Μαχαίρι στο Νερό (1962)

ΣΥΝΟΨΗ

Ένα παντρεμένο ζευγάρι παίρνει στο αυτοκίνητό του έναν νεαρό φοιτητή που κάνει ωτοστόπ, και τον προσκαλεί σε μια διήμερη κρουαζιέρα με το σκάφος τους. Μεταξύ των δύο ανταγωνιστικών ανδρών που θέλουν να μονοπωλήσουν το ενδιαφέρον της όμορφης συζύγου, ξεσπάει ένας ψυχολογικός πόλεμος. Όταν μια καταιγίδα θα τους κρατήσει μακριά από το κατάστρωμα σε μια καμπίνα, τότε οι εξελίξεις θα είναι απρόβλεπτες…

Σκηνοθεσία:

Roman Polanski

Κύριοι Ρόλοι:

Leon Niemczyk … Andrzej

Jolanta Umecka … Krystyna

Zygmunt Malanowicz … ο νεαρός

Κεντρικό Επιτελείο:

Σενάριο: Jakub Goldberg, Roman Polanski, Jerzy Skolimowski

Παραγωγή: Stanislaw Zylewicz

Μουσική: Krzysztof Komeda

Φωτογραφία: Jerzy Lipman

Μοντάζ: Halina Prugar-Ketling

Σκηνικά: Boleslaw Kamykowski

Διεθνής Κριτική (μ.ο.): Πολύ θετική.

Τίτλοι

Αυθεντικός Τίτλος: Noz w Wodzie
Ελληνικός Τίτλος: Γυμνός Πειρασμός [αυθεντικός]
Διεθνής Τίτλος: Knife in the Water
Εναλλακτικός Ελλ. Τίτλος: Μαχαίρι στο Νερό [επανέκδοσης]

Κύριες Διακρίσεις

Υποψήφιο για Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας (Πολωνία).
Υποψήφιο για Bafta καλύτερης ταινίας από οποιαδήποτε προέλευση.
Βραβείο FIPRESCI στο φεστιβάλ Βενετίας.

Παραλειπόμενα

Πρώτη ταινία του Roman Polanski, η οποία και τον έκανε αυτόματα διάσημο. Έμελλε να είναι και η μόνη αποκλειστικά στην πατρίδα του, μια κι άμεσα έφυγε για τη Γαλλία.
Το σενάριο είχε αρχικά απορριφθεί από το πολωνικό υπουργείο πολιτισμού, με την αιτιολογία ότι δεν περιείχε κάποιο κοινωνικό μήνυμα. Έτσι ο Polanski αναγκάστηκε να ταξιδέψει για τη Γαλλία, ελπίζοντας σε χρηματοδότηση. Ούτε όμως εκεί τα κατάφερε, και έπραξε το μόνο που του απέμενε. Έκανε κάποιες αλλαγές στο σενάριο, ώστε να φέρουν σε κάποιο “μήνυμα”, και κατάφερε με αυτό τον τρόπο να πάρει στη χώρα του την έγκυρη.
Γυρίστηκε μονάχα με δύο ηθοποιούς, από τους οποίους μόνο ο Leon Niemczyk είχε ερμηνευτική εμπειρία. Περί αυτού, της γυναίκας η φωνή είναι ντουμπλαρισμένη από την Anna Ciepielewska, και του νεαρού από τον ίδιο τον σκηνοθέτη.
Τα γυρίσματα, που έγιναν σε λίμνη της περιοχής Μασούρια, αποδείχτηκαν εξαιρετικά δύσκολα. Το σκάφος ήταν αρκετό για τους τρεις επιβάτες ηθοποιούς, αλλά όχι για το συνεργείο, που έφτανε σε σημεία να διακινδυνεύουν να βρεθούν στο νερό για να μπορέσουν να πετύχουν τη λήψη που ήθελε ο δημιουργός.
Ο Polanski αρνήθηκε την πρόταση από το Χόλιγουντ να γυρίσει εκ νέου την ταινία αγγλόφωνη και έγχρωμη, παρότι ένας από τους ηθοποιούς θα ήταν ο Henry Fonda.

ΚΡΙΤΙΚΗ

Κριτικός: Σταύρος Γανωτής
Έκδοση Κειμένου: 26/6/2022

Ήδη από το καλημέρα του, ο Polanski δείχνει τις μεγαλομανείς διαθέσεις του, και ότι δεν είναι ακόμα ένας ορεξάτος δημιουργός από την Ανατολική Ευρώπη που θέλει μια πετυχημένη πορεία σε φεστιβάλ. Έχει μελετήσει καλά όλο αυτό το κίνημα σινεφιλισμού που εκείνη την εποχή άκμαζε στη Γηραιά Ήπειρο, και σίγουρα έχει ζηλέψει τη Βιριδιάνα του Bunuel. Και ως Πολωνός, ήταν ό,τι πιο φυσικό να είχε τη Βίβλο ανάμεσα στις φιλοσοφικές αναζητήσεις και ριζοσπαστικές εμμονές του.

Όλο το Μαχαίρι στο Νερό είναι μια λεπτοστημένη θρησκευτική παραβολή, καμουφλαρισμένη τόσο έξυπνα υπό τον μανδύα ενός τελευταίου κεφαλαίου από το Γυμνοί στον Ήλιο (Rene Clement, 1960). Έτσι, είτε το εκλάβεις ως ένα πράο νουάρ, είτε πιάσεις εξαρχής τον κεντρικό συμβολισμό, θα βγεις κινηματογραφικά κερδισμένος. Δεν είναι το νουάρ που κάνει την κλασική αντίστροφη μέτρηση ενός μη αναστρέψιμου γεγονός, αλλά η κάθε αλλαγή ψυχολογίας των δύο αρσενικών ηρώων μπαίνει σε αυθόρμητη μελέτη από τον θεατή, που ακόμα κι έτσι έχει πονηρευτεί ότι δεν μπορεί η ιστορία αυτή να έχει θετικό φινάλε. Είναι μεν το κλασικό ψυχολογικό θρίλερ, αλλά όχι εκβιασμένο, αφού όσα παρακολουθείς δεν είναι γεγονότα που θα έπρεπε κατά ανάγκη να καταλήξουν σε μια τραγωδία. Δεν υπάρχει δολοφόνος, υπάρχει μόνο μια ταξική μικροκοινωνία τριών ανθρώπων, που ο καθένας ανάλογα τη θέση του σε αυτήν, καταπιέζει, αντιστέκεται, υπομένει, ή υποτάσσεται. Σύμφωνα μάλιστα με τον ευνοούμενο του συστήματος και έμπειρο ηλικιακά Αντρέι, όλα είναι θέμα «πιο έξυπνου, πιο χαζού» (δεν τον βολεύει να αναφερθεί στο «πιο πλούσιου, πιο φτωχού»), αλλά αγνοεί το γεγονός ότι ο ανώνυμος ήρωας (ανώνυμη μάζα) έχει το ηθικό δίκιο με το μέρος του και στο φινάλε θα δικαιωθεί.

Κι αυτός ο ήρωας εν αγνοία του είναι ο Χριστός της Καινής Διαθήκης. Ο Polanski μεν αυτό δεν το χρησιμοποιεί για να παρουσιάσει έναν σύγχρονο άγιο στο πρόσωπο του νεαρού του ήρωα, αλλά από την άλλη μας το φανερώνει επιμελώς μέσω συμβόλων. Θα μπορούσε αυτό να είναι και ένα σινεφιλικό-θρησκευτικό τρίβια, μια και είναι πολλές αυτές οι συμβολικές αναφορές, και ριγμένες στα πλάνα με παιχνιδιάρικο ως και σατιρικό τρόπο. Και αφού δεν επηρεάζουν τον χαρακτήρα του μη άγιου και μη πάνσοφου ήρωα, το φιλμ συντηρεί συνεχώς αυτό τον διττό του επί των νοημάτων ρόλο, ανάμεσα σε θρησκευτική και ταξική παραβολή. Κι έχοντας κρατήσει όλο αυτό το κράμα σε μια τάξη, ο δημιουργός έχει και το κατάλληλο φινάλε: σταύρωση, ανάσταση, τιμωρία, εξαγνισμός. Όλα πήγαν ρολόι…

Η αλήθεια είναι ότι όλα αυτά που μοιάζουν με εξειδικευμένη ανάλυση είναι τόσο ξεκάθαρα και στον πλέον αδιάβαστο θεατή που θα έρθει σε επαφή με το φιλμ. Είναι δηλαδή μια υψηλά πετυχημένη δημιουργία, που όμως δεν φέρει μέσα της την εμπειρία ενός σινεμά που ήδη την ίδια εποχή εξυψώνονταν από πιο «ψημένους» συναδέλφους του. Είναι μελετημένο στην εντέλεια, αλλά ταυτόχρονα φανερώνει ότι είναι δουλειά ενός νέου δημιουργού που δεν έχει ακόμα σκάψει βαθύτερα μέσα του για να μάθει τα μυστικά που αναγάγουν το «πολύ καλό» σε αριστούργημα. Κι επειδή πράγματι ήταν τόσο καλός μαθητής όσο μαρτυρούσε η εδώ διατριβή του, δεν άργησε να τα μάθει…

Βαθμολογία: