Στέφαν Τσβάιχ: Αποχαιρετισμός στην Ευρώπη

Κριτικός: Πάρις Μνηματίδης

Έκδοση Κειμένου: 14/5/2017

Πέντε στιγμές κι ένας επίλογος από τα τελευταία χρόνια της ζωής του εβραϊκής καταγωγής αυστριακού συγγραφέα Steven Zweig, από τη στιγμή που εγκατέλειψε τη χώρα του μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία στη Γερμανία. Το σενάριο της ταινίας, που υποβλήθηκε ως η επίσημη πρόταση της Αυστρίας για την κατηγορία των ξενόγλωσσων Όσκαρ το 2017, χωρίς τελικά να καταφέρει να μπει στη λίστα των υποψηφιοτήτων, ακολουθεί τον σπουδαίο άντρα σε διάφορες τοποθεσίες στο πέρασμα αυτών των χρόνων, συμπεριλαμβανομένης της Αργεντινής για το ετήσιο συνέδριο της PEN International του 1936, της Βραζιλίας στην οποία εγκαταστάθηκε τελικά με τη δεύτερη γυναίκα του, και της Αμερικής και πιο συγκεκριμένα της Νέας Υόρκης.

Το φιλμ της Maria Schrader, μάλλον όχι τυχαία, -σχεδόν- ξεκινάει με ένα μεγάλης διάρκειας στατικό πλάνο (με κάποιες ανεπαίσθητες κινήσεις της κάμερας που δεν γίνονται εύκολα αντιληπτές) και τελειώνει επίσης με ένα τέτοιο (ευρηματική κι έξυπνη η χρήση του καθρέφτη στη συγκεκριμένη σκηνή). Αυτό γίνεται ίσως για να υποδηλώσει ότι η απόγνωση και το εσωτερικό αδιέξοδο του πραγματικού ήρωά της που τον χαρακτηρίζει στο ξεκίνημα σχετικά με την επικράτηση του ναζιστικού καθεστώτος τελικά τον καταλαμβάνει εξολοκλήρου στο τέλος, μια κατάσταση που δηλαδή παραμένει ίδια και καθορίζει τη μετέπειτα πορεία του Zweig, όπως πανομοιότυπες σε στήσιμο είναι οι λήψεις που σηματοδοτούν την έναρξη και τη λήξη της δουλειάς αυτής και συνδέονται άμεσα με το μήνυμα που επιθυμεί να περάσει η σκηνοθέτις και σεναριογράφος. Πέραν αυτής της ομολογουμένως εύστοχης ιδέας, το «Στέφαν Τσβάιχ: Αποχαιρετισμός στην Ευρώπη» δεν έχει κάποια ευδιάκριτη δημιουργική σφραγίδα ή σκηνοθετική ταυτότητα, ακολουθώντας μια μάλλον συμβατική κι ακαδημαϊκή κινηματογράφηση, παρά τα όμορφα χρώματα της φωτογραφίας του εξαιρετικού Wolfgang Thaler, σταθερού συνεργάτη του διαβόητου Ulrich Seidl. Το «ζουμί» του έργου, δηλαδή η υποκειμενική κοσμοθεωρία και τοποθέτηση του συγγραφέα απέναντι στα γεγονότα της ταραγμένης περιόδου που καλύπτεται όπως και η ανθρώπινη διάσταση του, εκτίθεται μέσα από εκτενέστατους διαλόγους, ανά στιγμές ιδιαίτερα ουσιώδεις και καλογραμμένους, που δίνουν την εντύπωση μιας θεατρίζουσας νοοτροπίας, που εντείνεται ιδιαίτερα στο τρίτο κεφάλαιο που λαμβάνει χώρα σε ολόκληρη τη διάρκειά του στο διαμέρισμα του Zweig στη Νέα Υόρκη. Γενικότερα, η στάση του πονήματος της Schrader απέναντι στην προσωπικότητα που καλείται να σκιαγραφήσει ταυτίζεται απόλυτα και με την ερμηνευτική προσέγγιση του Josef Hader στον ρόλο αυτό: σοβαρή, μετρημένη, προσεκτικά παρατηρητική, πάντοτε όμως μαζεμένη, αποστασιοποιημένη και ολίγον ψυχρή, στην πραγματικότητα μη μεταφέροντας τον θεατή ποτέ στον εσωτερικό κόσμο του θρυλικού συγγραφέα, μην καθιστώντας το τελικό αποτέλεσμα πολύ διαφοροποιημένο από μια καλογυρισμένη τηλεταινία ή μια μέση χολιγουντιανή παραγωγή επάνω στο θέμα, με εξαίρεση ίσως την απουσία φτηνού συναισθηματισμού συνοδευόμενου από μια ενδεχομένως εξίσου εκνευριστικά μελιστάλαχτη μουσική επένδυση (εδώ το σάουντρακ είναι τόσο διακριτικό που δεν αντιλαμβάνεται κανείς καν την παρουσία του). Ευτυχώς, όσο κι αν είναι απόμακρη η οπτική γωνία της δημιουργού, αποφεύγει την αγιογραφία, παρουσιάζοντας, αν όχι μια σκοτεινή πλευρά, σίγουρα μια πιο ανθρώπινη με ελαττώματα της προσωπικότητας της οποίας την ιστορία αφηγείται. Κάποιες στιγμές φαντάζουν μη απαραίτητες, κενές ουσίας, ειδικά στο τέταρτο κεφάλαιο που ακολουθεί το ζεύγος Zweig στη Βραζιλία, κι όταν με το φινάλε επιδιώκεται να υπάρξει μια σύνοψη της ουσίας που επιθυμούν οι συντελεστές να περαστεί μέσω ενός πραγματικού γραπτού μηνύματος, αυτό που μένει είναι πως ό,τι έχει προηγηθεί δεν εξυφαίνει ένα συνεκτικό νοηματικό ιστό που χαρίζει μια ματιά σε βάθος στα ηθικά διλήμματα και τους προβληματισμούς των ιστορικών συνθηκών που απεικονίζονται.

Αν και τελικά πρόκειται σίγουρα για μια αξιοπρεπή παραγωγή που μεταφέρει με πειστικότητα στο κλίμα και τα αδιέξοδα της εποχής με αξιόλογες ερμηνείες (ξεχωρίζει έστω και για τη μικρή σε χρονική διάρκεια εμφάνισή της η παλαίμαχη Barbara Sukowa ως η πρώην γυναίκα του Zweig), δεν προσφέρει μια αρκετά διεισδυτική ματιά στον ψυχισμό του διάσημου διανοούμενου, καθιστώντας τον ουσιαστικά μια κάπως αινιγματική φιγούρα.

Βαθμολογία: