Το Ανθρώπινο Κτήνος

Κριτικός: Γιώργος Ξανθάκης

Έκδοση Κειμένου: 30/8/2023

Το «Ανθρώπινο Κτήνος» (1938) αποτελεί κινηματογραφική μεταφορά του ομώνυμου μυθιστορήματος του Émile Zola, 17ου τόμου του εικοσάτομου μυθιστορηματικού κύκλου «Rougon-Macquart», σε σενάριο γραμμένο από τον Jean Renoir, ο οποίος δώδεκα χρόνια νωρίτερα είχε μεταφέρει στην οθόνη τη «Nana», 19ο τόμο της σειράς. Η ταινία έχει χαρακτηριστεί ως μια αντανάκλαση της μοιρολατρικής διάθεσης στη γαλλική κοινωνία ενόψει της επιθετικότητας της ναζιστικής Γερμανίας, και ως πρότυπο για πολλά μεταπολεμικά φιλμ νουάρ.

Το φιλμ ξεκινά σαν ντοκιμαντέρ, καθώς η κάμερα δείχνει τους χώρους εργασίας των σιδηροδρομικών, τοποθετώντας εξαρχής τους ήρωες μέσα σ’ ένα συγκεκριμένο κοινωνικό πλαίσιο, όπου εκφράζεται η κλίση τους για το έγκλημα. Για να χωρέσει την πλοκή στο περιορισμένο πλαίσιο της διάρκειας μιας ταινίας, ο Jean Renoir εστίασε το σενάριο σε τρεις χαρακτήρες: τον μηχανοδηγό Jacques Lantier (Jean Gabin), τον υποσταθμάρχη Roubaud (Fernand Ledoux), και την όμορφη αλλά αδίστακτη νεαρή σύζυγό του, Severine (Simone Simon). Όταν ο Roubaud διαπληκτίζεται με ένα σημαντικό πρόσωπο και ανησυχώντας για την καριέρα του, πείθει τη σύζυγο του να συναντήσει στο Παρίσι τον νονό της, πρόσωπο με μεγάλη επιρροή, για να τους βοηθήσει. Στην επιστροφή τους όμως, λόγω της παθολογικής ζήλιας του, την πιέζει για να αποσπάσει την ομολογία της ότι υπήρξε θύμα σεξουαλικής κακοποίησης από αυτόν. Ο μηχανοδηγός Lantier γίνεται ακούσιος μάρτυρας της τελούμενης δολοφονίας του διαφθορέα-νονού, αλλά στη συνέχεια αποκρύπτει το γεγονός καθώς παγιδεύεται στα ερωτικά δίκτυα της Severine. Και τώρα πρέπει να κάνει ο ίδιος φόνο για να μη την χάσει.

Το “La Bête Humaine” σηματοδοτεί μια σημαντική καμπή στον κινηματογράφο του Renoir, τόσο στιλιστικά όσο και θεματικά, αν και η μεγαλύτερη σημασία του είναι η επίδραση που θα είχε στο αμερικανικό φιλμ νουάρ της επόμενης δεκαετίας. Ο Renoir διχάζεται ανάμεσα στον νατουραλισμό και τον ποιητικό ρεαλισμό, υφαίνοντας μαγευτικά την ιστορία του ερωτικού τριγώνου -με αμυδρές παραπομπές στον μύθο των Ατρειδών-, που οι τραγικές ενέργειες των μελών του είναι προκαθορισμένες από την κληρονομικότητα και το πεπρωμένο. Η ταινία παραμένει αξέχαστη για την ομορφιά και τη δύναμη των εικόνων, ειδικά για το ρυθμικό μοντάζ της αρχικής και της τελικής σεκάνς και για τις άριστες ερμηνείες των Jean Gabin και Simone Simon. Ο Renoir κράτησε για τον εαυτό του τον μικρό ρόλο ενός παρορμητικού και ειλικρινούς λαθροθήρα που κατηγορήθηκε άδικα για τον φόνο. Η μαρτυρία που παραδίδει στους ανακριτές είναι ένα από τα πιο συγκινητικά αποσπάσματα της ταινίας.

Το «Ανθρώπινο Κτήνος» δεν είναι απλώς μια πολιτική ταινία για την ταξική πάλη, αλλά και μια ζοφερή μελέτη για το αισθησιακό πάθος και το βάρος της μοίρας. Ωστόσο, σε αντίθεση με τον ποιητικό ρεαλισμό, ο Renoir δεν καταφεύγει στην έννοια του μοιραίου. Επισημαίνει τους ένοχους, τους διαφθορείς, επικρίνει την κοινωνία, περιγράφει και αναλύει κάθε συμπεριφορά με μια οξύτητα που τον κάνει, εντέλει, να ενωθεί με τον Zola, τον συγγραφέα που ενσαρκώνει την ύψιστη ιδέα του νατουραλισμού. Οι κεντρικοί χαρακτήρες ευθυγραμμίζονται  με τα γνωστά αρχέτυπα νουάρ, αλλά ο Renoir τούς δίνει μια υπόσταση, ένα βάθος και μια ανθρωπιά, που μας αναγκάζει να συμπάσχουμε μαζί τους. Ο καθένας από αυτούς διαπράττει φόνο, αλλά το κάνουν όχι επειδή είναι εγγενώς κακοί, αλλά επειδή είναι όλοι επιρρεπείς σε κοινωνικά ερεθίσματα στα οποία δεν μπορούν να αντισταθούν. Ο Roubaud οδηγείται να σκοτώσει εξαιτίας της ζήλιας, η Séverine από τον φόβο και την επιθυμία να είναι ελεύθερη. Η περίπτωση του Lantier είναι η πιο οδυνηρή -σκοτώνει χωρίς να έχει συνειδητή επίγνωση των πράξεών του, κυριευμένος από μια κληρονομική ψυχική ασθένεια που τον μεταμορφώνει σε πρωτόγονο θηρίο.

Η φωτογραφία του Curt Courant, τα κάδρα, ο φωτισμός, το μοντάζ συμβάλλουν στη σαγηνευτική ομορφιά ορισμένων σκηνών, όπως εκείνης όπου ο Lantier και η Séverine συναντιούνται, τη νύχτα στη βροχή, σε μια μικρή καμπίνα. Αντίθετα η οδυνηρά παρεμβατική παρτιτούρα του Joseph Kosma κινδυνεύει να μετατρέψει ορισμένες από τις πιο δραματικές σκηνές της ταινίας σε χονδροειδή καρικατούρα.

Βαθμολογία: