Το Μωρό της Ρόζμαρι

Κριτικός: Χάρης Καλογερόπουλος

Έκδοση Κειμένου: 12/6/2011

Μόνο τα Chinatown και Rosemary`s Baby θα αρκούσαν για να κατατάξουν τον Roman Polanski στη λίστα των κορυφαίων σκηνοθετών. Και τα δυο είναι ταινίες που τις βλέπω και τις ξαναβλέπω όλα αυτά τα χρόνια εισπράττοντας την ίδια απόλαυση της τέχνης τους πάντα.

Ο Polanski δεν θέτει εδώ ένα μυστήριο ως σκοπό αλλά ως μέσο. Καθώς εξελίσσεται η ιστορία αντιλαμβανόμαστε σε κάθε βήμα το τι συμβαίνει. Ούτε καν το τέλος επιφυλάσσει κάποια ανατροπή. Τι είναι, λοιπόν, αυτό που μας συναρπάζει; Θα έλεγα ότι σε τελευταία ανάλυση είναι το πώς μια ανώμαλη κατάσταση υπεισέρχεται άδηλα μέσα στην καθημερινότητα και καμουφλάρεται ως τέτοια – ως καθημερινότητα, δηλαδή. Είναι κάτι που οι άνθρωποι βιώνουμε σε πολλά πεδία της ζωής μας, πολλές φορές και με διαφορετικούς τρόπους. Είναι οι στρεβλές καταστάσεις μετά από μια σχέση φιλική, ερωτική ή επαγγελματική που στο τέλος μάς κάνουν να αναρωτηθούμε: μα καλά, πώς ξεκίνησε όλο αυτό, πώς έφτασα έως εδώ; Βήμα-βήμα φαινόταν εντάξει. Ενώ πρόκειται για μια περίπτωση σατανισμού, στην επιφάνεια βλέπουμε ένα ανέμελο, απλό ζευγάρι με μόνο πρόβλημα την επαγγελματική ανέλιξη του επίδοξου ηθοποιού συζύγου και ένα γηραιό ζευγάρι περίεργων συνταξιούχων όπου ο γέρος είναι κοσμογυρισμένος κι έχει άποψη για τα πάντα και η γριά είναι μια παρδαλή κλασική αμερικάνα με το μακιγιάζ, τα βραχιόλια, τα φακιόλια, την πάρλα και την κουτσομπολίστικη περιέργεια στο φουλ. Οι γέροι έχουν πλάκα, είναι γραφικοί κι έτσι τους αντιλαμβάνονται αρχικά η Ρόζμαρι και ο Γκάι. Αργότερα, η Ρόζμαρι θα νοιώσει την σταδιακή εισβολή στην ζωή τους μέσα από μια χαριτωμένα καταπιεστική συμπεριφορά άτυπων υποψήφιων «παππούδων» για το «εγγόνι» που κυοφορείται.

Το χιούμορ κρατάει αντίστιξη με το σασπένς μέχρι την τελευταία σκηνή του έργου. Μάλιστα, θα λέγαμε ότι το σασπένς τίθεται στην υπηρεσία του χιούμορ. Από την μια, ακούμε απόηχους από συγκεχυμένες ψαλμωδίες, σε ένα πλάνο φαίνονται μόνο οι καπνοί του τσιγάρου από το σημείο του καθιστικού όπου ο γέρο Κάστεβετ μιλάει με τον Ρίτσι για πρώτη φορά… για ποιο πράγμα άραγε; …ή μαθαίνουμε ότι ο τάδε ηθοποιός τυφλώθηκε, οπότε ο Γκάι θα πάρει τον ρόλο. Από την άλλη, η γριά Κάστεβετ (η Ruth Gordon στον, οσκαρικό, ρόλο της ζωής της) ταΐζει τους πάντες και τρώει σα βλάχα, ρωτάει για την τιμή της πολυθρόνας, υστεριάζει με λεκέδες στα χαλιά, ή την ώρα της μαύρης τελετής μιλάει χωρίς τελετουργικό ύφος σαν να δίνει οδηγίες στα αλάνια για το πώς θα κλέψουν ένα ποδήλατο. Ύστερα, πάλι, ενώ η Ρόζμαρι προσπαθεί να διαφύγει όταν έχει καταλάβει την πλεκτάνη, βλέπουμε στο βάθος του πλάνου τους συνωμότες να ακροβολίζονται πίσω από την πλάτη της με αλαφρά πηδηματάκια σαν να πρόκειται για καμώματα Τομ και Τζέρι. Είναι, όμως, απλά χιούμορ;

Σε μια κριτική του, ο Roger Ebert αναρωτιέται γιατί σε όλα τα θρίλερ μεταφυσικού μυστηρίου, την υπόθεση εναντίον των δαιμόνων την αναλαμβάνουν οι καθολικοί και ποτέ οι πρεσβυτεριανοί ή επισκοπικοί ή οι βαπτιστές κ.λπ. Ως Αμερικανός, δεν αντιλαμβάνεται ότι από όλα τα χριστιανικά δόγματα μόνο η Ορθοδοξία και ο Καθολικισμός είναι μυστηριακά, έχοντας καταγωγή από τον αρχαίο παγανισμό – αυτό δηλώνει και η παρουσία ενός Έλληνα στο πάρτι της γέννησης στο τέλος, έστω κι αν προέκυψε πιθανά λόγω Κασαβέτη. Η επενέργεια του Διαβόλου είναι αντιθετικά αντίστοιχη της επενέργειας του Αγίου Πνεύματος στα Επτά Μυστήρια και στα θαύματα. Ενώ τα αμερικανικά δόγματα που είναι παρακλάδια των προτεσταντισμού είναι απλές θεωρίες. Τραγουδάμε, προσευχόμαστε, πιστεύουμε, αυτά. Αφήνοντας την Ορθοδοξία κατά μέρος γιατί είναι κομμάτι άγνωστη στο Νέο Κόσμο, απομένει ο Καθολικισμός να πηγαίνει χέρι-χέρι με τον σατανισμό. Είναι ένα δίπολο που το ένα μέλος έχει ανάγκη το άλλο. Το ένα δίνει λόγο ύπαρξης στο άλλο. «Μην αμαρτάνεις» σημαίνει ακριβώς το ανάποδο: «αμάρτησε για να μπορώ να σε συγχωρήσω». Το δέος για το Θεό ενισχύεται από το δέος για τον Σατανά. Αν, όμως, μετατρέψεις τον σατανισμό σε καλαμπουρτζίδικη ζαβολιά, ακυρώνεις ταυτόχρονα και το κύρος τής θρησκείας. Αυτό ακριβώς κάνει ο πανέξυπνος Polanski. Το φιλμ είναι ένα μεγάλο καλαμπούρι πάνω στο μεταφυσικό θέατρο που επικαλύπτει το κοινωνικό. Και εδώ υπεισέρχεται και η εκκλησία της Μεταρρύθμισης πάνω στην οποία έχει στηριχθεί ο καπιταλισμός, το αμερικανικό όνειρο. Παραδοσιακά, όπως λέει ο Χριστός στο Ευαγγέλιο, «είναι ευκολότερο να περάσει μια καμήλα από το κεφάλι της βελόνας, παρά ο πλούσιος να εισέλθει στην βασιλεία των ουρανών». Ωστόσο, οι Διαμαρτυρόμενοι κατάφεραν να αναστρέψουν τη ρήση και να φτάσουν στο αντίθετο συμπέρασμα, ότι ο πλουτισμός είναι απόδειξη της ευλογίας του θεού – το αμερικάνικο δολάριο γράφει «In God We Trust»…

Ναι, αλλά ο πλουτισμός γίνεται όταν εκμεταλλεύεται κανείς, με θεμιτά και συνήθως αθέμιτα μέσα, τους άλλους. Πώς ευλογεί κάτι τέτοιο ο Θεός; …απλά αφήνει τη βρώμικη δουλειά στον διάβολο! Δεν το λέω εγώ, έτσι προκύπτει από κοινωνικο-οινονομικό-πολιτική σκοπιά. Κατά έναν τρόπο, ο Γκάι της ιστορίας μας θέλει να προκόψει ως ηθοποιός, είναι κατά βάθος καλό παιδί αλλά η πιάτσα τόσο δύσβατη… Εντάξει, ο Θεός θέλει την προκοπή του αλλά θα την αναλάβουν οι … σατανιστές. Εν ολίγοις, έχουμε μια μεγάλη φάρσα, προτεσταντική στο κοινωνικό επίπεδο, που όμως έχει ανάγκη από το «καθολικό vs σατανικό» θέατρο σε δραματουργικό επίπεδο.

Έτσι, η Ρόζμαρι (άψογη η Mia Farrow) είναι μια καλή κοπέλα, μεγαλωμένη σε καθολική σχολή καλογραιών, με μια σύγχρονη βεβαίως συμπεριφορά. Όχι θεούσα αλλά κατά έναν τρόπο αφελής, new-age χαρακτήρας – είμαστε στα 1960, «κάνε έρωτα όχι πόλεμο» κ.λπ. – άρα κατάλληλη ως αγνή, για να κυοφορήσει το ανίερο πνεύμα, μια άλλη Μαρία. Στο όνειρο που βλέπει, ο καλός της φίλος Χατς είναι στην προκυμαία και εκείνη τον καλεί στο πάρτι πάνω στο κότερο. «Δεν γίνεται», της λέει, «η πρόσκληση είναι μόνο για καθολικούς». Πρέπει, λοιπόν, να σηκώσει τον δικό της ανάποδο σταυρό μέσα στους κόλπους της Παράδοσης.

Εντέλει, ο Polanski με το πρόσχημα του θρίλερ οργανώνει υπόγεια μια διαολεμένη σάτιρα της ηθικής της αμερικάνικης κοινωνίας. Με φρασεολογία καφενείου, είναι σαν να λέμε: «το θέμα είναι να πιάσεις την καλή». Κι όταν γεράσεις (η παρέα των Κάσταβετ είναι γερουσία, όπως είναι συνήθως ένα εκκλησίασμα), τότε βρίσκεις και κάτι να πιστεύεις, Θεό ή διάολο ή πιθανά και τα δυο…

Βαθμολογία: