψυχική ασθένεια και προσποίηση του ασθενή. Ο Friedkin ήταν διστακτικός στο να μιλάει για τα αληθινά γεγονότα, αλλά είχε πετύχει πρόσβαση στα ημερολόγια των ιερέων που ενεπλάκησαν.
• Παρότι το βιβλίο του 1971 ήταν μπεστ-σέλερ, και παρότι ο ίδιος ο Blatty είχε επιλέξει τον οσκαρικό Friedkin, αποδείχτηκε πολύ δύσκολο να βρεθούν ηθοποιοί. Ο ένας μετά τον άλλον οι μεγάλοι σταρ απέρριπταν την πρόταση, κι έτσι κατέφυγαν σε μικρότερα ονόματα. Χαρακτηριστικά, ο Jason Miller δεν είχε παίξει ποτέ στο σινεμά, και ήταν απλά πετυχημένος ως συγγραφέας ενός θεατρικού έργου.
• Ο Stacy Keach είχε υπογράψει για τον ρόλο του πάτερ Κάρας, πριν αποφασιστεί ότι οι ηθοποιοί θα είναι άγνωστοι.
• Marlon Brando, Jack Nicholson, Paul Newman, Audrey Hepburn, Anne Bancroft, και Shirley MacLaine ήταν ανάμεσα στα ονόματα που αρχικά ήταν υποψήφια για τους κύριους ρόλους.
• Ο Τίτος Βανδής υποχρεώθηκε να ράψει ένα καπέλο που έκρυβε το πρόσωπο του, για να μην αναγνωρίζεται άμεσα από τον κωμικό του ρόλο στο Τα Πάντα Γύρω από το Σεξ.
• Ο William O’Malley δεν έκανε ποτέ άλλη εμφάνιση στον κινηματογράφο, όντας και στην πραγματικότητα ιησουίτης αιδεσιμότατος.
• Ο Mike Nichols απέρριψε πρώτος την ευκαιρία να το σκηνοθετήσει, μην πιστεύοντας ότι μπορούσε να βρεθεί 12χρονο κορίτσι για τον ρόλο της Ρέιγκαν. Arthur Penn και Stanley Kubrick απέρριψαν επίσης την πρόταση, ενώ όταν το στούντιο προσέλαβε τον Mark Rydell, ο συγγραφέας ύψωσε φωνή υπέρ του Friedkin.
• Τα γυρίσματα αποδείχτηκαν άθλος. Το πλατό κάηκε στο μεγαλύτερο του μέρος, ενώ Blair και Burstyn υπέφεραν από ατυχήματα. Λόγω αυτών, χρειάστηκε ο διπλάσιος από τον υπολογισμένο χρόνο για να ολοκληρωθεί η ταινία, μαζί και το διπλάσιο μπάτζετ από το αρχικό.
• Στα γυρίσματα στη Μοσούλη του Ιράκ, η θερμοκρασία έφτανε ως τους 54 βαθμούς Κελσίου.
• Ο Dick Smith ήταν υπεύθυνος των ειδικών εφέ του μακιγιάζ, με τον Max von Sydow να ξεπερνάει στη χρήση μακιγιάζ ακόμα και τη Linda Blair. Τότε ήταν 44ων ετών, και έπρεπε να δείχνει 74ων.
• Οι αρχικές κριτικές ήταν ανάμικτες, αλλά παρότι βγήκε αρχικά μόλις σε 24 αίθουσες ανά τις ΗΠΑ και τον Καναδά, οι ουρές των θεατών ήταν ατελείωτες, με πολλούς να πηγαίνουν να το δουν και για δεύτερη φορά. Ακραίες ήταν και πολλές αντιδράσεις του κοινού, όπως λιποθυμίες ή εμετοί. Ανεπιβεβαίωτες αναφορές μιλούσαν για αποβολές και καρδιακά επεισόδια, ενώ ένα ψυχιατρικό περιοδικό έγραφε για κινηματογραφική νεύρωση.
• Ιδιαίτερος λόγος έγινε για τη χρήση στιγμιαίων εικόνων, όπως τη “φλας” εμφάνιση του δαίμονα (με το πρόσωπο της ηθοποιού Eileen Dietz). Μια ανάλυση που έγινε το 1991, αποκάλυψε ότι υπάρχουν πολλά τέτοια φλας που παρεμβάλλονται τόσο στιγμιαία, που δεν προλαβαίνει να τα δει το μάτι. Το 1999, ο Blatty απάντησε ότι δεν υπάρχει τίποτα κρυφό.
• Θεωρείται σκάνδαλο ότι η επιτροπή λογοκρισίας χαρακτήρισε με R και όχι αυστηρώς ακατάλληλο το φιλμ (ώστε να βοηθήσει στην εμπορική του απήχηση), με πολλά συνοδευόμενα παιδιά να το παρακολουθούν στις αίθουσες. Κάποιες αμερικανικές πόλεις προσπάθησαν να το απαγορεύσουν για αυτό τον λόγο, ενώ στη Μεγάλη Βρετανία δεν έβγαινε σε βίντεο μέχρι το 1999. Στις περισσότερες χώρες, μαζί και την Ελλάδα, ήταν αυστηρώς ακατάλληλο.
• Πέρα από την αίσθηση που προκάλεσε και την επιρροή που είχε στην ποπ κουλτούρα, το φιλμ έγινε το πλέον εμπορικό R όλων των εποχών. Με κόστος 12 εκατομμύρια δολάρια, έφτασε να βγάλει 441,3.
• Πέρα από τις πολλές επανεκδόσεις για διάφορα πολυμέσα, το 2000 -στη χώρα μας βγήκε στις 4/5/2001- κυκλοφόρησε στις αίθουσες μια εκδοχή με τίτλο The Exorcist: The Version You’ve Never Seen. Εκεί υπάρχουν σκηνές που είχαν κοπεί στο αρχικό μοντάζ.

Μουσικά Παραλειπόμενα

• Ο Lalo Schifrin έγραψε μουσική, που όμως ο Friedkin απέρριψε. Αναφέρεται ότι 6 λεπτά από αυτή χρησιμοποιήθηκαν για ένα πρώτο trailer, και η μουσική ήταν παραπάνω τρομακτική από ό,τι έπρεπε. Η Warner Bros είχε στείλει υπόμνημα στον σκηνοθέτη να πει στον Schifrin απλά να της ρίξει λίγο τους τόνους, ένα υπόμνημα όμως που δεν μεταφέρθηκε στον δημιουργό. Λέγεται ότι μέρος αυτής της μουσικής χρησιμοποιήθηκε για το Εξοχικό Σπίτι του Μυστηρίου (1979), κάτι που ο ίδιος ο συνθέτης διέψευσε.
• Πέρα από πρόσθετη αυθεντική μουσική από τον Jack Nitzsche, επιλέχτηκε η χρήση κλασικής μουσικής (κυρίως από Krzysztof Penderecki), αλλά εμβληματική έμελλε να είναι η χρήση του Tubular Bells του Mike Oldfield που ακούγεται στους τίτλους αρχής και τέλους.
• Ακούγονται το Ιστορία μου, Αμαρτία μου (Ρίτα Σακελαρίου) και Παραμυθάκι μου (Γιάννης Καλατζής), κομμάτια του έντονου ελληνικού στοιχείου της ταινίας (ο πάτερ Κάρας είναι Έλληνας).