Ο Κύριος Αρκάντιν

Κριτικός: Γιώργος Ξανθάκης

Έκδοση Κειμένου: 23/8/2022

Περιγράφοντας την τραυματική του εμπειρία με τους παραγωγούς και τις οικονομικές δυσχέρειες για τη δημιουργία του «Κου Αρκάντιν», ο Orson Welles είχε δηλώσει: «Αγωνία από την αρχή μέχρι το τέλος, 2% γύρισμα ταινίας, 98% προβλήματα. Αυτός δεν είναι τρόπος να ζεις».

Στην εναρκτήρια σκηνή της ταινίας, ένα ιδιωτικό αεροπλάνο πετάει πάνω από τη Βαρκελώνη χωρίς πιλότο. Γιατί άραγε; Αυτός ο γρίφος θα λυθεί όταν κλείσει ο κύκλος της αφήγησης. Σε προγενέστερο χρόνο και σε μια σκοτεινή προβλήτα στην προκυμαία της Νάπολης, ένας τύπος που μόλις μαχαιρώθηκε, ψιθυρίζει το όνομα «Gregory Arkadin». Μόλις το ακούει ο τυχοδιώκτης Van Stratten, αρχίζει να ερευνά και τελικά ανακαλύπτει ότι πρόκειται για έναν από τους πλουσιότερους ανθρώπους στον κόσμο, που πάντως ζει απομονωμένος. Αφού κατορθώνει να γνωρίσει την υπερ-προστατευμένη κόρη του, Raina, τελικά γνωρίζει και τον ίδιο σε ένα πάρτι μεταμφιέσεων στη μεγαλοπρεπή έπαυλη του. Αναπάντεχα ο Arkadin  προσλαμβάνει τον Van Stratten για να ερευνήσει και να ανασυνθέσει τη ζωή του πριν από το 1927, καθώς ισχυρίζεται ότι είναι αμνησιακός. «Το μεγάλο μυστικό της ζωής μου», λέει στον Van Stratten, «είναι ότι δεν ξέρω ποιος είμαι». Αλλά όσο περισσότερο ψάχνει ο Van Stratten, όσο πιο κοντά έρχεται στην αλήθεια, τόσο περισσότεροι άνθρωποι πεθαίνουν και φοβάται ότι μπορεί το επόμενο θύμα να είναι ο ίδιος.

Με τον «Κ. Αρκάντιν», ο Orson Welles προσπάθησε να δώσει μια ευρωπαϊκή εκδοχή του magnum-opus του, «Πολίτη Κέιν». Είναι εμφανής η διασύνδεση μεταξύ των δύο ταινιών: πρωτότυπο σενάριο που διηγείται τον μύθο ενός παντοδύναμου ανθρώπου που ελέγχει τη μοίρα των συνανθρώπων του, αφηγηματική δομή με αναδρομές, ένας τρίτος άνθρωπος που ιχνηλατεί το παρελθόν μιας μεγαλόσχημης προσωπικότητας. Αλλά οι δύο ταινίες έχουν και αισθητές διαφορές. Ο «Κύριος Αρκάντιν» (γνωστός και ως «Εμπιστευτική Αναφορά») είναι ένα φαντασμαγορικό φιλμ που φιλοδοξεί να δημιουργήσει έντονο σασπένς, αλλά υποφέρει από περιορισμούς στον προϋπολογισμό και από τεχνικές ελλείψεις, με το τελικό αποτέλεσμα να φαίνεται συχνά ασταθές και άσκοπα μπερδεμένο. Δεν μπορεί φυσικά να συγκριθεί με την  τελειότητα του «Πολίτη Κέιν», ωστόσο, όπως κάθε ταινία του Welles είναι αξιοπρόσεκτη, έστω και μόνο για την επίδειξη της λαμπρής οπτικής του ευαισθησίας.

Το φιλμ γυρίστηκε με χαμηλό προϋπολογισμό σε 4 χώρες της Ευρώπης (Ιταλία, Γαλλία, Γερμανία, Ισπανία), με ένα ύφος που συνδυάζει τις τάσεις του μπαρόκ και του καφκικού, και με μια κάπως χαοτική πλοκή που σε κάποια σημεία μοιάζει ελάχιστα πειστική. Ο Welles επαναλαμβάνει αγαπημένα θεματικά μοτίβα του, όπως αυτά της «αρνητικής δύναμης», της επιρροής, της αυταπάτης, της αυτοκαταστροφής, ενώ αναμειγνύει και ταυτόχρονα υπονομεύει διαφορετικά κινηματογραφικά είδη: το φιλμ νουάρ, το μελόδραμα, την εξωτική περιπέτεια.

Όπως και πολλά άλλα έργα του Welles, o «κ. Αρκάντιν» είναι ένα συναρπαστικό αλλά συμβιβασμένο έργο. Υπήρξαν αλλαγές κατά τη συγγραφή του σεναρίου, και αλλαγές κατά τη διάρκεια της παραγωγής λόγω δημοσιονομικών περιορισμών. Όμως οι πιο σοβαρές και επιζήμιες αλλαγές έγιναν στο μοντάζ, αφού οι παραγωγοί πήραν την ταινία από τον Welles για να την επεξεργαστούν άλλοι, με αποτέλεσμα να κυκλοφορούν πολλές διαφορετικές εκδοχές της. Ωστόσο, παρά την παραποίηση του προσωπικού οράματος του αμερικανού «auteur», το φιλμ παραμένει κεντρικό στη φιλμογραφία του, κυρίως λόγω των θεματικών και αφηγηματικών συνδέσεών του με το υπόλοιπο έργο του, αλλά και με τη δική του προσωπικότητα.

Ο «κος Αρκάντιν» εκφράζει για μία ακόμη φορά τις εσωτερικές αντιφάσεις της ψυχοσύνθεσης του ίδιου του δημιουργού του. Δεν αποτελεί μόνο μια καταγγελία της διαφθοράς που τον έφερε στην εξουσία, αλλά και μια ενατένιση της σύνθετης προσωπικότητάς του, μια αντανάκλαση της απόρριψης και της έλξης που βασανίζουν τον ίδιο τον Welles. Από τη μια πλευρά γοητεύεται από τη δύναμη του χαρακτήρα του και τη σύνδεσή του με τους θεούς του Ολύμπου, αλλά από την άλλη δεν παύει να τον περιφρονεί για την αδικία που γεννά. Τον  θαυμάζει για το μεγαλείο του, που θυμίζει ορισμένους χαρακτήρες του Σαίξπηρ, αλλά ταυτόχρονα  τον μισεί για την απανθρωπιά του. Συμπάσχει μαζί του προσδίδοντάς του τη δική του σωματικότητα, αλλά στην πορεία τον καταδικάζει όταν αποκαλύπτει την αχαλίνωτη και εγκληματική ματαιοδοξία του.

Αλήθεια, τι επιδιώκει τελικά αυτός ο φαινομενικά πανίσχυρος άντρας; Είναι φανερό ότι αυτό που τον ενδιαφέρει είναι η υστεροφημία του απέναντι στον κόσμο, αλλά κυρίως απέναντι στην κόρη του. Θέλει η κόρη του να κληρονομήσει κάτι περισσότερο από την περιουσία του: ένα καλό όνομα, έναν μύθο, τη μνήμη ενός εξαιρετικού πατέρα που της έδωσε πρόσβαση σε μια αξιοζήλευτη ευτυχία.

Η ταινία περιέχει αξέχαστους χαρακτήρες-καρικατούρες που υποδύθηκαν κορυφαίοι ηθοποιοί, όπως η Κατίνα Παξινού, ο Micheal Radgrave, ο Akim Tamiroff. Ο ίδιος ο Welles στον ρόλο του Αρκάντιν ρέπει προς την υπερβολή, αλλά το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η άχρωμη, μονοδιάστατη και χωρίς βάθος ερμηνεία του Robert Arden στον βασικό ρόλο του Van Stratten.

Αν κάτι εξηγεί καλύτερα το κεντρικό θέμα της ταινίας, είναι η αναφορά στην παραβολή για τον σκορπιό που πείθει τον βάτραχο να τον περάσει από το ποτάμι, αφού πρώτα του υποσχέθηκε να μην τον τσιμπήσει. Όταν τελικά τον τσιμπάει, ο βάτραχος ρωτάει «Γιατί;». Και ο σκορπιός τού απαντά: «Αυτή είναι η φύση μου»…

Βαθμολογία: