Διαβολικοί Εραστές

Κριτικός: Γιώργος Ξανθάκης

Έκδοση Κειμένου: 18/2/2023

Ενώ μια πρώιμη ερασιτεχνική ταινία του δεν υπάρχει πια -ένα μπουνιουελικό έργο που έγινε κάτω από την καθοδήγηση του φωτογράφου Horst P. Horst- η τεκμηριωμένη μύηση του Visconti στον κόσμο του κινηματογράφου ήρθε με όχι τίποτα λιγότερο από τον μεγάλο Jean Renoir. Εκτός από την ύπαρξη πολιτικής καθοδήγησης στον επίδοξο σκηνοθέτη, ο Renoir προσέλαβε τον Visconti ως βοηθό σε ταινίες όπως τα «Toni» (1935), «Une Partie de Campagne» (1936) και την καταραμένη «Tosca» (1941), από την οποία ο Renoir απολύθηκε όταν ξέσπασε ο πόλεμος.

Ήταν επίσης ο Renoir που έδωσε στον Visconti ένα αντίγραφο του νουάρ μυθιστορήματος του James M. Cain, “The Postman Always Rings Twice”, το οποίο θα χρησίμευε ως έμπνευση για την πρώτη ταινία του, “Ossessione”, που γράφτηκε από τον Visconti και μια ομάδα συναδέλφων του από το κινηματογραφικό περιοδικό “Milanese”. Με οπερατέρ τους Domenico Scala και Aldo Tonti, το ντεμπούτο του Visconti είναι μια πικρή απεικόνιση της φτώχειας, του σαρκικού ερωτισμού και μιας κοινωνικής έντασης που σιγοβράζει. Η ιστορία περιστρέφεται γύρω από τον γκρινιάρη Giuseppe Bragana (Juan de Landa), την αισθησιακή, ανικανοποίητη και άπιστη σύζυγό του, Giovanna (Clara Calamai), και τον σπασμωδικό τυχοδιώκτη Gino Costa (Massimo Girotti). Από το πρώτο πλάνο της ταινίας, ο μακρύς και μαιανδρικός δρόμος της ιταλικής υπαίθρου του ‘40  προοικονομεί τη δύσβατη διαδρομή αυτών των καθημερινών ανθρώπων, των οποίων μυρίζουμε τον ιδρώτα κι αντιλαμβανόμαστε την πλήξη και τα υπαρξιακά τους αδιέξοδα.

Η εύκαμπτη, τριπλή σχέση αναφύεται από την κοινή μελαγχολία και την τυφλή επιθυμία, και ενώ αρχικά η Giovanna και ο Gino εκδηλώνουν την ακατανίκητη ερωτική τους έλξη, στη συνέχεια έρχονται αντιμέτωποι με ένα σχεδόν ακαριαίο σύνδρομο λύπης, ενοχής και παράνοιας. Η «Εμμονή» του τίτλου της ταινίας, ταιριάζει στον κάθε χαρακτήρα της μυθοπλασίας, ακόμη και σε έναν πλανόδιο καλλιτέχνη, του οποίου τα κίνητρα διατηρούνται σκοπίμως διφορούμενα (είναι πιθανώς ο πρώτος ομοφυλόφιλος χαρακτήρας στο έργο του Visconti). Το “Ossessione” αποπνέει πνιγηρό  φόβο, με τα  στοιχεία της επιβίωσης και της αλληλεγγύης του παράνομου ζευγαριού να τορπιλίζονται  συνεχώς από τις ολέθριες συγκυρίες της μοίρας. Αυτή η βασανιστική αγωνία είναι το ιδανικό υπόστρωμα για τον καμβά του Visconti, στον οποίο ο βασικός θεματικός πυρήνας των ταινιών του αφορά ανθρώπους που έχουν παγιδευτεί στα δίχτυα του παρελθόντος, είναι δυσαρεστημένοι με το παρόν και αδυνατούν να αναλάβουν την ευθύνη για το μέλλον.

Ο Visconti πετυχαίνει να διαλύσει τα συμβατικά σύμβολα στα οποία αρέσκονταν ο μελοδραματικός κινηματογράφος της εποχής. Μέσα από τη «βρώμικη» ιστορία των εγκληματικών εραστών και θυμάτων του πεπρωμένου, ή μιας αδιάφορης κοινωνίας, υπάρχει ένα δυναμικό επαναστατικής ενέργειας, κοινωνικής και σεξουαλικής, αλλά και ένας ρεαλισμός και μια αυθεντικότητα που καθηλώνουν τον θεατή. Το κυριότερο επίτευγμα του Visconti  είναι ότι μετατρέπει ένα νουάρ υλικό σε κοινωνική και πολιτική αλληγορία. Έχουν περάσει τόσες δεκαετίες κι ο σημερινός ακόμη θεατής δεν μπορεί να μείνει απαθής μπροστά στην ποιότητα της αισθητικής, την επιμέλεια του καδραρίσματος, τις εκδηλώσεις των αισθημάτων, την πλαστικότητα της εικόνας, την κομψότητα των σωματικών κινήσεων και τον λυρισμό που σχεδόν συγγενεύει με την όπερα. Η τεχνική του Visconti καθορίζεται από αυτό το πρώτο λαμπρό δοκίμιο, με μια κάμερα που κινείται από το αργό πανοραμικό ως το βάθος του πεδίου, αποτυπώνοντας προσεχτικά τη ζωή, μέχρι τους πιο ανεπαίσθητους παλμούς της. Το «Ossessione» σηματοδοτεί μια ιστορική κινηματογραφική στιγμή: ένα καινούργιο στυλ κινηματογράφου γεννήθηκε…

«Ο όρος νεο-ρεαλισμός γεννήθηκε με το “Ossessione’’», δήλωσε ο Visconti. «Από τη Φερράρα έστειλα τα πρώτα πλάνα της ταινίας στον μοντέρ μου, Mario Serandrei. Μετά από λίγες μέρες, μου έγραψε ότι του άρεσαν πολύ οι σκηνές και πρόσθεσε: «Δεν ξέρω πώς να ορίσω αυτό το είδος κινηματογράφου εκτός από νεο-ρεαλιστικό». Τελικά το “Ossessione” όχι μόνο άνοιξε τον νεορεαλιστικό κύκλο, αλλά θεωρείται ως η πρώτη ταινία του σύγχρονου ιταλικού κινηματογράφου που καταγράφει ένα άγνωστο και καλά κρυμμένο, από τον φασισμό, πρόσωπο της ιταλικής πραγματικότητας. Η καυστική και αδρή συγκρότηση του φιλμ εξόργισε τις πολιτικές και θρησκευτικές φατρίες της Ιταλίας, και όταν η ταινία έκανε πρεμιέρα, ο Μπενίτο Μουσολίνι έφυγε από τον κινηματογράφο ουρλιάζοντας: «Αυτό δεν είναι Ιταλία!». Η ταινία απαγορεύτηκε από τη φασιστική κυβέρνηση και όλες σχεδόν οι κόπιες καταστράφηκαν.

Το μυθιστόρημα του James M. Cain είχε ήδη γίνει ταινία στη Γαλλία το 1939 με τίτλο «Le Dernier Tournant». Ξαναγυρίστηκε  στο Χόλιγουντ με τον αυθεντικό τίτλο “The Postman Always Rings Twice”, το 1945 από τον Tay Garnet  και το 1981 από τον Bob Rafelson, και στη συνέχεια στην Ουγγαρία το 1998, με τον τίτλο «Passion» από τον György Fehér.

Βαθμολογία: