Τα Χελιδόνια της Καμπούλ

Κριτικός: Πάρις Μνηματίδης

Έκδοση Κειμένου: 7/10/2020

Σπάνια έχουν απεικονιστεί με τόσο ρεαλιστική κι «εκ των έσω» ματιά στο σινεμά του 21ου αιώνα τα ασφυκτικά πλαίσια μιας φονταμενταλιστικής κοινότητας, εν προκειμένω της Καμπούλ υπό τον ζυγό των Ταλιμπάν, κάτι που οφείλεται στην πρωτογενή πηγή του μυθιστορήματος του αλγερινού Yasmina Khadra, αλλά του οποίου η επιτυχημένη κινηματογραφική μεταφορά όσον αφορά τη διατήρηση των νοημάτων και της ατμόσφαιρας βεβαίως και πιστώνεται στους συντελεστές της. Βέβαια, αν η κατάδυση στα αίτια της γέννησης και της γιγάντωσης καθεστώτων φανατισμού σαν αυτό που αναπαρίσταται επί της οθόνης ήταν βαθύτερη, το τελικό αποτέλεσμα θα ήταν ακόμη πιο δυνατό.

Οι διαφοροποιήσεις που υπάρχουν στα επί μέρους στοιχεία της ιστορίας ανάμεσα στις δύο εκδοχές δεν είναι μεγάλες (κάποιες περικοπές μάλιστα βοηθούν και σε επίπεδο αφηγηματικής οικονομίας), μέχρι τουλάχιστον το φινάλε, το οποίο παρά τρίχα αποφεύγει ένα πολύ μοιραίο φάουλ επί των ηθικών διαστάσεων της πλοκής και που χρωματίζεται με μια πιο ξεκάθαρη πινελιά ελπίδας, η οποία λειτουργεί λόγω και των συμβολισμών που κουβαλάει. Αλλά κι η επιλογή της αφήγησης μιας τόσο ενήλικης στη φύση της ιστορίας μέσω της οδού του animation, με τις αχνές λεπτομέρειες του σχεδίου στο βάθος των φόντων και τα ξεθωριασμένα χρώματα να αφήνουν μια αίσθηση κακού ονείρου, και τις έντονες εκφράσεις των προσώπων να λειτουργούν ως συνόψεις των ατομικών διαδρομών των χαρακτήρων, είναι μια απόφαση επί της αισθητικής που έχει τη δική της ξεχωριστή σημασία. Δεν θα ήταν άστοχο να ειπωθεί πως η ιδιαίτερη τεχνοτροπία του σκίτσου συμβάλλει σε έναν βαθμό και στην αποτελεσματικότητα του συναισθηματικού πυρήνα του συνόλου, αναδεικνύοντας έξοχα τις συγκινησιακά φορτισμένες στιγμές του κειμένου. Οι εκρήξεις βίας, όταν συμβαίνουν, είναι επιπροσθέτως σοκαριστικές, γιατί διαταράσσουν την ψευδαίσθηση ασφάλειας που δημιουργεί η σχεδιαστική απεικόνιση συγκριτικά με την αντίστοιχη φωτορεαλιστική.

Κάποιες μεταφορές είναι κάπως κραυγαλέες είναι η αλήθεια (π.χ. το ερειπωμένο Πανεπιστήμιο της Καμπούλ, το φράγμα που έχει ξεραθεί), αλλά υπάρχει μια θετική αντιστάθμιση από άλλα στοιχεία, όπως η σύνθετη αντιμετώπιση των χαρακτήρων, που πολλές φορές κινούνται εντός γκρίζων αποχρώσεων, καθιστώντας τους ως κάτι πιο πολύπλοκο από φιγούρες που απλά αξίζουν συμπάθεια λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών στις οποίες δρουν. Οι καλύτερες σκηνές είναι αυτές που αναδεικνύουν ακριβώς αυτό το πολυδιάστατο της υπόστασής τους. Ειδικά η ανάλυση του χαρακτήρα του Atiq είναι παράλληλα και μια μικρή σπουδή επάνω στα βασικά αίτια τής κακώς εννοούμενης ριζοσπαστικοποίησης του ισλαμικού πληθυσμού, που περιλαμβάνουν από κοινωνικές εικόνες μέχρι πιέσεις εκτός συνόρων. Φρίκη κι ανθρωπιά εναλλάσσονται σε μια διελκυστίνδα η οποία μοιάζει να είναι περισσότερο μια έμμεση αναφορά στο «τώρα» των πτυχών του Ισλάμ που ενεργούν βάσει μιας συγκρουσιακής πρόθεσης, παρά μια αναδρομή σε κάτι που φαίνεται να έχει παρέλθει. Η μελέτη, επάνω στη συνθήκη που περιγράφεται, της σεναριακής διασκευής του μυθιστορήματος του Khadra από την τριπλέτα των Zabou Breitman, Patricia Mortagne και Sebastien Tavel, βάζει στο κάδρο πέρα από την κοινωνία, την πολιτική και τη θρησκεία και τον παράγοντα του φύλου, προσδίδοντας μια φεμινιστικού τύπου ανάγνωση στα δρώμενα. Υπάρχουν διάσπαρτες και πολλές ειρωνείες της τύχης, άλλες περισσότερο κι άλλες λιγότερο φανερές, που σίγουρα γίνονται περισσότερο εκτιμητέες ύστερα από μια επαναληπτική προβολή.

Κι αν η επίλυση του όλου ζητήματος που τίθεται επί τάπητος μοιάζει να το καθιστά προσωπική υπόθεση, αυτό είναι επειδή η απάντηση είναι υπερβολικά δύσκολη για να δοθεί δια μέσου της καλλιτεχνικής έκφρασης. Άλλωστε, στόχος εδώ είναι ο προβληματισμός, όχι οι εύκολες απαντήσεις σε κουτάκια. Μπορεί η σύντομη χρονική διάρκεια να μην αφήνει πολλή ώρα για να καλυφθούν καλύτερα κάποια από τα θέματα που θίγονται, αλλά ακόμη κι έτσι επιτυγχάνεται μια συμπυκνωμένη ματιά σε μια ποικιλία ζητημάτων που προκύπτουν από την ιστορική συνθήκη της πλοκής. Και τελικά δεν μπορεί κανείς παρά να γοητευθεί από ένα φιλμ που μιλάει από τη θέση αυτού που εξετάζει, με τις όποιες αδυναμίες του.

Βαθμολογία: