Ράδιο Μετρονόμ

Κριτικός: Ορέστης Μαλτέζος

Έκδοση Κειμένου: 18/9/2023

Το Ράδιο Μετρονόμ είναι η πρώτη του ταινία μυθοπλασίας του ρουμάνου Αλεξάντρου Μπελκ. Μέσα στην προηγούμενη δεκαετία είχε γυρίσει δύο ντοκιμαντέρ και το Ράδιο Μετρονόμ ξεκίνησε σαν μια ιδέα για ένα ντοκιμαντέρ. Ο Μπελκ ήθελε να ασχοληθεί με την έλλειψη της ελευθερίας που επικρατούσε τα χρόνια της δικτατορίας του Τσαουσέσκου, την οποία έζησε και ο ίδιος σε ένα βαθμό, καθώς ο Τσαουσέσκου εκτελέστηκε το 1989, όταν ο Μπελκ ήταν 9 ετών. Δεν είναι θέση μας φυσικά να κρίνουμε εδώ την πολιτική του Τσαουσέσκου και ο ίδιος ο Μπελκ δεν αναφέρεται ποτέ ευθέως με κάποιο σχόλιο ανάλυσης πάνω σε αυτήν. Την προσεγγίζει μέσα από τους χαρακτήρες του, οι οποίοι είναι μια παρέα μαθητών λίγο πριν ξεκινήσουν τις σπουδές τους στο πανεπιστήμιο, είναι γεμάτοι όνειρα για τη ζωή τους, τον έρωτα που δείχνει τα πρώτα του σκιρτήματα για τη δημιουργία μιας ολοκληρωμένης ερωτικής σχέσης, και την ελευθερία που αναζητούν από την οικογένεια και όπως είναι προφανές δεδομένης της κοινωνικής εξαθλίωσης, από τους περιορισμούς που τους επιβάλλει η επονομαζόμενη σοσιαλιστική δημοκρατία της Ρουμανίας.

Αυτό που εμείς πρακτικά παρακολουθούμε μέσα στην ταινία είναι ένα πάρτι που οργανώνουν οι συμμαθητές αυτοί στο σπίτι μιας κοπέλας μαθήτριας για να ακούσουν τη ραδιοφωνική εκπομπή Μετρονόμ από τον σταθμό Ελεύθερη Ευρώπη, ο οποίος ήταν απαγορευμένος τότε στη Ρουμανία, και όλοι μαζί συντάσσουν ένα γράμμα για να το στείλουν στον σταθμό, όπου εκφράζουν μέσα την επιθυμία τους να ζήσουν ελεύθεροι μακριά από τη Ρουμανία.

Αυτή η ιστορία παρουσιάζεται έχοντας ως επίκεντρο δύο μαθητές, την Άνα, που υποδύεται η πρωτοεμφανιζόμενη Μάρα Μπουγκάριν, και τον Σορίν, που υποδύεται ο Σερμπάν Λαζαρόβιτσι. Από την πρώτη σκηνή που βλέπουμε στιγμιότυπα των μαθητών κατά τη διάρκεια του σχολικού διαλείμματος και σε όλη την πορεία της ταινίας, η σχέση αυτών των δύο ερωτευμένων 17χρονων είναι στο επίκεντρο, και σεναριακά ο Μπελκ κάνει πολύ καλή δουλειά με το να συσχετίσει την τρέχουσα κοινωνικοπολιτική κατάσταση και τα γεγονότα εκείνης της βραδιάς με το πώς επηρεάζουν την προσπάθεια της Άνα να έρθει κοντά με τον αγαπημένο της, ο οποίος είναι αυτός που έχει αναλάβει να ταχυδρομήσει το απαγορευμένο γράμμα, και την προσπάθεια να καταλάβει τι συμβαίνει μεταξύ τους γιατί η συμπεριφορά του είναι πολύ περίεργη απέναντί της.

Έχουμε λοιπόν σε πρώτο φόντο ένα εφηβικό ρομάντζο, το οποίο συνεχίζει να μας απασχολεί και όταν μπαίνει στο παιχνίδι η σύλληψη αυτής της παρέας από τη μυστική αστυνομία και ακολουθούν ανακρίσεις και επιβεβλημένες υπογεγραμμένες καταθέσεις μέσω ψυχολογικής και σωματικής βίας. Και γι’ αυτό λέω ότι το σενάριο του Μπελκ οργανώνει πολύ έξυπνα το περιεχόμενό του, γιατί υπάρχουν κάποια μυστικά και ανατροπές που σχετίζονται άμεσα, ή πιο σωστά εμπεριέχονται στην ταινία με σκοπό να συσχετιστούν με τη σχέση των δύο εφήβων. Ο έρωτας αυτός είναι ένα μυθοπλαστικό πρόσχημα του Μπελκ για να μιλήσει για τη γενιά αυτή που βρισκόταν στην εφηβεία την περίοδο εκείνη του 1972, όταν εκτυλίσσεται η ταινία, και αξιοποιεί αναγνωρίσιμες διαπροσωπικές σχέσεις που ισχύουν για όλους μας για να σκιαγραφήσει τις τότε συνθήκες της χώρας του. Ακολουθούμε αποκλειστικά την Άνα εκείνη τη βραδιά και τις συνδιαλλαγές που έχει με την υπερπροστατευτική και αυστηρή μητέρα της, τον μάλλον άβουλο αλλά καλόκαρδο πατέρα της, την κολλητή της με την οποία κάνουν πολύ προσωπικές συζητήσεις, τον Σορίν που φαίνεται να μην ανταποκρίνεται όταν του ανοίγει την καρδιά της, και τελικά με τον υπεύθυνο αστυνόμο του τμήματος που προσπαθεί να τη χειραγωγήσει ώστε να υπογράψει την ομολογία της. Και αυτό που βρήκα πολύ διορατικό είναι ότι η Άνα φαίνεται εξαρχής αρκετά απαθής ως προς τον πραγματικό σκοπό αυτού του πάρτι, που είναι το γράμμα προς το Ράδιο Μετρονόμ. Είναι ταιριαστό ότι η πρόθεσή της για εκείνο το βράδυ είναι η ολοκλήρωση της σχέσης της με τον Σορίν, αλλά παρόλα αυτά όταν βρίσκεται αντιμέτωπη με την αστυνομία η ανάγκη της και τα πιστεύω της για την ελευθερία φαίνεται πολύ μεγαλύτερη και βαθιά ριζωμένη από τους υπόλοιπους συμμαθητές της. Όλες αυτές οι σκηνές είναι ταιριαστά μακροσκελείς και τους χαρίζουν αυθεντικότητα. Για παράδειγμα, στη σκηνή του πάρτι ακούμε το Light My Fire των Doors, ένα κομμάτι που διαρκεί σχεδόν οκτώ λεπτά και το ακούμε ολόκληρο όσο παρακολουθούμε τη δράση της Άνα και του Σορίν. Αντίστοιχα το ίδιο συμβαίνει και στις υπόλοιπες σκηνές. Αν σκεφτούμε ότι είναι μια ταινία 100 λεπτών, θα μπορούσε να πει κάποιος ότι το περιεχόμενό της είναι περιορισμένο, εγώ όμως θα το χαρακτήριζα στοχευμένα συγκεκριμένο, δεν αναλώνεται σε περιφερειακά στοιχεία που δεν θα είχαν σχέση με τον χαρακτήρα της Άνα και ενδεχομένως να αποδυνάμωναν το σύνολο. Η σκηνή με την ανάκριση της Άνα θα μπορούσε πανεύκολα να ξεφύγει σε νόημα αλλά δεν χάνει ποτέ τον σεναριακό στόχο της, και σε αυτό βοηθάει πάρα πολύ και ο Βλαντ Ιβάνοφ, ένας εξαιρετικός και πολύ διάσημος ηθοποιός, μια και σε όποιον του αρέσει ο ευρωπαϊκός κινηματογράφος πιθανότατα θα του είναι οικείο πρόσωπο. Και δεδομένου αυτού του διαμοιρασμού χρονικά και χωροταξικά, η ταινία δεν φέρνει ποτέ στον νου τη θεατρικότητα. Εκεί που οι ερμηνείες θα μπορούσαν να έχουν μιας θεατρικής λογικής προσέγγιση, εδώ ο Μπελκ κατορθώνει να φτιάξει μια εσωτερική ένταση ολοένα αυξανόμενη ώστε κορυφώνοντάς την να μην είναι απλώς το μέλλον της Άνα το οποίο διακυβεύεται, αλλά η απόφαση για την πορεία ολόκληρης της κοινωνίας που εκπροσωπεί η γενιά της.

Ο Αλεξάντρου Μπελκ έχει σαφώς επηρεαστεί από το λεγόμενο ρουμανικό νέο κύμα – έχει συνεργαστεί στο παρελθόν με τον Κριστιάν Μουνγκίου ως βοηθός σκηνοθέτη, αλλά και με τον Κορνέλιου Πορουμπόιου-, επιτρέπει παρόλα αυτά στον εαυτό του να χειριστεί οπτικά την ταινία του με έναν ελαφρώς διαφορετικό τρόπο. Η αίσθηση ότι υπάρχει οργανωμένη πλανοθεσία δεν χάνεται ποτέ, παρότι ντοκιμαντερίστας μέχρι τώρα δεν αφήνει το στιλ αυτό να παρεισφρήσει και χρησιμοποιεί και τα χρώματα με μια διακριτική εναλλαγή παλέτας ανάλογα με το περιεχόμενο της σκηνής. Είναι ένα υπέροχο μυθοπλαστικό ντεμπούτο, παρότι έχουμε δει και καλύτερα μέσα στη σεζόν που πέρασε, πάντα κατά τη γνώμη μου.

Βαθμολογία: