Βικτοριανό Λονδίνο. Ένας άνθρωπος κυνηγημένος από τους εφιάλτες κι από τους συνανθρώπους του. Το «τέρας» ενός τσίρκου που ζούσε στο περιθώριο της κοινωνίας. Ένας άνθρωπος παραμορφωμένος. Αυτός είναι ο Τζον Μέρικ, ή όπως τον αποκαλούσαν στο τσίρκο: ο άνθρωπος ελέφαντας. Μόνο ο Δρ. Τράβις πίστεψε ότι πίσω από την εμφάνισή του κρυβόταν ένας ιδιαίτερα έξυπνος και χαρισματικός νεαρός άνδρας. Κι όμως και μετά από αυτή την αναγνώριση, δεν έπαψε να είναι δέσμιος της αποκρουστικής του εμφάνισης, σ’ ένα περιβάλλον ανίκανο να δει πέρα από την εικόνα.
Σκηνοθεσία:
David Lynch
Κύριοι Ρόλοι:
Anthony Hopkins … Δρ Frederick Treves
John Hurt … John Merrick
Hannah Gordon … Ann Treves
Anne Bancroft … Madge Kendal
John Gielgud … Francis Carr Gomm
Wendy Hiller … Κα Mothershead
Freddie Jones … Κος Bytes
Michael Elphick … Jim
John Standing … Δρ Fox
Dexter Fletcher … το αγόρι του Bytes
Lesley Dunlop … Nora
Phoebe Nicholls … Mary Jane Merrick
Κεντρικό Επιτελείο:
Σενάριο: Christopher De Vore, Eric Bergren, David Lynch
Παραγωγή: Jonathan Sanger
Μουσική: John Morris
Φωτογραφία: Freddie Francis
Μοντάζ: Anne V. Coates
Σκηνικά: Stuart Craig
Κοστούμια: Patricia Norris
Διεθνής Κριτική (μ.ο.): Πολύ θετική.
Τίτλοι
- Αυθεντικός Τίτλος: The Elephant Man
- Ελληνικός Τίτλος: Ο Άνθρωπος Ελέφαντας
Σεναριακή Πηγή
- Βιβλίο: The Elephant Man and Other Reminiscences του Frederick Treves.
- Βιβλίο: The Elephant Man: A Study in Human Dignity του Ashley Montagu.
Κύριες Διακρίσεις
- Υποψήφιο για Όσκαρ καλύτερης ταινίας, σκηνοθεσίας, πρώτου αντρικού ρόλου (John Hurt), διασκευασμένου σεναρίου, μουσικής, μοντάζ, σκηνικών και κοστουμιών.
- Υποψήφιο για Χρυσή Σφαίρα καλύτερης ταινίας (δράμα), σκηνοθεσίας, πρώτου αντρικού ρόλου (John Hurt) σε δράμα, και σεναρίου.
- Βραβείο Bafta καλύτερης ταινίας, πρώτου αντρικού ρόλου (John Hurt) και σκηνικών. Υποψήφιο για σκηνοθεσία, σενάριο, φωτογραφία και μοντάζ.
- Μέγα βραβείο στο φεστιβάλ του Αβοριάζ.
- Βραβείο ξενόγλωσσης ταινίας στα Cesar.
Παραλειπόμενα
- Ο Mel Brooks συμμετείχε ενεργά στην παραγωγή, αλλά εσκεμμένα δεν ήθελε να μπει το όνομα του στους τίτλους, ώστε το κοινό να μην παρερμηνεύσει την ταινία ως κωμωδία.
- Ο David Lynch ήταν μια πρόταση του Stuart Cornfeld, προσωπικού βοηθού του Mel Brooks, κατευθείαν στον Sanger. Μόνο που ενώ συμφώνησε ο σκηνοθέτης με τον παραγωγό Jonathan Sanger, ο Brooks δεν γνώριζε τίποτα για τον Lynch. Έτσι, κανονίστηκε σε αίθουσα προβολής της 20th Century Fox να προβληθεί το Eraserhead, αφήνοντας τον Brooks ενθουσιασμένο.
- Στην πρώτη στουντιακή του ταινία, ο Lynch παρείχε εξίσου τη μουσική διεύθυνση και αυτή της ηχοληψίας. Προσπάθησε να ανακατευτεί και με το μακιγιάζ, αλλά δεν τα κατάφερε, και αυτό ανατέθηκε στον Christopher Tucker. Ο τελευταίος εργάστηκε πάνω σε καλούπια του αληθινού Merrick, που φυλάσσονταν στο μουσείο του Βασιλικού Νοσοκομείου του Λονδίνου.
- Ο John Hurt έφτανε στα γυρίσματα από τις 5 το πρωί, ώστε μετά από 7-8 ώρες στην αίθουσα του μακιγιάζ, να μπορεί να παίξει.
- Ο Lynch ήθελε αρχικά τον Jack Nance για τον ρόλο του Merrick, αλλά δεν ήταν στις επιλογές των παραγωγών. Ο Hurt κέρδισε τον ρόλο μέσα από την εμφάνιση του στο θεατρικό The Naked Civil Servant.
- Όταν επέστρεψαν ο Lynch και ο Sanger από τη Βρετανία στις ΗΠΑ με ένα αρχικό μοντάζ, ο Brooks είδε την ταινία, πρότεινε κάποιες μικρές περικοπές, αλλά εντέλει αποφάσισε να βγει όπως ήταν ήδη μονταρισμένη.
- Την εποχή της παραγωγής, στο Μπρόντγουεϊ είχε ανεβεί μια παράσταση με τον ίδιο τίτλο και το ίδιο αντικείμενο. Οι παραγωγοί της προέβησαν σε μήνυση επί της Brooksfilms για τη χρήση του τίτλου, χωρίς όμως αποτέλεσμα.
Κριτικός: Σταύρος Γανωτής
Έκδοση Κειμένου: 5/5/2010
Ο David Lynch βάζει νερό στο κρασί του, κι αφήνει την παραδοξότητα της πρώτης του ταινίας, του Eraserhead. Όχι και τόσο, όμως… Απλά το παράδοξο έρχεται πιο κοντά στην πραγματικότητα, και προκαλεί μια σκέψη που συνηθίζουμε να προσπερνάμε. Το ερώτημα που θέτει ο Άνθρωπος Ελέφαντας δεν είναι το ανθρωπιστικό που μοιάζει να διαφαίνεται, αλλά κάτι το πιο βαθύ. Πλάσματα όπως ο παραμορφωμένος ήρωας του έργου μάς φέρνουν απέναντι στην ουσία της ύπαρξης. Η εικόνα μας προϋποθέτει την ποιότητα μας ή αυτήν της ζωής μας; Ο γιατρός της ταινίας υποκαθιστά τον Θεό της δικαιοσύνης ή πιο απλά ο Θεός δεν ασχολείται καθόλου με εμάς; Αν δεχτούμε πως ένα καλοσυνάτο πλάσμα, όπως ο Τζον Μέρικ, είναι καταδικασμένος να μη ζήσει όπως ο μέσος άνθρωπος, για ποια θεία δικαιοσύνη μιλάμε;
Ο Lynch συνεχίζει τους προβληματισμούς του Tod Browning (Τα Τέρατα, 1932) κι άλλων δημιουργών, κυρίως, του βωβού, κι επιλέγει το ασπρόμαυρο για να τους πλησιάσει κι αισθητικά. Η φόρμα της αφήγησής του παραπέμπει κι αυτή σε εκείνους τους καιρούς που το στόρι έμοιαζε με μυθιστόρημα. Μόνο που δεν μπορεί να ξεφύγει από την εμμονή του με τα όνειρα, και οι πινελιές που τα αναβιώνουν είναι αυτές που στιγματίζουν την ταινία και προσαρμόζουν το φιλμικό χθες στο σήμερα. Αλλά και η όψη της βικτωριανής εποχής, μέσω των χαρακτήρων, είναι κατασκευασμένη ώστε να μη διαφεύγει από τη σημερινή νοοτροπία, αφού ο Lynch ενδιαφέρεται πρώτιστα για τη διαχρονικότητα του έργου του κι όχι τη χρονική του τοποθέτηση στο χθες. Η νεράιδα του Ατίθαση Καρδιά εμφανίζεται κι εδώ για να απαλύνει το φινάλε: «τίποτα δεν πάει χαμένο». Η φύση που αντικαθιστά το θείο. Το όνειρο υποκαθιστά τη ζωή μετά θάνατον. Ο Lynch που αποκαλύπτει πως η κατά κόρον χρήση των ονείρων του στη φιλμογραφία του ξεπερνά την αφηρημένη τέχνη…
Βαθμολογία:
Κριτικός: Γιώργος Ξανθάκης
Έκδοση Κειμένου: 23/8/2021
Στη βικτοριανή Αγγλία, ο Frederick Treves (Anthony Hopkins), χειρουργός σε νοσοκομείο του Λονδίνου, συναντά έναν αποκρουστικά παραμορφωμένο άνθρωπο που εκτίθεται σε τσίρκο από τον υπάνθρωπο ιδιοκτήτη του, Bytes (Freddie Jones). Ο νέος άνδρας ονομάζεται John Merrick (John Hurt) και οι παραμορφώσεις του είναι τόσο ακραίες, που ο Treves αναγκάζεται να τον νοικιάσει από τον Bytes για να τον εξετάσει και να τον παρουσιάσει στους συναδέλφους του. Όταν ο Merrick αρρωσταίνει με βρογχίτιδα, ο Treves τον βάζει σε καραντίνα στο νοσοκομείο και κάνει μια καταπληκτική ανακάλυψη: ο Merrick δεν είναι κρετίνος αλλά αντίθετα έχει ευαίσθητη φύση και μπορεί να μιλήσει, αν και η ομιλία του επηρεάζεται από τις οξείες ανωμαλίες του προσώπου του. Ο Treves πείθει τον διευθυντή του νοσοκομείου (John Gielgud) να επιτρέψει στον Merrick να παραμείνει σε κάποιο δωμάτιο, και σύντομα δέχεται τακτικές επισκέψεις από ευκατάστατους φιλάνθρωπους, συμπεριλαμβανομένης της πριγκίπισσας της Ουαλίας. Ωστόσο, ένας άθλιος νυχτοφύλακας (Michael Elphick) επιδιώκει να κεφαλαιοποιήσει τη φήμη του Merrick, και οργανώσει νυχτερινές επισκέψεις λούμπεν στοιχείων που αναζητούν χυδαία διασκέδαση. Σε μια τέτοια επίσκεψη, επανεμφανίζεται ο Bytes, που είναι εξαγριωμένος επειδή άλλοι άνθρωποι επωφελούνται από την «πολύτιμη» ιδιοκτησία του. Ο Bytes απάγει τον Merrick, και τον αναγκάζει για άλλη μια φορά να εργαστεί ως φρικιό σε τσίρκο. Όμως, με τη βοήθεια μελών του τσίρκου, ο Merrick δραπετεύει. Ο Treves είναι ενθουσιασμένος που επανασυνδέεται με τον Merrick, τον οποίο θεωρεί φίλο του, αλλά συνειδητοποιώντας ότι η υγεία του έχει επιβαρυνθεί πολύ, αποφασίζει να κάνει τις τελευταίες μέρες του όσο το δυνατόν πιο ευχάριστες. Η αγάπη του Merrick για την τέχνη προκαλεί βαθιά εντύπωση στη διάσημη ηθοποιό κ. Kendal (Anne Bancroft), που τον καλεί να παρακολουθήσει την παράσταση της σε θέατρο του Λονδίνου. Αυτό αποδεικνύεται το πιο ευτυχισμένο βράδυ της ζωής του…
Ο «Άνθρωπος Ελέφαντας» είναι ένα έντονα συγκινητικό δράμα που αφηγείται τα τελευταία χρόνια της τραγικής ζωής του Joseph Carey Merrick (που ήταν υπαρκτό πρόσωπο) και βασίζεται στις προσωπικές αναμνήσεις του γιατρού Frederick Treves. Το φιλμ δεν κάνει αναφορές στην προγενέστερη ζωή του, καθώς ο David Lynch δεν ήθελε να δημιουργήσει μια πιστή βιογραφία. Αυτό που τον ενδιαφέρει είναι να συνθέσει έναν ηθικό μύθο, που θα ωθήσει τον θεατή να σκεφτεί τις προσωπικές του προκαταλήψεις και την αδυναμία του να αποδεχθεί την όποιας μορφής διαφορετικότητα.
Αν οι περισσότερες από τις ταινίες του Lynch θα μπορούσαν να περιγραφούν ως ένα ταξίδι στην παραδοξότητα κάτω από την επιφάνεια της συνηθισμένης πραγματικότητας, ο «Άνθρωπος Ελέφαντας» ουσιαστικά αντιστρέφει αυτό το μοτίβο: η ταινία εντοπίζει το συνηθισμένο και το ανθρώπινο καλυμμένο κάτω από μια επίστρωση, ακραία υπερρεαλιστική. Το κεντρικό θέμα είναι ουσιαστικά το ίδιο και στις δύο περιπτώσεις: η συνύπαρξη του πεζού με το αδιανόητο, η ανάδειξη του ανθρώπινου μεγαλείου στο παράδοξο και το αλλόκοτο.
Ο ρόλος του Merrick αποτέλεσε τη δυσκολότερη πρόκληση της καριέρας του ηθοποιού John Hurt. Ο Hurt, καλυμμένος από πολλά στρώματα αφρώδους ελαστικού, κατάφερε να δώσει στον τραγικά παραμορφωμένο χαρακτήρα του εκπληκτικό βάθος και ανθρωπιά. Μπορεί την πρώτη φορά να μας σοκάρει το φρικώδες πρόσωπο του, αλλά γρήγορα μαγευόμαστε από την αγγελική ψυχή του. Κατατρεγμένος τόσο από τη φύση όσο και από τους ανθρώπους, ο Merrick θα είχε κάθε λόγο να είναι ένα επιθετικό αγρίμι, αλλά είναι το εντελώς αντίθετο.
Στο ίδιο υψηλό επίπεδο βρίσκεται και η ερμηνεία του Anthony Hopkins: στη σκηνή στην οποία βλέπει για πρώτη φορά τον Merrick να σηκώνεται όρθιος και συνειδητοποιεί την έκταση της παραμόρφωσής του, ένα δάκρυ σχηματίζεται και κυλάει αργά στο μάγουλό του.
Η ασπρόμαυρη φωτογραφία του Freddie Francis αποτυπώνει τη θορυβώδη και ρυπαρή ατμόσφαιρα της Αγγλίας του Dickens, μιας χώρας παραμορφωμένης από την κοινωνική ανισότητα και την ανεξέλεγκτη βιομηχανική πρόοδο. Το εξαιρετικό score του John Morris, με τις απλές αλλά κομψές μελωδίες, και ιδιαίτερα η χρήση των εγχόρδων ενισχύουν τη ζοφερή αίσθηση του φιλμ.
Ο «Άνθρωπος Ελέφαντας» δεν είναι ταινία τρόμου. Ο Lynch δεν επιδιώκει να τρομάξει τον θεατή με την εικόνα του τέρατος, αλλά το αντίστροφο. Απεικονίζει τον φόβο του τέρατος, όταν βλέπει το είδωλο του μέσα από τα μάτια των άλλων. Στη σκηνή του σιδηροδρομικού σταθμού (μια από τις πιο συγκλονιστικές που μας έχει χαρίσει το σινεμά), ο Merrick, προσπαθώντας να ξεφύγει από μια αγέλη ανθρώπων που τον περιγελά και τον καταδιώκει, πέφτει και με απόγνωση φωνάζει: «Δεν είμαι ελέφαντας! Δεν είμαι ζώο! Είμαι άνθρωπος!». Τότε ο οίκτος και η περιέργεια για το φριχτό θέμα οπισθοχωρούν. Τη θέση τους παίρνει ο σεβασμός για αυτό που πραγματικά είναι ο Merrick: μια ανθρώπινη ύπαρξη.
Και μια προσωπική μαρτυρία. Δεν πρόκειται ποτέ να ξεχάσω την ατμόσφαιρα συγκίνησης, σιωπής και δέους ανάμεσα στο κοινό που έβγαινε από την αίθουσα προβολής.
Βαθμολογία:
Γκαλερι φωτογραφιων
