Οπενχάιμερ (2023)

ΣΥΝΟΨΗ

Με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο να μην έχει ολοκληρωθεί, ο επιστήμονας Τζ. Ρόμπερτ Οπενχάιμερ ολοκληρώνει ως επικεφαλής με επιτυχία το Σχέδιο Μανχάταν, δημιουργώντας την πρώτη ατομική βόμβα. Μια πράξη με γνώμονα τη σωτηρία της ανθρωπότητας, αλλά και ισχυρή πιθανότητα την ολική καταστροφή της…

Σκηνοθεσία:

Christopher Nolan

Κύριοι Ρόλοι:

Cillian Murphy … J. Robert Oppenheimer

Emily Blunt … Katherine ‘Kitty’ Oppenheimer

Matt Damon … Leslie Groves

Robert Downey Jr. … Lewis Strauss

Florence Pugh … Jean Tatlock

Josh Hartnett … Ernest Lawrence

Casey Affleck … Boris Pash

Rami Malek … David Hill

Kenneth Branagh … Niels Bohr

Benny Safdie … Edward Teller

Dylan Arnold … Frank Oppenheimer

Emma Dumont … Jackie Oppenheimer

Gustaf Skarsgard … Hans Bethe

David Krumholtz … Isidor Isaac Rabi

Matthew Modine … Vannevar Bush

David Dastmalchian … William L. Borden

Tom Conti … Albert Einstein

Gary Oldman … Harry S. Truman

Michael Angarano … Robert Serber

Jack Quaid … Richard Feynman

Olivia Thirlby … Lilli Hornig

Dane DeHaan … Kenneth Nichols

Danny Deferrari … Enrico Fermi

Jason Clarke … Roger Robb

James D’Arcy … Patrick Blackett

Tony Goldwyn … Gordon Gray

Devon Bostick … Seth Neddermeyer

Alex Wolff … Luis Alvarez

Matthias Schweighofer … Werner Heisenberg

Christopher Denham … Klaus Fuchs

Guy Burnet … George Eltenton

Louise Lombard … Ruth Tolman

Harrison Gilbertson … Philip Morrison

Macon Blair … Lloyd Garrison

James Urbaniak … Kurt Godel

James Remar … Henry Stimson

Alden Ehrenreich … υπασπιστής γερουσιαστή

Scott Grimes … δικηγόρος

Κεντρικό Επιτελείο:

Σενάριο: Christopher Nolan

Παραγωγή: Christopher Nolan, Charles Roven, Emma Thomas

Μουσική: Ludwig Goransson

Φωτογραφία: Hoyte Van Hoytema

Μοντάζ: Jennifer Lame

Σκηνικά: Ruth De Jong

Κοστούμια: Ellen Mirojnick

Διεθνής Κριτική (μ.ο.): Πολύ θετική.

Τίτλοι

Αυθεντικός Τίτλος: Oppenheimer
Ελληνικός Τίτλος: Οπενχάιμερ

Κύριες Διακρίσεις

Όσκαρ καλύτερης ταινίας, σκηνοθεσίας, πρώτου αντρικού ρόλου (Cillian Murphy), δεύτερου αντρικού ρόλου (Robert Downey Jr.), μουσικής, φωτογραφίας και μοντάζ. Υποψήφιο για δεύτερο γυναικείο ρόλο (Emily Blunt), διασκευασμένο σενάριο, σκηνικά, κοστούμια, ήχο και μακιγιάζ/κομμώσεις.
Χρυσή Σφαίρα καλύτερης ταινίας (δράμα), σκηνοθεσίας, πρώτου αντρικού ρόλου (Cillian Murphy) σε δράμα, δεύτερου αντρικού ρόλου (Robert Downey Jr.) και μουσικής. Υποψήφιο για δεύτερο γυναικείο ρόλο (Emily Blunt), σενάριο και επίτευγμα στα ταμεία.
Βραβείο Bafta καλύτερης ταινίας, σκηνοθεσίας, πρώτου αντρικού ρόλου (Cillian Murphy), δεύτερου αντρικού ρόλου (Robert Downey Jr.), μουσικής, φωτογραφίας και μοντάζ. Υποψήφιο για δεύτερο γυναικείο ρόλο (Emily Blunt), σενάριο, σκηνικά, κοστούμια, ήχο και μακιγιάζ/κομμώσεις.
Βραβείο καλύτερης ταινίας από την ένωση παραγωγών ΗΠΑ.

Σεναριακή Πηγή

Βιβλίο: American Prometheus: The Triumph and Tragedy of J. Robert Oppenheimer των Kai Bird, Martin Sherwin.

Παραλειπόμενα

Όταν η Warner Bros. είχε ανακοινώσει το 2020 ταυτόχρονη έξοδο των ταινιών της σε αίθουσες και HBO Max, ο Christopher Nolan ήταν από αυτούς που το είδαν αρνητικά. Έτσι, όταν τον Σεπτέμβριο του 2021 έγινε γνωστό το θέμα της επόμενης ταινίας του, ο Nolan άφησε στην άκρη τη μόνιμη συνεργασία του με τη Warner από το 2000, και στράφηκε ανοιχτά σε όλα τα μεγάλα στούντιο. Ο “πόλεμος” που ακολούθησε ήταν ανάμεσα στις Sony Pictures, Universal Pictures, Paramount Pictures και Apple Studios, με τη Universal να κερδίζει τη διανομή τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους. Βέβαια, οι απαιτήσεις του Nolan ήταν από τις πλέον υψηλές. Το μπάτζετ έπρεπε να φτάσει τα 100 εκατομμύρια δολάρια, με επιπλέον 100 για την προώθηση, έπρεπε να είχε μια απόσταση τουλάχιστον 100 ημερών από την πρεμιέρα ως τη streaming κυκλοφορία, αλλά και το 20% των εισπράξεων να πάει στην τσέπη του δημιουργού. Επιπλέον, η Universal δεσμεύτηκε να μην κυκλοφορήσει άλλη ταινία 3 βδομάδες πριν και 3 βδομάδες μετά την πρεμιέρα της συγκεκριμένης.
Το σενάριο γράφτηκε στο πρώτο πρόσωπο, ώστε να αφορά άμεσα την οπτική του κεντρικού χαρακτήρα. Ως προς αυτό επιλέχτηκε και η συνύπαρξη έγχρωμου και ασπρόμαυρου, που διαφοροποιεί την υποκειμενική από την αντικειμενική εικόνα των πραγμάτων.
Η πρώτη ταινία που είχε ασχοληθεί με τη δημιουργία της πρώτης ατομικής βόμβας ήταν το 1989 και τιτλοφορούνταν Οι Άνθρωποι της Σκιάς (Fat Man and Little Boy). Κεντρικός χαρακτήρας εκεί ήταν ο Leslie R. Groves (Paul Newman), ενώ Oppenheimer ήταν ο Dwight Schultz. Η εν λόγω ταινία του Roland Joffe είχε αποτελέσει μια μεγάλη εμπορική αποτυχία.
Έκτη συνεργασία ανάμεσα στον Nolan και τον Cillian Murphy, αλλά πρώτη που ο ιρλανδός ηθοποιός στέφεται ως κεντρικός πρωταγωνιστής. Ήταν από τους λίγους που έμαθαν άμεσα με την πρόταση ποιον ρόλο θα ερμήνευαν, μια και το κάστινγκ διεξάχθηκε με τέτοια μυστικότητα, που οι ηθοποιοί συμφωνούσαν δίχως να γνωρίζουν τι θα παίξουν. Ανάμεσα σε αυτούς, Robert Downey Jr., Matt Damon και Emily Blunt αποδέχτηκαν να εμφανιστούν με αμοιβή μόλις τεσσάρων εκ. δολαρίων, αντί των 10 έως 20 που απαιτούσαν γενικότερα.
Το φιλμ είναι ένας συνδυασμός από IMAX 65 mm και 65 mm φορμάτ μεγάλου μεγέθους. Είναι όμως και η πρώτη φορά που ασπρόμαυρες σκηνές γυρίζονται με φιλμ IMAX (υπό την επιμέλεια της Kodak).
Οι ειδικοί των εφέ είχαν εξτρά δουλειά, μια και ο σκηνοθέτης επέμεινε στην όσο γίνονταν πιο περιορισμένη χρήση ψηφιακών εφέ, με τα πρακτικά εφέ να μπαίνουν σε φουλ λειτουργία. Ακόμα και η δοκιμή της πρώτης ατομικής βόμβας έγινε με χρήση αληθινών εκρηκτικών.
Η ταινία πήρε χαρακτηρισμό R, κάτι που είχε να δει ο Nolan από το 2002 και το θρίλερ Insomnia.
Η παγκόσμια πρεμιέρα έγινε στην αίθουσα Le Grand Rex στο Παρίσι. Σύσσωμο όμως το καστ αποχώρησε όταν ανακοινώθηκε η συμμετοχή και των ηθοποιών στη μεγάλη απεργία των αμερικανών σεναριογράφων.
Η ταυτόχρονη κυκλοφορία στις ΗΠΑ πλάι στο εξίσου πολυαναμενόμενο Barbie (από τη Warner Bros.) έγινε θέμα συζήτησης στα social-media. Αυτό που διαδόθηκε ευρέως ήταν ότι αμφότερα αντιπροσώπευαν διαφορετικού είδους κοινό και μπορούσαν να συνυπάρξουν. Το trend μάλιστα που συνόδευε τα σχόλια ονομάζονταν Barbenheimer!

ΚΡΙΤΙΚΗ

Κριτικός: Ορέστης Μαλτέζος

Έκδοση Κειμένου: 25/7/2023

Ήταν αναμενόμενο πως το “Οπενχάιμερ” του Christopher Nolan θα ήταν ένα σπάνιο σύγχρονο αριστούργημα, για λόγους όμως που κανείς μας δεν μπορούσε να προβλέψει ως προς την προσέγγισή του. Το αποτέλεσμα που προέκυψε δικαιώνει κάθε προσδοκία, ανυψώνοντας παράλληλα τον Nolan σαν δημιουργό όπου τίποτα το προφανές ή εύκολο δεν χαρακτηρίζει τις επιλογές του και τη μαεστρία του να συνθέσει ένα βιογραφικό έπος, το οποίο ενώ πατάει γερά στον ρεαλισμό, διανθίζεται με συγκεκριμένες στιλιζαρισμένες στιγμές πανέμορφης προσωπικής τεχνικής στα σημεία που θέλει να νοηματοδοτήσει.

Παρότι οι προηγούμενες ταινίες του διέθεταν έντονη δράση χωρίς να υστερούν σε εννοιολογικό υπόβαθρο, το “Οπενχάιμερ” φοράει απροκάλυπτα το κοστούμι της σοβαρής ταινίας. Ο J. Robert Oppenheimer αποτελεί ένα αντικείμενο μελέτης που βρίθει από προσωπικές, επιστημονικές, πολιτικές, ανθρωπολογικές, ψυχολογικές και ηθικές προεκτάσεις, και ο Nolan καταφέρνει με το υψηλό επίπεδο γραφής του να εντάξει τα πάντα, σπάνια αναφερόμενος ευθέως σε κάτι από αυτά. Αντ’ αυτού, τα χειρίζεται σαν τις ακτίνες μιας ομπρέλας που στην κορυφή της βρίσκεται πάντα η οπτική που προέρχεται από τον τίτλο του βιβλίου που διασκευάζει, προσδίδοντας στον χαρακτήρα του Οπενχάιμερ την αντιστοιχία ενός Προμηθέα και το βάρος του ρόλου του για την ιστορία της ανθρωπότητας.

Οι σύντομες σκηνές που συνθέτουν το “Οπενχάιμερ” είτε προκύπτουν από τον κατακερματισμό μακροσκελών σεκάνς ή αποτελούν κοφτά μεταβατικά στιγμιότυπα, εντούτοις πηγάζουν από το σημείο μηδέν της αφήγησης: την κυβερνητική εσωτερική έρευνα γύρω από τον Οπενχάιμερ το 1954, όπου τμήματα της διαδικασίας αυτής παρακολουθούμε διασπασμένα καθ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας, με την επιλογή τους να γίνεται προς όφελος της υποβόσκουσας θεματικής. Η σκηνοθετική προσέγγιση πατάει γερά στον ρεαλισμό, εξού και το μεγάλο κομμάτι που καταλαμβάνει η ανάκριση είναι γυρισμένο σε ασπρόμαυρο. Η αντιπαράθεσή του όμως με τα έγχρωμα σημεία, αυτά του Λος Άλαμος και την κατασκευή της ατομικής βόμβας και αυτά όπου ο Nolan εκδηλώνει με μεγαλύτερη φαντασιακή ελευθερία το μεγαλείο της σκηνοθετικής του τέχνης δίνουν ένα ολοκληρωτικό συναρπαστικό αποτέλεσμα. Η στιγμή της καθοριστικής δοκιμής και το οπτικό κομμάτι της ανατίναξης δεν έχουν στηθεί με τον προφανή τρόπο, με τον εντυπωσιασμό να έρχεται υποδόρια και όχι μέσω της ευθείας οδού.

Ένας θεατής που γνωρίζει κάποια στοιχεία γύρω από τους πολυπληθείς χαρακτήρες που εμφανίζονται στην ταινία, ενδεχομένως να νιώσει μεγαλύτερη ασφάλεια στην παρακολούθησή της. Ο Nolan σκιαγραφεί τους περισσότερους από αυτούς χωρίς να φλυαρεί με πράγματα που δεν ανταποκρίνονται στη μεγάλη εικόνα, ενώ παράλληλα κανένας τους δεν στερείται σημασίας, με τους σπουδαίους ηθοποιούς που αναλαμβάνουν να τους ερμηνεύσουν να λάμπουν πάνω στο υλικό που τους προσφέρεται, όσο μικρό κι αν φαίνεται αρχικά για ορισμένους. Ο Cillian Murphy παραδίδει μια σπουδαία εσωτερική ερμηνεία που φανερώνει τις τεράστιες ενδοσκοπικές διεργασίες του χαρακτήρα του, από αυτές που μπορεί να περάσουν απαρατήρητες στο μάτι ενός αμύητου θεατή ελλείψει κάποιου αβανταδόρικου στοιχείου, αλλά έχουν τα φόντα να κατακτήσουν μια θέση στις εξαίρετες ερμηνείες του σινεμά.

Ο Nolan προσδίδει στην τρίωρη ταινία του τον χαρακτηρισμό του έπους χωρίς να δημιουργεί κραυγαλέες εξάρσεις συναισθήματος. Το δραματικό βάρος των χαρακτήρων του πηγάζει από την αλήθεια του καθενός, όπως αυτή σχετίζεται με τη μεγάλη εικόνα, σαν όργανα με το δικό τους προσωπικό ηχόχρωμα, όλα απαραίτητα για να συνθέσουν το σύνολο της παρτιτούρας του. Στο ίδιο πλαίσιο, το μουσικό θέμα του Ludwig Goransson είναι πανταχού παρόν, με τμήματά του να επαναλαμβάνονται σε σταθερό βαθμό, χωρίς να τραβά ποτέ την προσοχή του κοινού από όσα διαδραματίζονται, αλλά διαθέτοντας την αυτόνομη συμβολή του στη θεματική σύμπλευση των στοιχείων επί της οθόνης στη μη γραμμική αφήγηση του Nolan. Στην επιμελημένη ανασύσταση της εποχής, καμία λεπτομέρεια δεν θεωρείται ασήμαντη, και μέσω αυτής της σχεδόν απτής αναγνώρισης εντείνεται η αίσθηση της ιστορικής σημασίας των όσων παρακολουθούμε, όχι ως αυτόνομοι άνθρωποι του μέλλοντος αλλά ως απόγονοι του ανθρώπινου είδους που έδρασε εκείνη τη δεδομένη στιγμή.

Το “Οπενχάιμερ” εκτός από μια σπουδαία ταινία σε αυτόνομο επίπεδο είναι και μια αριστοτεχνική υπενθύμιση του μεγαλείου της κινηματογραφικής τέχνης. Τα τεχνικά μέσα που τον δημιούργησαν και τον εξέλιξαν χρησιμοποιούνται εδώ στις πιο άριστες προδιαγραφές τους. Η χρήση του φιλμ 65mm για το γύρισμα μιας -στο μεγαλύτερο κομμάτι της- ταινίας-δωματίου που αποτελείται κατά βάση από λεκτικές αντιπαραθέσεις χαρακτήρων δεν είναι το καπρίτσιο ενός εμμονικού σκηνοθέτη αλλά ο σεβασμός ενός οραματιστή δημιουργού στην τέχνη που υπηρετεί και στην οποία προσφέρει με όλες του τις δυνάμεις. Και αν οι αποφάσεις γύρω από το σινεμά λαμβάνονταν από αυτόν και τους ομοϊδεάτες του στην τέχνη και όχι στο χρήμα, υποστηρίζω πως θα μιλάγαμε για μια πολύ διαφορετική πραγματικότητα, όπου ίσως ταινίες όπως το “Οπενχάιμερ” να μην ήταν εξαιρέσεις.