73 π.Χ. Ένας σκλάβος από τη Θράκη, ο Σπάρτακος, πουλιέται σε έναν εκπαιδευτή μονομάχων. Μετά από εβδομάδες εκπαίδευσης, ο Σπάρτακος στρέφεται ενάντια στους ιδιοκτήτες του και παρακινεί όλους τους σκλάβους να επαναστατήσουν. Σιγά-σιγά δημιουργείται μια μεγάλη εξέγερση των σκλάβων, που ταρακουνά τα θεμέλια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Σκηνοθεσία:
Stanley Kubrick
Κύριοι Ρόλοι:
Kirk Douglas … Σπάρτακος
Laurence Olivier … Crassus
Jean Simmons … Varinia
Charles Laughton … Gracchus
Peter Ustinov … Batiatus
Tony Curtis … Antoninus
John Gavin … Julius Caesar
John Dall … Marcus Publius Glabrus
Nina Foch … Helena Glabrus
John Ireland … Crixus
Herbert Lom … Tigranes Levantus
Charles McGraw … Marcellus
Joanna Barnes … Claudia Marius
Harold J. Stone … David
Woody Strode … Draba
Κεντρικό Επιτελείο:
Σενάριο: Dalton Trumbo
Παραγωγή: Edward Lewis
Μουσική: Alex North
Φωτογραφία: Russell Metty
Μοντάζ: Robert Lawrence
Σκηνικά: Alexander Golitzen
Κοστούμια: Valles
Διεθνής Κριτική (μ.ο.): Πολύ θετική.
Τίτλοι
- Αυθεντικός Τίτλος: Spartacus
- Ελληνικός Τίτλος: Σπάρτακος
- Εναλλακτικός Τίτλος: Spartacus: Rebel Against Rome [αφίσα]
Σεναριακή Πηγή
- Μυθιστόρημα: Spartacus του Howard Fast.
Κύριες Διακρίσεις
- Όσκαρ δεύτερου αντρικού ρόλου (Peter Ustinov), φωτογραφίας, σκηνικών και κοστουμιών. Υποψήφιο για μουσική (δράμα ή κωμωδία) και μοντάζ.
- Χρυσή Σφαίρα καλύτερης ταινίας (δράμα). Υποψήφιο για σκηνοθεσία, πρώτο αντρικό ρόλο (Laurence Olivier) σε δράμα, δεύτερο αντρικό ρόλο (Woody Strode και Peter Ustinov) και μουσική.
- Υποψήφιο για καλύτερη ταινία από οποιαδήποτε πηγή προέλευσης.
Παραλειπόμενα
- Ο Anthony Mann ξεκίνησε ως σκηνοθέτης την ταινία, κι ενώ είχε απορρίψει την πρόταση ο David Lean, αλλά μετά από μια βδομάδα γυρισμάτων, ο Kirk Douglas, που ήταν και στην παραγωγή, απαίτησε να εκδιωχθεί. Ο Kubrick, με τον οποίο είχε ήδη μια συνεργασία, ήταν προσωπική του επιλογή.
- Ήταν η μοναδική ταινία που ο Kubrick δεν είχε απόλυτο δημιουργικό έλεγχο. Καταρχάς, ο σκηνοθέτης δούλευε με στάνταρ σφαιρική κάμερα, ενώ εδώ υποχρεώθηκε να χρησιμοποιεί την 35 mm Super 70 Technirama και στη συνέχεια αυτή των 70 mm. Έπειτα, ήθελε να γυρίσει το φιλμ στη Ρώμη με φτηνούς κομπάρσους, αλλά ο Edward Muhl, τότε πρόεδρος της Universal Pictures, επέμενε για έπος που έφτασε σε έναν αριθμό κομπάρσων 10.500. Αποτέλεσμα ήταν, παρά τη μεγάλη επιτυχία και ότι η προσωπική σφραγίδα δεν έλειπε, ο Kubrick να μη θέλει να το αναγνωρίσει το έργο του, και να μην το θεωρεί ως αυθεντικό του.
- Η τελειομανία του δημιουργού φάνηκε στην ηχογράφηση ενός ολόκληρου σταδίου κολεγίου γεμάτου 76.000 θεατές, που με τρικάναλο ήχο ακούγονταν να φωνάζουν Hail, Crassus! και I’m Spartacus!
- Οι σκηνές της μάχης γυρίστηκαν στην Ισπανία. Σε αυτές χρησιμοποιήθηκαν 8.000 άντρες του ισπανικού πεζικού, ντυμένοι με ρωμαϊκές χλαμύδες. Από αυτές, όμως, ο Kubrick αναγκάστηκε να κόψει ένα αρκετά ωμό κομμάτι, που έκανε κακή εντύπωση στις δοκιμαστικές προβολές.
- “Μάχη” είχε ξεσπάσει ανάμεσα στον σκηνοθέτη και τον Russell Metty, τον διευθυντή φωτογραφίας. Ο τελευταίος δεν ανέχονταν τις συνεχείς υποδείξεις του Kubrick πάνω στο πώς θα κάνει τη δουλειά του, αλλά και την εμμονή του στη χρήση φυσικού φωτός. Μια μάχη που έλαβε οριστικά τέλος, όταν τα Όσκαρ έδωσαν στο φιλμ το αγαλματάκι για καλύτερη φωτογραφία.
- Ο σεναριογράφος Dalton Trumbo ήταν μέρος της διαβόητης μαύρης λίστας, κι ετοιμάζονταν να υπογράψει με το ψευδώνυμο Sam Jackson. Ο Douglas όμως τόλμησε να ανακοινώσει το όνομα του, και ο νεοεκλεγέντας πρόεδρος John F. Kennedy τον υποστήριξε, κάνοντας την πρώτη γενναία κίνηση για να καταργηθεί η λίστα.
- Έγινε η πλέον προσοδοφόρα ταινία των Universal Studios, κάτι που διατήρησε μέχρι το 1970 και το Διεθνές Αεροδρόμιο. Τα συνολικά της κέρδη ήταν 60 εκατομμύρια δολάρια, έναντι ενός κόστους των 12.
- Το 1967 εμφανίστηκε μια εκδοχή με κομμένα 23 λεπτά. Το 1991, όμως, τα λεπτά αυτά προστέθηκαν εκ νέου, συν 14 που έλειπαν από την ορίτζιναλ πρεμιέρα. Αυτή η αποκατάσταση έγινε με την καίρια συμβολή του Steven Spielberg, που μάταια όμως προσπάθησε να πάρει την αναγνώριση από τον Kubrick, κι έδωσε την άδεια του. 4 λεπτά από τα αρχικά χάθηκαν για πάντα κάπου τη δεκαετία του 1970. Επέζησε όμως η ηχητική τους μπάντα.
Μουσικά Παραλειπόμενα
- Παρότι ο σκηνοθέτης ήθελε να υπάρχει μονάχα κλασική μουσική στην ταινία, η παραγωγή του επέβαλλε τον Alex North. Μικρό το κακό, μια και το μουσικό του σκορ κέρδισε υποψηφιότητα στα Όσκαρ, αλλά θεωρείται και κλασικό.
Κριτικός: Σταύρος Γανωτής
Έκδοση Κειμένου: 6/4/2009
Να σεβαστούμε πιο πολύ τον Σπάρτακο, τον Έλληνα που έγινε ο πρόγονος κάθε επαναστάτη στην ανθρώπινη ιστορία, ή τον Στάνλεϊ Κιούμπρικ, ίσως ο σημαντικότερος άνθρωπος της έβδομης τέχνης; Μάλλον και τους δύο, ακόμα και που η συνάντηση τους δεν επέφερε το απόλυτο αριστούργημα. Ο κυριότερος λόγος είναι πως η παραγωγός εταιρία προέβαλε πολλές απαιτήσεις στον Κιούμπρικ και αλλοίωσε κατά πολύ το έργο του. Πχ ο αμερικανός δημιουργός ήθελε κλασική μουσική και όχι το -πολύ καλό κατά τα άλλα- μουσικό θέμα του Άλεξ Νορθ. Η ταινία είναι ό,τι πιο σινεφιλικό έχει παράγει το κλασικό επικό Χόλιγουντ. Υπάρχει αναπόσπαστη η αίσθηση της αυθεντικής ταινίας «χλαμύδας», τύπου «Μπεν Χουρ», αλλά ταυτόχρονα μια εξαιρετική φροντίδα στους χαρακτήρες και στη ροή αφήγησης. Η δράση είναι καυτή, δένει όμορφα με το δράμα, και το πάμπλουτο επιτελείο ηθοποιών είναι αναντικατάστατο. Ακόμα κι ο Τόνι Κέρτις κάνει θαύματα, αν και ο Πίτερ Ουστίνοφ είναι αυτός που μένει πιο πολύ στη μνήμη. Ο, δε, Κερκ Ντάγκλας δεν θα μπορούσε να ονειρευτεί καλύτερον ρόλο. Στο σενάριο ενώνουν δυνάμεις ο νοβελίστας Χάουαρντ Φαστ και ο συνάδελφος του, Ντάλτον Τράμπο, και έτσι οι διάλογοι ξεχωρίζουν από παρόμοιες πομπώδεις παραγωγές. Και μη φοβηθείτε τη διάρκεια: κανένα σοβαρό έπος της εποχής δεν ήταν πολύ μικρότερο, αλλά και με τόσο ευκολόπιοτη κίνηση όπως αυτό. Μείνετε και για τα τελικά πλάνα, όπου εκεί η σφραγίδα του Κιούμπρικ είναι αναλλοίωτη.
Βαθμολογία: