Joker

Κριτικός: Δημήτρης Κωνσταντίνου-Hautecoeur

Έκδοση Κειμένου: 1/10/2019

Στον μετα-«Deadpool» και «Logan» κόσμο των όχι μόνο ακατάλληλων, αλλά και πραγματικά «ενήλικων» σουπερηρωικών ταινιών, ο «Joker» έρχεται για να μας προσφέρει ό,τι πιο κοντινό έχουμε δει σε καλλιτεχνική superhero ταινία. Η απρόσμενη παρουσία του Todd Philips («The Hangover») στο σκηνοθετικό τιμόνι αποδεικνύεται ένα στοίχημα κερδισμένο, και το ανεξάρτητο απ’ τους υπόλοιπους κινηματογραφικούς Μπάτμαν origin-story του Τζόκερ ανάγεται σε έναν κοινωνικό θρίλερ-δράμα χαρακτήρα.

Ο πρώτος και μεγαλύτερος θρίαμβος του φιλμ, αναμενόμενα, είναι η ερμηνεία του Joaquin Phoenix -ενός από τους καλύτερους ηθοποιούς της γενιάς του, που μέχρι τώρα δεν του είχε δοθεί κάποιος ρόλος ζωής. Εδώ δίνει ξεκάθαρα τη σπουδαιότερη ερμηνεία της καριέρας του, παίρνοντας φόρα όχι μόνο για τα Όσκαρ, αλλά και για την κινηματογραφική ιστορία. Σε μια αληθινά μεγαλειώδη στιγμή κινηματογραφικής υποκριτικής, ο Phoenix ακολουθεί τελείως διαφορετικό δρόμο από τον Heath Ledger (ανώφελες οι συγκρίσεις, πρόκειται για δυο εντελώς αλλιώτικους χαρακτήρες), μα και ταυτόχρονα τόσο βαθιά ριζωμένο στην ουσία του εικονικού χαρακτήρα του, ώστε φαντάζει την ίδια ώρα ανατριχιαστικός και συγκινητικός.

Το φιλμ υπόκειται σε μια δύσκολη δοκιμασία: την εξισορρόπηση μιας ουσιώδους ταινίας δημιουργού με την αναγκαστική απεύθυνση σε ένα ευρύ κοινό που περιμένει να δει μια ταινία Μπάτμαν. Και στο μεγαλύτερο μέρος του, τα πάει εντυπωσιακά καλά. Το σενάριο των Todd Phillips και Scott Silver πατά πάνω σε οικείους κομιξικούς μύθους, μην αφήνοντάς μας να ξεχάσουμε ποτέ πως βρισκόμαστε στη γνωστή μας Γκόθαμ Σίτι, αλλά ταυτόχρονα ανατρέποντάς τους με καλλιτεχνική «αυθάδεια». Κοινωνικά αλλά και πολιτικά συνειδητοποιημένη, η ιστορία είναι σε πρώτο επίπεδο ένα -σκληρό- δράμα χαρακτήρα, μα τα θεμέλιά της μοιάζουν εξολοκλήρου χτισμένα πάνω σε μια κοινωνική σκοπιά. Στο πρόσωπο του Τζόκερ δεν αναπτύσσεται απλώς ένας χαρακτήρας, αλλά κι ένα κοινωνικό σύμβολο. Δεν παρακολουθούμε ακριβώς τη γέννηση ενός ψυχοπαθή δολοφόνου ή ενός εκπροσώπου του χάους. Η βία του Τζόκερ δεν είναι σαδιστική ή διεστραμμένη. Είναι… πολιτική. Ο ίδιος ο Τζόκερ, περισσότερο απ’ ό,τι στον Jack Nicholson ή στον Heath Ledger, μοιάζει στον σκορσεζικό «Ταξιτζή» (διόλου τυχαία η παρουσία του Robert DeNiro στο καστ) ή ακόμα και στον «V» από το «V for Vendetta». Παρεμπιπτόντως, ο συγγραφέας του τελευταίου, Alan Moore, τυχαίνει (;) να έχει γράψει και το πιο καθοριστικό origin-story του Τζόκερ, στο -ενήλικο- κόμικ «Το Φονικό Αστείο».

Ο Τζόκερ, με άλλα λόγια, δεν είναι πια εκπρόσωπος του εγκλήματος. Είναι εκπρόσωπος των αδύναμων, των κοινωνικά αδικούμενων και του ταξικού χάσματος. Η εγκληματική περσόνα του δεν είναι τόσο το προϊόν ενός προβληματικού μυαλού, όσο μιας άδικης -καπιταλιστικής- κοινωνίας, που τον αντιμετώπιζε ανέκαθεν σαν… «τζόκερ», δηλαδή καραγκιόζη, γελοίο. Και σε αυτό το σημείο ο Philips μάς παρουσιάζει το πιο ευφυώς τολμηρό εύρημα αυτής της κινηματογραφικής πρότασης: εκπρόσωπος της απέναντι πλευράς του ταξικού διαχωρισμού, δηλαδή της ίδιας της άδικης, καταπιεστικής κοινωνίας των ισχυρών, δεν είναι παρά ο Τόμας Γουέιν, πατέρας του Μπρους Γουέιν-Μπάτμαν. Η κοινωνία των ισχυρών, των καταπιεστών, είναι ο κόσμος του Μπάτμαν. Τους ίδιους δολοφόνους που οδήγησαν στη γέννηση του Μπάτμαν -με την περίφημη δολοφονία των γονιών του- τους γεννά εξαρχής ο κόσμος του Μπάτμαν. Ο πόλεμος του Μπάτμαν και του Τζόκερ είναι ταξικός. Να το πάμε κι ακόμα παραπέρα; Ο Philips το πάει: ο Τζόκερ είναι σύμβολο. Το φιλμ κρατά μπροστά μας έναν καθρέφτη που αντανακλά ένα σύνολο ανθρώπων με μάσκες κλόουν. Είμαστε όλοι «Τζόκερ»…

Όπως αναφέραμε, ο Philips διατηρεί ως επί το πλείστον μια ακροβατική ισορροπία μεταξύ αυτής της ιδιοσυγκρασιακής ανάγνωσης και των πιο μέινστριμ προσδοκιών. Υπαινίσσεται προσεκτικά τις τολμηρές ανατροπές της μυθολογίας, χωρίς να λερώσει κανέναν από τους σημαντικούς χαρακτήρες στα μάτια ενός φαν. Αναμενόμενα, όμως, φτάνει τελικά στο σημείο όπου οι δρόμοι της κινηματογραφικής ουσίας και του fan-service χωρίζουν οριστικά, κι εκεί τα πράγματα είναι δύσκολα για το φιλμ.  Αν ήθελε να υπηρετήσει ως τέλους την ουσία του, θα έπρεπε να πάρει αληθινά επικίνδυνες για το fanbase αποφάσεις, μα όσο τολμηρό κι αν είναι, ας μην ξεχνάμε πως αποτελεί πάντα ένα στουντιακό χολιγουντιανό προϊόν. Έτσι, ο λόγος που δεν κάνουμε λόγο για αριστούργημα, είναι γιατί το φιλμ σκοντάφτει στην ίδια του την τόλμη, κάνοντας ορισμένες αναπόφευκτες παραχωρήσεις τόσο στους φαν (η περιττή τελική σκηνή), όσο και στο λιγότερο εκπαιδευμένο κινηματογραφικά κοινό (οπτική ή λεκτική επεξηγηματικότητα).

Το «Joker» είναι το μέρος όπου συναντιέται η DC κι οι σουπερηρωικές σινε-αυτοκρατορίες των ‘10ς με τον Scorsese και το σινεμά δημιουργού. Είναι η ελπιδοφόρα και τολμηρότερη συνέχεια του δρόμου που έστρωσε ο «Logan». Δεν είναι αριστούργημα της έβδομης τέχνης, γιατί αναγκάζεται να κάνει αρκετές χάρες στο ευρύ κοινό ώστε να πληγώνεται μερικώς η εσωτερική λογική του, αλλά είναι ταινία με κινηματογραφική φωνή, διανοητική άποψη και, απροσδόκητα, κοινωνικοπολιτική συνείδηση. Και ναι, είναι αριστούργημα κινηματογραφικής υποκριτικής.

Βαθμολογία:

Κριτικός: Γιώργος Ξανθάκης

Έκδοση Κειμένου: 10/11/2019

Ο Άρθουρ Φλεκ δουλεύει ως κλόουν το πρωί και ως stand-up κωμικός τα βράδια. Πολύ γρήγορα συνειδητοποιεί ότι ο περίγελος είναι ο ίδιος, και όχι αυτά που λέει ή κάνει. Το ανεξέλεγκτο και ενοχλητικό γέλιο του που ξεσπά τις λάθος στιγμές αποδεικνύει ότι αδυνατεί να συντονιστεί με το κοινό του. Κι όσο προσπαθεί να ελέγξει την κατάσταση, τόσο περισσότερο γελοιοποιείται και αφήνει τον εαυτό του εκτεθειμένο, ακόμα και σε περιστατικά βίας. Ο Άρθουρ, ο οποίος είναι αφιερωμένος στη φροντίδα της «εύθραυστης» μητέρας του, είναι σε διαρκή αναζήτηση της πατρικής αγάπης που δεν είχε ποτέ. Ψάχνει να τη βρει είτε στον πλούσιο επιχειρηματία Τόμας Γουέιν, είτε στον παρουσιαστή της τηλεόρασης, Μιούρεϊ Φράνκλιν. Καθώς κινείται σε έναν υπαρξιακό φαύλο κύκλο, μεταξύ πραγματικότητας και τρέλας, αρκεί μια λανθασμένη επιλογή του για να προκαλέσει μια αλυσιδωτή αντίδραση κλιμακούμενων και, τελικά, ολέθριων γεγονότων.

O Τοντ Φίλιπς, δημιουργός των τολμηρών αλλά χοντροκομμένων κωμωδιών «Hangover» και «Σκυλιά του Πολέμου», με το «Joker» υπερβαίνει κατά πολύ σε ποιότητα τη μέχρι τώρα  φιλμογραφία του. Το φιλμ του έχει πολλαπλά δάνεια από το σινεμά του Μάρτιν Σκορσέζε και ειδικότερα τον «Ταξιτζή» και τον «Βασιλιά για μια Νύχτα» -κάνει μάλιστα μια ιδιοφυή αντιστροφή με τον ρόλο του Ντε Νίρο. Ο Φίλιπς δεν περιορίζεται στην καταγραφή της δυστυχίας και της ωμής βίας, αλλά αφήνει να αναδυθούν ψήγματα χιούμορ και ανθρωπιάς μέσα στη ζοφερή περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Ιδιαίτερη μνεία χρειάζεται για την έξοχη φωτογραφία του Λόρενς Σερ και το ανησυχητικά υποβλητικό score της ισλανδής Χιλντούρ Γκουαναντότιρ που συμβάλλουν στην οπτική ρευστότητα, την καθηλωτική ενσυναίσθηση και τη μεθυστική δύναμη του φιλμ.

Ήδη το φιλμ κέρδισε τον «Χρυσό Λέοντα» στη Βενετία, γεγονός που θα του εξασφαλίσει, όπως όλα δείχνουν, και μια θέση στην οσκαρική κούρσα. O Γιοακίν Φίνιξ λάμπει για άλλη μία φορά ως ψυχικά ασταθής κακοποιός, αποδεικνύοντας ότι είναι ένας από τους καλύτερους ηθοποιούς της γενιάς του, ενώ επιτέλους ο Ντε Νίρο μάς υπενθυμίζει πόσο μεγάλος ηθοποιός είναι.

Το «Joker» είναι μια συναρπαστική πολιτική αλληγορία, που ανατρέπει την ιδέα όχι μόνο του κακού Τζόκερ, αλλά και του καλού Μπάτμαν. Είναι ανατριχιαστικό αλλά και νοσηρά σαγηνευτικό, ζοφερό αλλά και μηδενιστικό, υπερβίαιο αλλά και καταθλιπτικό. Αν και διαδραματίζεται στο Γκόθαμ Σίτι του 1981, θα μπορούσε να είναι ένας καθρέφτης του σήμερα: φτώχεια, ανεργία , ανεπαρκής κοινωνική φροντίδα, ανεξέλεγκτη βία, χυδαία ΜΜΕ που υπνωτίζουν και χλευάζουν τους αδυνάμους. Το ερώτημα που διατυπώνεται με ενάργεια και ένταση από την ταινία είναι σαφές και ξεκάθαρο: ποιος γεννάει τη βία και ποιος τελικά οπλίζει το χέρι του κάθε ψυχικά διαταραγμένου Τζόκερ;

Βαθμολογία: