Σταυροί στο Μέτωπο (1957)

ΣΥΝΟΨΗ

Είναι το έτος 1916 και ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος μαίνεται, με τα πνεύματα της Γαλλίας και της Γερμανίας να είναι ιδιαίτερα οξυμένα. Ο στρατηγός Μιρό με το βλέμμα σε μια ενδεχόμενη αναβάθμισή του διατάζει τις δυνάμεις του να καταλάβουν ένα στρατηγικό σημείο σε γερμανικά εδάφη, μια κίνηση που εμπεριέχει τεράστιο ρίσκο καθώς προϋποθέτει τεράστιες απώλειες σε έμψυχο υλικό. Όταν η επιχείρηση αποτυγχάνει, αποφασίζει για παραδειγματισμό του υπόλοιπου στρατεύματος να στείλει στο εκτελεστικό απόσπασμα τρεις στρατιώτες κατηγορώντας τους για δειλία στο πεδίο της μάχης. Την υπεράσπισή τους θα αναλάβει ο συνταγματάρχης Νταξ που ασκούσε το λειτούργημα του δικηγόρου πριν την έναρξη του πολέμου.

Σκηνοθεσία:

Stanley Kubrick

Κύριοι Ρόλοι:

Kirk Douglas … συνταγματάρχης Dax

Ralph Meeker … δεκανέας Philippe Paris

Adolphe Menjou … υποστράτηγος George Broulard

George Macready … ταξίαρχος Paul Mireau

Wayne Morris … υπολοχαγός Roget

Richard Anderson … ταγματάρχης Saint-Auban

Joe Turkel … Pierre Arnaud

Timothy Carey … Maurice Ferol

Κεντρικό Επιτελείο:

Σενάριο: Stanley Kubrick, Calder Willingham, Jim Thompson

Παραγωγή: Kirk Douglas, James B. Harris

Μουσική: Gerald Fried

Φωτογραφία: Georg Krause

Μοντάζ: Eva Kroll

Σκηνικά: Ludwig Reiber

Κοστούμια: Ilse Dubois

Διεθνής Κριτική (μ.ο.): Πολύ θετική.

Τίτλοι

Αυθεντικός Τίτλος: Paths of Glory
Ελληνικός Τίτλος: Σταυροί στο Μέτωπο

Σεναριακή Πηγή

Μυθιστόρημα: Paths of Glory του Humphrey Cobb.

Κύριες Διακρίσεις

Υποψήφιο για Bafta καλύτερης ταινίας.

Παραλειπόμενα

Η ιστορία βασίζεται στα γενικά της πλαίσια στην περίπτωση του γάλλου στρατηγού του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, Geraud Reveilhac.
Το βιβλίο του Humphrey Cobb διασκευάστηκε αρχικά για το θέατρο από τον βετεράνο πολέμου και σεναριογράφο του Όσα Παίρνει ο Άνεμος, Sidney Howard, τη χρονιά που είχε εκδοθεί, το 1935. Θεωρήθηκε όμως σκληρό για τους θεατές, και αποτέλεσε αποτυχία. Ο Howard επέμεινε όμως, θεωρώντας ότι έπρεπε να γίνει ταινία. Αυτό έγινε μόλις τη δεκαετία του 1950, όταν και εμφανίστηκε ο Stanley Kubrick, που θυμόταν το βιβλίο από όταν το είχε διαβάσει νεότερος στα 14 του. Η MGM όμως, που είχε προσλάβει τον Kubrick και τον παραγωγό James B. Harris για διασκευές μυθιστορημάτων, έδειξε έντονη αμφιβολία για την εμπορική του πορεία (ειδικά στις ευρωπαϊκές αγορές). Όταν όμως απολύθηκε ο επικεφαλής της, Dore Schary, οι δυο τους κατάφεραν να τραβήξουν το ενδιαφέρον του Kirk Douglas, κι αυτός πέτυχε να πάρει μπροστά 1 εκατομμύριο από τη United Artists και το έριξε στο φιλμ.
Η αρχική επεξεργασία του σεναρίου άνηκε στον Jim Thompson, αλλά ο Kubrick επιστράτευσε τον Calder Willingham για να εργαστεί εκ νέου πάνω σε αυτό. Ο τελευταίος υποστήριξε ότι το 99% από όσα βλέπουμε επί της ταινίας ήταν δικά του, αλλά όταν έγινε αντιπαραβολή των δύο σεναρίων, ήταν αρκετές οι σκηνές που είχαν την υπογραφή του Thompson. Εντέλει, η ένωση σεναριογράφων αποφάσισε να μπουν και τα δύο ονόματα στους τίτλους, μα και του Kubrick ως πρώτο. Ο τελευταίος δεν είχε δουλέψει το κείμενο σε χαρτί, αλλά ήταν δικές του οι περισσότερες ιδέες π0ου διαφοροποιούσαν το βιβλίο με την ταινία.
Όλα τα γυρίσματα έγιναν στη Βαυαρία, ειδικά γύρω από το ανάκτορο Σλάισχαϊμ κοντά στο Μόναχο.
Ο ηθοποιός Timothy Carey είχε έναν μικρό αλλά σημαντικό ρόλο επί του φιλμ. Κατά τα μισά όμως της παραγωγής απολύθηκε, μια και δεν ήταν καθόλου συνεργάσιμος. Οι σκηνές που του απέμεναν πραγματοποιήθηκαν με σωσία του.
Ως κομπάρσοι χρησιμοποιήθηκαν 600 γερμανοί αστυνομικοί.
Η μοναδική γυναικεία παρουσία είναι της Christiane Harlan (στους τίτλους ως Susanne Christian), που εμφανίζεται να ερμηνεύει το τοπικό τραγούδι The Faithful Hussar. Η γνωριμία εδώ της Γερμανίδας με τον Kubrick έμελλε να είναι καθοριστική και για τους δυο τους, μια και το 1958 παντρεύτηκαν, και παρέμειναν μαζί ως τον θάνατο του αμερικανού δημιουργού το 1999.
Η ταινία κέρδισε τους κριτικούς, αλλά και επισήμως κάποια καλά χρήματα από τα ταμεία (με κάποιες όμως εκτιμήσεις να θέλουν απλά να έβγαλε το μπάτζετ της), μα ο αντιπολεμικός της τόνος συνάντησε ακόμα και τη λογοκρισία. Η γαλλική κυβέρνηση πίεσε τη United Artists να μη διανείμει την ταινία στη Γαλλία (κάτι που εντέλει επιτεύχθηκε μόλις το 1975), αποσύρθηκε από το φεστιβάλ του Βερολίνου για να μη δημιουργήσει θέμα η Γερμανία με τους Γάλλους, ενώ απαγορεύτηκε επίσης σε Ισπανία και Ελβετία. Τέλος, στις ΗΠΑ απαγορεύτηκε να προβάλλεται σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις, εντός κι εκτός χώρας.
Η αποκατάσταση της ταινίας πήρε αρκετά χρόνια (στην ουσία ολοκληρώθηκε ως 4K το 2022), μια και το αρχικό υλικό ήταν σε πολύ κακή κατάσταση. Χρειάστηκαν αρκετά ψηφιακά στούντιο στο Λος Άντζελες ώστε να καταστεί άρτια η ταινία για σύγχρονες προβολές.

ΚΡΙΤΙΚΗ

Κριτικός: Πάρις Μνηματίδης
Έκδοση Κειμένου: 26/5/2017

Είναι το έτος 1916 και ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος μαίνεται, με τα πνεύματα της Γαλλίας και της Γερμανίας να είναι ιδιαίτερα οξυμένα. Ο στρατηγός Mireau με το βλέμμα σε μια ενδεχόμενη αναβάθμισή του διατάζει τις δυνάμεις του να καταλάβουν ένα στρατηγικό σημείο σε γερμανικά εδάφη, μια κίνηση που εμπεριέχει τεράστιο ρίσκο καθώς προϋποθέτει τεράστιες απώλειες σε έμψυχο υλικό. Όταν η επιχείρηση αποτυγχάνει, αποφασίζει για παραδειγματισμό του υπόλοιπου στρατεύματος να στείλει στο εκτελεστικό απόσπασμα τρεις στρατιώτες κατηγορώντας τους για δειλία στο πεδίο της μάχης. Την υπεράσπισή τους θα αναλάβει ο συνταγματάρχης Dax που ασκούσε το λειτούργημα του δικηγόρου πριν την έναρξη του πολέμου.

Βασισμένο εν μέρει σε αληθινά γεγονότα, το «Σταυροί στο Μέτωπο» έχει μια ποιότητα κι ένα ήθος που πλέον δεν συναντάται τόσο συχνά στις ταινίες του ιδιώματός του, του αντιπολεμικού δράματος δηλαδή. Μπαίνοντας στο πεδίο της μάχης, μονάχα μία φορά (παράγοντας ωστόσο αξιομνημόνευτες εικόνες κι εντυπωσιάζοντας με την τεχνική της κάμερας που είχε αναπτύξει ήδη σε τόσο νεαρή ηλικία ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος) στα 88 λεπτά της διάρκειάς του, το πόνημα του αείμνηστου Kubrick δεν πέφτει στην παγίδα να ασχοληθεί με πολεμικά ανδραγαθήματα, καταλήγοντας έτσι όπως άλλα (ακόμη και σπουδαία) φιλμ του είδους που πέφτουν σε αντιφάσεις προσπαθώντας ταυτόχρονα να ισορροπήσουν ένα ειρηνιστικό μήνυμα και ηρωικές εξιστορήσεις, και τελικά γέρνουν περισσότερο προς το δεύτερο αναιρώντας την ουσία. Η ροή της αφήγησης είναι θαυμαστά αβίαστη και οι περφεξιονιστικές λήψεις, σήμα κατατεθέν του Kubrick, είναι εκκωφαντικά παρούσες, τόσο στα πανέμορφα τράβελινγκ με πιο χαρακτηριστικό την περιπλάνηση του Kirk Douglas στα χαρακώματα, όσο και στις ευρηματικές γωνίες που αξιοποιούν στο έπακρο τις δυνατότητες του κάδρου.

Ωστόσο, όλο το «ζουμί» βρίσκεται στο αντιμιλιταριστικό κι αντιεξουσιαστικό πνεύμα του σεναρίου μέσω της καυστικής απεικόνισης των φορέων επιρροής κι εξουσίας στο στράτευμα, γεγονός που εξηγεί και το γιατί απαγορεύτηκε μεταξύ άλλων η προβολή του έργου στην Ισπανία του Φράνκο, αλλά και το πόσο επιδεικτικά αγνοήθηκε από όλους τους μεγάλους αμερικάνικους θεσμούς κινηματογραφικών βραβεύσεων την ίδια χρονιά παραγωγής που σάρωνε τους τίτλους το «Η Γέφυρα του Ποταμού Κβάι». Ο τρόπος με τον οποίο υπονομεύονται οι φιγούρες που υποτίθεται ότι είναι αυθεντίες είναι ευθύς και ξεκάθαρα καταγγελτικός, βέβαια όχι με τη σκοτεινή ειρωνεία και τις δόσεις μαύρου χιούμορ που θα αποκτούσε αργότερα το σινεμά του μεγάλου δημιουργού, διαθέτοντας όμως και για αυτό τον λόγο μια πρωτόλεια γοητεία, όντας μια ματιά σε ένα ταλέντο που βρίσκει ακόμη τον δρόμο του μην έχοντας ωριμάσει ακόμη πλήρως (αν και εννιά στους δέκα σκηνοθέτες θα έδιναν πολλά για να φτάσουν στην ώριμη περίοδό τους τα ποιοτικά ύψη του συγκεκριμένου φιλμ).

Αφήνοντας τον ωμό κυνισμό, στα όρια της μισανθρωπίας που χαρακτήριζε το μόλις προ ενός έτους «Χρήμα της Οργής», το «Σταυροί στο Μέτωπο» χαρακτηρίζεται από έναν μεγαλόπνοο ουμανισμό που εκπροσωπείται από τον αμερικανικής κοπής ιδεαλιστικό ήρωα που υποδύεται ο Douglas, αποτελώντας ουσιαστικά τον φάρο του ιδεολογικού οπλοστασίου της ταινίας, και απογειώνεται στο φινάλε, μια όμορφη στιγμή, διόλου τυχαία τη μοναδική στην οποία υπάρχει γυναικείος χαρακτήρας μπροστά από την κάμερα, που ο ηττημένος του πολέμου αναγνωρίζεται με τον σεβασμό που του αρμόζει και γίνεται κοινωνός στην ομορφιά της ανθρώπινης εμπειρίας μέσω της τέχνης (μουσική) και της αλληλεπίδρασης με τον «εχθρό».

Τις εντυπώσεις όμως κλέβουν οι δευτερεύοντες χαρακτήρες, με εξέχουσες περιπτώσεις τον εξαιρετικό George Macready που με την οξυδερκή ερμηνεία του ως ο απάνθρωπος και μωροφιλόδοξος στρατηγός Mireau κατορθώνει να παγιώσει το μήνυμα που επιδιώκεται να περαστεί, τον καρατερίστα Timothy Carey (από τον οποίο έχει σίγουρα επηρεαστεί ο Peter Stormare) που είχε έναν μικρό ρόλο και στον «Ralph Meeker που «ηγείται» της ομάδας των καταδικασμένων σε θάνατο και που στην προσωπική του ιστορία συνοψίζεται αυτή η τραγωδία των συνηθισμένων ανθρώπων που γίνονται βορά στις ορέξεις των ανωτέρων τους προκειμένου να ικανοποιήσουν τα ματαιόδοξα, κατ’ επίφαση μονάχα «πατριωτικά» σχέδιά τους.

Πραγματικά σπουδαίο σινεμά.

Βαθμολογία: