Οι Σταυρωμένοι Εραστές

Κριτικός: Γιώργος Ξανθάκης

Έκδοση Κειμένου: 17/7/2024

Ο Kenji Mizoguchi βρισκόταν στο απόγειο της φήμης του όταν γύρισε τους «Σταυρωμένους Εραστές» (1954), μετά από αρκετές ταινίες που υμνήθηκαν από τους κριτικούς, όπως η «Ζωή της Οχάρου» (1952), το «Ουγκέτσου Μονογκατάρι» (1953), ή ο «Επιστάτης Σάνσο» (1954). Αν ο Mizoguchi στο «Ουγκέτσου» είχε επιτεθεί στον μιλιταρισμό και την επιθυμία για καπιταλιστικό κέρδος, και στο «Σάνσο»» είχε καταγγείλει τη σκλαβιά και την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, στους «Σταυρωμένους Εραστές» στηλιτεύει τα ταμπού της σεξουαλικής υποκρισίας, τις ταξικές ανισότητες και την παντοδυναμία του χρήματος.

Με φόντο την αυστηρή φεουδαρχική κοινωνία της Ιαπωνίας του 17ου αιώνα, η δράση διαδραματίζεται το 1684 στο Κιότο, την αυτοκρατορική πρωτεύουσα. Η ταινία αφηγείται το χρονικό μιας τραγικής ιστορίας αγάπης μεταξύ του Mohei (Kazuo Hasegawa), ενός πιστού υπαλλήλου, και της Osan (Kyoko Kagawa), της συζύγου του αφεντικού του, Ishun (Eitaro Shindo), ενός αδίστακτου και άπληστου επιχειρηματία. Όταν η Osan ζητά κρυφά από τον Mohei να τη βοηθήσει να προμηθευτεί κάποια χρήματα για να βοηθήσει τον ανεύθυνο αδελφό της, αυτός το κάνει με καλή προαίρεση. Ωστόσο όταν η υπεξαίρεση γίνεται αντιληπτή, ο Mohei και η Osan κατηγορούνται άδικα για κρυφή ερωτική σχέση. Για να αποφύγουν τον εξευτελισμό και την τιμωρία, καταφεύγουν μαζί στην ύπαιθρο για να αποφύγουν τη σύλληψη. Οι κοινές δυσκολίες και η αμοιβαία συμπόνια τούς οδηγούν να ερωτευτούν αληθινά. Η σχέση τους ανθίζει εν μέσω της συνεχούς απειλής να συλληφθούν, καθώς γνωρίζουν ότι για τους παράνομους εραστές η παράδοση επιβάλλει ένα αναπόδραστο πεπρωμένο: είτε από κοινού αυτοκτονία, είτε δημόσια διαπόμπευση και σταύρωση…

Το σενάριο των Matsutarô Kawaguchi και Yoshikata Yoda είναι εμπνευσμένο από θεατρικό έργο του σημαντικού ιάπωνα δραματουργού Monzéamon Chikamatsu (1653-1724). Η διασκευή του Mizoguchi παραμένει πιστή στο αρχικό υλικό, το οποίο εμποτίζει με το σκηνοθετικό του ύφος και τις θεματικές ανησυχίες του, ασκώντας οξεία κριτική στις άκαμπτες κοινωνικές συμβάσεις, τους ιεραρχικούς κώδικες και την παντοδυναμία του χρήματος στη φεουδαρχική Ιαπωνία. Ο έρωτας της Osan και του Mohei είναι καταδικαστέος όχι μόνο λόγω του γάμου της Osan και της ταξικής διαφοράς τους, αλλά και για έναν ίσως ακόμη πιο σημαντικό λόγο. Ο μαρξιστής Mizoguchi δείχνει, με εμφατικό τρόπο, ότι οι ερωτευμένοι διέπραξαν ιεροσυλία καθώς καταχράστηκαν πλούτο που ανήκε σε ανώτερη τάξη, διαταράσσοντας τη ζωτική αναγκαιότητα του χρήματος. Προσέβαλαν το χρήμα ως παντοδύναμο σύμβολο καταναγκασμού και εκμετάλλευσης στην ανθρώπινη κοινωνία και πρέπει να τιμωρηθούν παραδειγματικά για αυτό.

Οι «Σταυρωμένοι Εραστές» αποτελούν την πιο ρομαντική ταινία του Mizoguchi, ενώ παράλληλα δείχνουν έναν καλλιτέχνη στην ωριμότητά του, που ελέγχει πλήρως τα εκφραστικά του μέσα. Επιβεβαιώνεται για μία ακόμη φορά το χαρακτηριστικό του σκηνοθέτη να εμπνέεται από γυναίκες -ηθοποιούς, γκέισες, ιερόδουλες ή συζύγους- με ιστορίες που αναδεικνύουν το θάρρος και την αυτοθυσία τους. Ο Mizoguchi καταγγέλλει την υποδούλωση των γυναικών στη φεουδαρχική Ιαπωνία, καθώς αποτελούν τα πρώτα θύματα της υποκρισίας μιας κοινωνίας που διέπεται από ένα αυστηρό σύστημα καστών. Κάτω από τον καπλαμά των συμβάσεων, η δύναμη του χρήματος και η φαλλοκρατική βία θριαμβεύουν.

Σε αυτή την νεκρική ελεγεία, ο ιάπωνας σκηνοθέτης αναμειγνύει το μεγαλείο των ελληνικών τραγωδιών με το σκοτάδι των νατουραλιστικών μυθιστορημάτων του Guy de Maupassant και διαπραγματεύεται τα θέματα που θα αναπτύξει σε όλη τη γόνιμη καριέρα του: υποταγή και αδικία απέναντι στις γυναίκες, το βάρος της παράδοσης, η απληστία, η δειλία των ανδρών και η δύναμη του χρήματος. Η αναζωογονητική πνοή του ερωτικού πάθους κόντρα σε όλους και σε όλα τίθεται αμέσως κάτω από τον αστερισμό του θανάτου.

Οι ρευστές κινήσεις της κάμερας του Kazuo Miyagawa -σήμα κατατεθέν του Mizoguchi- χρησιμοποιούνται για να βυθίσουν το κοινό στην αφήγηση, επιτρέποντας την αδιάλειπτη παρατήρηση των αλληλεπιδράσεων των χαρακτήρων και του δράματος που εκτυλίσσεται. Η προσεγμένη σύνθεση κάθε καρέ, που συχνά χαρακτηρίζει τους περίπλοκους εσωτερικούς χώρους των παραδοσιακών ιαπωνικών σπιτιών, ενισχύει την αισθητική της ταινίας και υπογραμμίζει τα θέματα εγκλωβισμού και εγκλεισμού. Η χρήση του φωτισμού και των σκιών αναδεικνύει τη συναισθηματική κατάσταση των χαρακτήρων σε συνδυασμό με τη μινιμαλιστική μουσική των Fumio Hayasaka και Tamezô Mochizuki, με τους εμμονικούς, ανησυχητικούς ρυθμούς των ασταμάτητων κρουστών.

Οι «Σταυρωμένοι Εραστές» είναι ένας ύμνος στην ελευθερία, με την ορμή του θανάτου να αντιπαλεύει με μανία την ορμή του έρωτα. Ο Mizoguchi εξυψώνει την αγάπη ως την απόλυτη μορφή αντίστασης στις ψεύτικες αξίες της ταξικής κοινωνίας.

Η αρχή της ταινίας μάς δείχνει μια ποινική πομπή με τη σύζυγο ενός υπουργού και τον υπάλληλο που ερωτεύτηκε, προαναγγέλλοντας την τραγική μοίρα της Osan και του Mohei. Ο αφηγηματικός βρόχος κλείνει με έναν αντικατοπτρισμό της αρχικής σκηνής, με τους καταδικασμένους εραστές να προχωρούν προς το πεπρωμένο τους.

Ενώ το βαρύ χτύπημα ενός τυμπάνου αναγγέλλει τη σταύρωσή τους, παραδίδονται στη δημόσια κατακραυγή δεμένοι με σχοινιά πλάτη με πλάτη, με τα χέρια ενωμένα, με συγκινητική αφοσίωση και με άγρια προκλητική ανάταση.

Βαθμολογία: