Μνήμες

Κριτικός: Πάρις Μνηματίδης

Έκδοση Κειμένου: 17/10/2017

Η χρονική περίοδος που καλύπτεται εδώ από το διευθυντή φωτογραφίας κατά βάση (από τις εποχές της Φίνος Φιλμ) Νίκο Καβουκίδη και η οποία είναι, μάλλον όχι συμπτωματικά, ακριβώς η ίδια κατά την οποία εκτυλίσσεται ο θρυλικός “Θίασος” του Αγγελόπουλου, είναι άκρως σημαδιακή για τη συλλογική ιστορική συνείδηση όπως διαμορφώθηκε στο δίπολο αριστεράς και δεξιάς, προέκταση και ταυτόχρονα μεταμόρφωση του αντίστοιχου ζεύγους βενιζελικών και βασιλικών ή αντιβενιζελικών εν γένει που ξεκίνησε από την εποχή του Εθνικού Διχασμού για να γίνει μια κόντρα που θα επαναλαμβανόταν σε κάθε σχεδόν εκλογές που θα διεξάγονταν από το 1914 μέχρι το 1936. Ολόκληρες γενιές Ελλήνων θα θρέφονταν από τις αναμνήσεις των εποχών αυτών και τον πάντοτε ιδεολογικά και συναισθηματικά φορτισμένο τρόπο με τον οποίο θα μεταδίδονταν από τους μεγαλύτερους στους μικρότερους, τα κατασκευασμένα αφηγήματα νίκης και «δικαίωσης» της μίας πλευράς και τις ιστορίες διαψεύσεων και απογοητεύσεων της άλλης και όσο κι αν υποτίθεται ότι στη διάρκεια της μεταπολίτευσης έγιναν προσπάθειες να επουλωθούν τα τραύματα που καλά κρατούσαν από τότε, οι βάσεις του σημερινού πολιτικού διαλόγου μόνο αυτό δε δείχνουν. Τα μίση εξακολουθούν να κοχλάζουν, απλώς πλέον εκφράζονται με έναν τοξικό λόγο αντί για σφαίρες και ο Γοργοπόταμος φαντάζει πιο μακρινός από ποτέ.

Με αυτά τα δεδομένα, είναι άραγε μια αναβίωση στις κινηματογραφικές αίθουσες αυτής της ταραχώδους δεκαεξαετίας κάτι ωφέλιμο σε αυτούς τους καιρούς, που η έξωθεν οικονομική καταδυνάστευση έχει ισοπεδώσει εσωτερικά την ιδεολογική καθαρότητα των αξιών που είναι μεγαλύτερες από τα αστικά κόμματα που υποτίθεται ότι τις εκπροσωπούν, ενώ στην πραγματικότητα τις μπασταρδεύουν; Από τη στιγμή που πρόκειται για ένα εγχείρημα που έχει την ευκαιρία να αποτελέσει ένα μάθημα ιστορίας για τις νεαρές ηλικίες (όσα λέγονται σε γενικές γραμμές στο ντοκιμαντέρ είναι λίγο πολύ γνωστά, ειδικά στους παλιότερους, με εξαίρεση κάποιες καίριες λεπτομέρειες), αλλά κι ένα υπενθυμιστικό ταξίδι στους γνώστες της εποχής. Η αφήγηση παίρνει μια σαφή μεν, όχι με πομπώδες ύφος διατυπωμένη δε θέση απέναντι στα περιστατικά που εξιστορούνται, με την οποία μπορεί να διαφωνήσει κανείς μονάχα αν διέπεται από έντονο πνεύμα αντικομμουνισμού (που πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι δεν αποτελεί μονοπώλιο των δεξιών παρατάξεων και ιδεολογιών και των παρακλαδιών τους). Ακόμη κι αν κάποιος καλά διαβασμένος δε μάθει τίποτα καινούριο από όσα αναφέρονται στις “Μνήμες”, υπάρχει μια υπολογίσιμη αξία σε αυτό που έχει δημιουργηθεί που μπορεί να απορροφήσει το ενδιαφέρον οποιουδήποτε έχει μια έστω βασική πολιτική και ιστορική παιδεία που συνοψίζεται στο μέγεθος και τον πλούτο του αρχειακού υλικού. Δεν υπάρχουν συνεντεύξεις και μαρτυρίες, παρά μόνο η δύναμη της εικόνας με κάποιους κατατοπιστικούς υπότιτλους, με επιπρόσθετα ηχητικά εφέ που αναπαριστούν το ακουστικό περιβάλλον των στιγμών και μουσική, ως επί το πλείστον εμβατήρια.

Αυτή η δημιουργία μιας ενιαίας αφήγησης με συνοχή μέσω όλων αυτών των ντοκουμέντων, κάποιων γνωστών (όπως η στιγμή της παράδοσης των όπλων από τον ΕΛΑΣ μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας) και κάποιων άλλων αδημοσίευτων μέχρι τώρα αποτελεί ένα πραγματικό επίτευγμα που από μόνο του είναι ένας άριστος λόγος για να παρακολουθήσει κανείς το φιλμ. Το εύρημα της εκφώνησης ποιητικών αποσπασμάτων ίσως να μη λειτουργεί όσο αρμονικά θα το επιθυμούσαν οι συντελεστές, κατά τα άλλα όμως το ντοκιμαντέρ του βετεράνου κινηματογραφιστή είναι μια σημαντικότατη μαρτυρία που πρέπει να ακουστεί σήμερα περισσότερο από ποτέ, με τον τεράστιο κίνδυνο της απολιτικοποίησης και της απαξίωσης για τα κοινά όχι απλά να επικρέμαται, αλλά να έχει συντελεστεί ήδη σε ένα μεγάλο βαθμό εξαιτίας των εξελίξεων της τελευταίας επταετίας. Ακόμη κι αν κάποιος δε δέχεται την εκδοχή που παρατίθεται εδώ (περιθώρια μεγάλα ωστόσο δεν υπάρχουν, καθώς σχεδόν οτιδήποτε αναφέρεται είναι καταγεγραμμένο γεγονός, με μια μικρή μειοψηφία να αμφισβητεί ανοιχτά κάποια εξ αυτών), η παρακολούθηση της ταινίας μπορεί να αποτελέσει μια έξοχη αφορμή για προσωπική έρευνα προς αναζήτηση μιας εναλλακτικής θεώρησης, οπότε από όποια πλευρά και να το δει κανείς, πνευματικό κέρδος υπάρχει. Μια πρόταση με επίκαιρο και ταυτόχρονα διαχρονικό εκτόπισμα.

Βαθμολογία: