Ένας ρώσος συγγραφέας, ο Αντρέι, επισκέπτεται την Ιταλία αναζητώντας στοιχεία για το νέο του βιβλίο παρέα με μια ιταλίδα διερμηνέα, την Ευγενία. Η περιπλάνηση όμως δεν αποφέρει καρπούς, και ο Αντρέι βιώνει όλο και περισσότερο την προσωπική του κρίση καθώς κι ένα μεγάλο δίλημμα όταν η Ευγενία αποζητά την αγάπη του. Αναμνήσεις και συγκίνηση πλημμυρίζουν το μυαλό του, καθώς αναζητά απεγνωσμένα στοιχεία μέσα σε ερημωμένους γραφικούς δρόμους, και γεμίζει με εικόνες και νοσταλγία για το σπίτι και τη γυναίκα του. Μέχρι που συναντά τον Ντομένικο, έναν απόκληρο της κοινωνίας που θεωρείται τρελός, κι αρχίζει να καταλαβαίνει το μυστικό της μεγάλης νοσταλγίας που τον βαραίνει στο μακρινό ταξίδι του.
Σκηνοθεσία:
Andrei Tarkovsky
Κύριοι Ρόλοι:
Oleg Yankovskiy … Andrei Gorchakov
Erland Josephson … Domenico
Domiziana Giordano … Eugenia
Delia Boccardo … Zoe
Κεντρικό Επιτελείο:
Σενάριο: Andrei Tarkovsky, Tonino Guerra
Παραγωγή: Daniel Toscan du Plantier
Φωτογραφία: Giuseppe Lanci
Μοντάζ: Erminia Marani, Amedeo Salfa
Σκηνικά: Andrea Crisanti
Κοστούμια: Lina Nerli Taviani
Διεθνής Κριτική (μ.ο.): Πολύ θετική.
Τίτλοι
- Αυθεντικός Τίτλος: Nostalghia
- Ελληνικός Τίτλος: Νοσταλγία
- Διεθνής Τίτλος: Nostalgia
Κύριες Διακρίσεις
- Συμμετοχή στο διαγωνιστικό τμήμα του φεστιβάλ Κανών. Βραβείο σκηνοθεσίας, FIPRESCI και οικουμενικής επιτροπής.
Παραλειπόμενα
- Βασισμένο σε προσωπικά βιώματα του Tarkovsky, από τα ταξίδια του στην Ιταλία το 1979 και το 1980.
- Επειδή η Mosfilm αρνήθηκε να χρηματοδοτήσει το φιλμ, ο Tarkovsky αναζήτησε και βρήκε κεφάλαια από τη RAI και τη γαλλική Gaumont. Ήταν πλέον ανοιχτή η ρήξη του με τις σοβιετικές αρχές, που έκαναν ό,τι μπορούσαν για να μη βραβευθεί το έργο με τον Χρυσό Φοίνικα. Ο ρώσος δημιουργός δεν επέτρεψε ξανά πίσω στη χώρα του, κάτι που αποτυπώνεται και στη θεματική του έργου περί νοσταλγίας.
- Ο Luciano Tovoli ήταν αρχικά να εργαστεί ως διευθυντής φωτογραφίας, παραμένοντας όμως στον ρόλο του για το ντοκιμαντέρ του ίδιου δημιουργού, το Tempo di Viaggio του 1982.
- Η Donatella Baglivo γύρισε ένα ντοκιμαντέρ πάνω στα γυρίσματα, με τίτλο Andrei Tarkovsky in Nostalghia (1984). Περιέχει σπάνιο υλικό, όπως και συνεντεύξεις με τους συντελεστές.
- Ο Anatoly Solonitsyn είχε τον ρόλο του Αντρέι, αλλά έφυγε από τη ζωή έξαφνα το 1982.
- Ο Tarkovsky αφιέρωσε το φιλμ στη μνήμη της μητέρας του.
Μουσικά Παραλειπόμενα
- Αντί αυθεντικής μουσικής, έγινε χρήση της Ένατης Συμφωνίας του Ludwig van Beethoven και του Ρέκβιεμ του Giuseppe Verdi. Ακούγονται και παραδοσιακά ρωσικά τραγούδια.
Κριτικός: Γιώργος Ξανθάκης
Έκδοση Κειμένου: 11/9/2022
Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ο Ταρκόφσκι εγκατέλειψε τη Ρωσία μόνιμα, επιλέγοντας την αυτοεξορία του. Τα λίγα εναπομείναντα χρόνια της ζωής του μαστίζονται από έναν συνεχή αγώνα με τις σοβιετικές αρχές για να επιτρέψουν στην οικογένειά του, και ιδιαίτερα στον μικρό του γιο, να τον συναντήσουν. Η κινηματογραφική του καριέρα μπήκε σε μια δεύτερη φάση δημιουργίας, και παρά την επερχόμενη κατάρρευση, τη αρρώστια και τον πρώιμο θάνατο του, οι δυο τελευταίες ταινίες του, «Νοσταλγία» και «Θυσία», είναι κορυφαίες στιγμές μιας παλλόμενης συνείδησης κι ενός ώριμου ταλέντου. Ξεκινώντας από την Ιταλία, αφού γύρισε το τηλεοπτικό ντοκιμαντέρ «Ταξίδι στον Χρόνο» (1983), ακολούθησε η πιο επιτυχημένη ταινία του μετά τον «Καθρέφτη», η περίφημη «Νοσταλγία» (1983), που γράφτηκε σε συνεργασία με τον διακεκριμένο σεναριογράφο Tonino Guerra.
H «Νοσταλγία» είναι ένα μυστηριακό και απρόσιτο έργο βουτηγμένο σε μια διαρκή μελαγχολική διάθεση, με την ταρκοφσκική ποίηση να μετουσιώνει ξανά τις μνήμες και τα όνειρα σε εικόνες, και φαντάζει τόσο συγκεντρωτική όσο αντίθετα επεκτατικός ήταν ο «Καθρέφτης». Ο τίτλος προφανώς αναφέρεται στην αναπόληση ευχάριστων καταστάσεων που παρήλθαν ανεπιστρεπτί, αλλά και στην έλλειψη του πατρικού σπιτιού ή του γενέθλιου τόπου, των παιδικών χρόνων και των χαμένων αγαπημένων προσώπων. Αυτό το συναίσθημα καταλαμβάνει και τον εσωστρεφή ρώσο συγγραφέα Αντρέι (Oleg Yankovsky), που φθάνει στην υποβλητική επαρχία της Σιένα στην Τοσκάνη και ακολουθείται πιστά σε κάθε βήμα από τον σκύλο του. Ο Αντρέι σκοπεύει να γράψει τη βιογραφία του ρώσου συμπατριώτη του ποιητή Σασνόφσκι, ο οποίος είχε ζήσει τον 18ο αιώνα, και αφού έμεινε στην Ιταλία για τρία χρόνια, επέστρεψε στη Ρωσία -σπρωγμένος και στιγματισμένος από τη νοσταλγία- για να αυτοκτονήσει, δυστυχής και αλκοολικός. Ο Αντρέι, για να μπορέσει να καταλάβει τι ήταν αυτό που σημάδεψε τη ζωή του Σασνόφσκι, αποφασίζει να επισκεφτεί τον τόπο που αυτός είχε ζήσει, αλλά γρήγορα αισθάνεται εκλεκτική συγγένεια με αυτόν, και παρά την εξαιρετική οπτική ομορφιά του τοπίου, υποφέρει κι ο ίδιος από οδυνηρή νοσταλγία.
Η σχέση του με τη μεταφράστρια του, Εουτζένια (Domiziana Giordano), που συνδυάζει μια μορφή παρμένη σαν από έργο του Botticelli με έναν πιο μοντέρνο και παρορμητικό χαρακτήρα, αντιπροσωπεύει την επαφή μεταξύ της ιταλικής και ρώσικης κουλτούρας που ο Ταρκόφσκι βίωνε εκείνη την περίοδο, και που γεννούσε μέσα του ένα δίπολο έλξης και άπωσης. Παράλληλα γίνεται φίλος με τον Domenico -έναν εκκεντρικό, μισότρελο ντόπιο (Erland Josephson) που είχε κλείσει την οικογένειά του για 7 χρόνια στο σπίτι περιμένοντας το τέλος του κόσμου και τώρα εκστομίζει μηνύματα για τη λύτρωση της ανθρωπότητας.
Ο Ταρκόφσκι αναμειγνύει με σοφή μαεστρία, ποίηση, λογοτεχνία και υπαρξισμό. Η ήρεμη απλότητα της αφήγησης επιτρέπει στον θεατή την πλήρη πρόσβαση στον ατμοσφαιρικό πλούτο του φιλμ. Τα τεχνικά και αισθητικά επιτεύγματα του σκηνοθέτη, σε συνεργασία με τον οπερατέρ Τζουζέπε Λάντσι, φτάνουν σε δυσθεώρητα ύψη. Ενορχηστρώνει με μαεστρία τους ήχους, χρησιμοποιώντας ιδιαίτερα όλους εκείνους του υγρού στοιχείου. Μεταφυσικές εικόνες πλέκονται ανάμεσα στις φυσικές. Η ηρωίδα μετεωρίζεται, η κάμερα με πολύ αργό travelling-in πλησιάζει, ενώ ο φωτισμός αλλάζει, σβήνουν σημεία του κάδρου, κι άλλα φωτίζονται -γωνίες της συνείδησης της ηρωίδας φωτίζονται κι άλλες χάνονται στο σκοτάδι. Η βροχή συνεχώς δυναμώνει με κρεσέντο, όσο διαρκεί η κίνηση της κάμερας. Το όνειρο σε ασπρόμαυρο ή σέπια μπαίνει εμβόλιμα στις έγχρωμες σεκάνς. Οι αργές κινήσεις της κάμερας ίσως να κουράζουν σε κάποια σημεία, όμως η μυστικιστική ομορφιά που αποπνέει η ταινία -σκηνές όπως αυτή που ο Domenico καίγεται σε μια πλατεία υπό τους ήχους της Ενάτης Συμφωνίας του Μπετόβεν- δίνουν στη Νοσταλγία ένα συνταρακτικό όραμα της μάχης του ανθρώπου για τα βρει απαντήσεις στα βασανιστικά υπαρξιακά του ερωτήματα.
Η «Νοσταλγία» αποτελεί την πιο πλούσια σε υφή, σχεδόν ψηλαφητή ταινία από έναν σκηνοθέτη με τη μοναδική ικανότητα να δίνει ζωή και νόημα σε αντικείμενα και επιφάνειες, και δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι η πανταχού παρούσα υγρασία φαίνεται σαν να ρέει μέσα από την οθόνη. Η κατάληξη της ταινίας είναι μια εξαιρετικά μακριά λήψη του θανάτου του ποιητή, καθώς προσπαθεί να περάσει μια πισίνα κρατώντας ένα αναμμένο κερί εκπληρώνοντας την επιθυμία του Domenico, και πιθανότατα να είναι η πιο μαγευτική και τελετουργικά αγωνιώδης σκηνή που συνέλαβε ποτέ ο φακός του Ταρκόφσκι.
Βαθμολογία:
Γκαλερι φωτογραφιων
