Νίκος Καρούζος: Ο Δρόμος για το Έαρ

Κριτικός: Φίλιππος Χατζίκος

Έκδοση Κειμένου: 8/7/2021

Ο Νίκος Καρούζος υπήρξε ένας εκ των πολυγραφότερων ποιητών που κόσμησαν τη λογοτεχνική ζωή της Ελλάδας κατά το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα. Μολονότι κατά τη διάρκεια της καριέρας του έλαβε σημαντικές διακρίσεις από την πολιτεία, απεβίωσε σε βαθιά πενία, έχοντας αρνηθεί το κρατικό βοήθημα που του αναλογούσε μετά την επίσημη τοποθέτηση του ανάμεσα στους ελάσσονες ποιητές του τόπου. Ο Γιάννης Καρπούζης επιχειρεί να αφηγηθεί γραμμικά την ιστορία της ζωής του Καρούζου, διατηρώντας ακέραιο το δέος για το ποιητικό του ανάστημα, αλλά προσεγγίζοντας τον με την απαραίτητη εγγύτητα προκειμένου να εκθέσει τις γοητευτικές αντιφάσεις του, ενώ παραλληλίζει την πορεία του με αυτήν της χώρας.

Ο πελοποννήσιος ποιητής υπήρξε κάποτε φαβορί για το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, ωστόσο στα ελληνικά γράμματα δύσκολα κανείς θα τον κατέτασσε δίπλα στους τιτάνες της Λογοτεχνίας. Ασπαζόμενος τον ρόλο του ξένου σώματος για την πολιτεία, ο Καρούζος πληγώθηκε ανεπανόρθωτα από την πολιτεία: η ιστορία του είναι παράλληλη με την μονίμως ταραχώδη ελληνική πραγματικότητα από τον μεσοπόλεμο και έπειτα. Τοποθετείται άλλωστε περήφανα στη μεριά των γενναίων αενάως ηττημένων, αυτών που η Ιστορία έθεσε στο περιθώριο, αυτών που γέμισαν τα ξερονήσια του Αιγαίου και μετέτρεψαν ελληνικά τοπωνύμια σε συνώνυμα του τρόμου.

Αντίσταση, εξορία, κυνήγι από τη δικτατορία. Η αριστερή προσήλωση του Καρούζου σημαδεύει τη ζωή και την ποίησή του, αποτελώντας τον έναν κύριο πόλο της εκρηκτικής αντίφασής του. Ο έτερος είναι η θρησκευτική πίστη, προερχόμενη από την πατριαρχική φιγούρα του ιερέα παππού του, του ανθρώπου που αποτέλεσε το έναυσμα για την καλλιέργειά του και συνεισέφερε τα μέγιστα στην πνευματική του ανάπτυξη.

Ο λόγος του μπολιασμένος με μια υπαρξιακή «αριστεροσύνη», ένα κοινωνικοπολιτικό πρόσημο που προσδίδεται ως αυτόματη υποχρέωση του Ποιητή ως κοινωνικού όντος. Οι στίχοι του, όπως τους απαγγέλει με τη στιβαρή μα και ευαίσθητη χροιά του ο Δημήτρης Καταλειφός, αποτυπώνουν ανάγλυφο το κλίμα της εποχής του, ενώ οι πάσης φύσεως αναφορές του μαρτυρούν έναν ουσιώδη διανοούμενο που δεν παύει να υπακούει στα κελεύσματα του ανήσυχού πνεύματός του.

Ως προς τη φόρμα του, το φιλμ του Καρπούζη πρωτοτυπεί με εξαιρετική επιτυχία. Φωτίζει το κατά δύναμιν την πολυσχιδή προσωπικότητα του Καρούζου, εναλλάσσοντας πρωτοπρόσωπη και τριτοπρόσωπη αφήγηση με εξιστορήσεις οικείων και φίλων του, ενώ η παρουσία του Καταλειφού ως τρόπον τινά πρωταγωνιστή αναδεικνύει τα όρια της ποιητικής αναζήτησης του ντοκιμαντέρ, το οποίο μοιάζει περισσότερο να ακολουθεί την πορεία του ποιητή μέσα από τις δικές του σκέψεις παρά να τον ανασυνθέτει εξωγενώς. Ακόμα, το πλούσιο αρχειακό υλικό, τα φιλμ super 8 με την χαρακτηριστική ζεστασιά τους και η συχνή εκφορά του ποιητικού λόγου του Καρούζου δια στόματος Καταλειφού εγκαθιστούν μία πολύτιμη λυρική οικειότητα ανάμεσα στο κοινό και τον εκλιπόντα μοντερνιστή ποιητή.

Εντέλει, αυτό που συγκροτείται με συναισθηματισμό είναι το προφίλ ενός ανθρώπου που αποτελεί μία λαμπρή φιγούρα της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς Ελλήνων ποιητών, με τις ακατάβλητες δυσκολίες  στον χαρακτήρα του και τις διαρκείς υπαρξιακές αναζητήσεις που δεν τον άφησαν ποτέ να ησυχάσει. Ο Νίκος Καρούζος, όπως τον «κινηματογραφεί» ο Γιάννης Καρπούζης, είναι ένας άνθρωπος που έζησε, δημιούργησε και πέθανε με μία αγωνία: «νὰ ἰδοῦμε ἂν ἡ ἄνοιξη θὰ συνδράμει τὰ ὄνειρά μας».

Βαθμολογία: