Νοσταλγώντας το Φως

Κριτικός: Πάρις Μνηματίδης

Έκδοση Κειμένου: 14/9/2016

Μια πραγματικά μοναδική ταινία στο είδος της, το «Νοσταλγώντας το Φως» του χιλιανού Patricio Guzman έχει ως αφετηρία την αστρονομία, δίνοντας έμφαση στο πώς προσπαθεί να ανιχνεύσει το παρελθόν της δημιουργίας του σύμπαντος, όπως και στο πώς ο καθαρός ουρανός της Χιλής προσέλκυσε μέσα στον εικοστό αιώνα πολλούς αστροφυσικούς να παρατηρήσουν από εκεί με ειδικά τηλεσκόπια τους αστερισμούς. Η ταινία καταλήγει ωστόσο στο μη επουλωμένο τραύμα της δικτατορίας του Augusto Pinochet και τις ιστορίες ανθρώπων που βίωσαν την απώλεια μέσα από τις απάνθρωπες πρακτικές του μηχανισμού του συμπεριλαμβανομένης μιας ομάδας γυναικών που επί δεκαετίες ψάχνει στην έρημο Ατακάμα (τοποθεσία όπου υπήρχε το στρατόπεδο συγκέντρωσης αντιφρονούντων Τσακαμπούκο), προκειμένου να βρει στις απέραντες εκτάσεις της οστά που ανήκουν σε αγνοούμενους από το καθεστώς.

Με τον ίδιο τον Guzman να αφηγείται και να έχει ένα τεράστιο ιστορικό ενασχόλησης με το συγκεκριμένο πολύ πρόσφατο κομμάτι της ιστορίας της χώρας του (έχει γυρίσει την περίφημη τριλογία ντοκιμαντέρ «La Battala de Chile» για την πτώση της δημοκρατικά εκλεγμένης κυβέρνησης του Salvador Allende και της διαδοχής της από το πινοσετικό καθεστώς, όπως και τα «Υπόθεση Πινοσέτ» και «Σαλβαδόρ Αλιέντε» για τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που έγιναν από το καθεστώς αυτό και για τη ζωή του ομώνυμου χιλιανού ηγέτη αντίστοιχα), η ταινία δεν καθηλώνεται σε μια διδακτική προσέγγιση που πιθανότατα θα την καθήλωνε στο επίπεδο μιας δημιουργίας τηλεοπτικού βεληνεκούς. Οι πληροφορίες που παραθέτει για τα ιστορικά γεγονότα που επιθυμεί να αφηγηθεί, όσο και για την επιστήμη που βρίσκεται στο επίκεντρό της είναι ελάχιστες, ίσα ίσα όσες χρειάζονται για να γίνουν αντιληπτοί οι βασικοί προβληματισμοί του Guzman στον θεατή ώστε να συμμετάσχει σε ένα ταξίδι περισσότερο στοχαστικού παρά ενημερωτικού χαρακτήρα. Αυτό το γεγονός ίσως θα αποξενώσει όσους κινηματογραφόφιλους θα ήθελαν μια περισσότερο παραδοσιακή και συμβατική ταινία που θα κάλυπτε πλήρως τις γνωστικές τους ελλείψεις για τη θεματολογία (είτε μιλάμε για την αστρονομία, είτε για το πραγματικό θέμα που είναι τα εγκλήματα του πινοσετικού καθεστώτος), ωστόσο οι εντυπωσιακές εικόνες που αποτυπώνει ο φακός του Guzman σε συνδυασμό με τη γεμάτη σεβασμό κι ευαισθησία προσέγγιση απέναντι στα άτομα που έχασαν αγαπημένα τους πρόσωπα από τη στυγνή αυτή δικτατορία δεν είναι παράγοντες που απλά αποζημιώνουν, καθιστούν το ίδιο το έργο ως κάτι το ξεχωριστό.

Ένας αρχαιολόγος, εκ των πολλών επιστημόνων που εμφανίζονται στο ντοκιμαντέρ, παρουσιάζει μια σειρά παραστάσεων πάνω σε πέτρες στην έρημο Ατακάμα, που χρονολογούνται πριν από δέκα χιλιετίες. Το ίδιο γεωγραφικό σημείο, στο οποίο ξεκίνησε ο πρώιμος πολιτισμός για το έδαφος το οποίο χιλιάδες χρόνια αργότερα θα γινόταν το κράτος της Χιλής, είναι το σημείο από το οποίο τον εικοστό αιώνα, τη δεκαετία του 1970, ο πολιτισμός βιάζεται με τα στρατόπεδα συγκέντρωσης πολιτικών κρατουμένων στα οποία «εξαφανίζονται» ή εκτελούνται ψυχρά πολίτες. Σε μια συγκλονιστική στιγμή, ένας αστροφυσικός εξηγεί το πώς το ασβέστιο στα κόκαλά μας δημιουργήθηκε όταν συνέβη το Big Bang, παραλληλίζοντας έτσι την αναζήτηση των γυναικών που προαναφέρθηκαν και που σχετίζεται με το προσωπικό δράμα και την εύρεση της πρόσφατης ιστορικής αλήθειας με την υπαρξιακού χαρακτήρα αναζήτηση της επιστήμης για την καταγωγή μας, για τον χρόνο που ξεκίνησαν όλα για το είδος μας.

Ενώ όμως η επιστημονική αναζήτηση χαίρει αναγνώρισης από άπαντες ως κάτι το ευγενές κι εξεζητημένο, ως μια τιτάνια προσπάθεια που όντως αποτελεί τέτοια για να εντοπιστούν οι απαρχές της ζωής στον γαλαξία, οι γυναίκες που αναζητούν λύτρωση και δικαίωση μέσα από τον αγώνα τους για τον εντοπισμό των οστών των αγνοουμένων στην πελώρια έρημο αντιμετωπίζουν την περιφρόνηση των αρχών, αλλά κι ενός περίγυρου που δυσκολεύεται πάρα πολύ να βρεθεί αντιμέτωπος με την πρόσφατη ιστορία, κάτι που η ταινία του Guzman αποτυπώνει με ακρίβεια κι επιτυχία. Το αποτέλεσμα είναι μια ιδιαίτερη, συγκινητική εμπειρία που απαιτεί από τον θεατή να έχει το μυαλό του ανοιχτό, προκειμένου να ακολουθήσει τη συνειρμική διαδρομή της ταινίας.

Βαθμολογία: