Επιστροφή στο Χάουαρντς Εντ

Κριτικός: Φίλιππος Χατζίκος

Έκδοση Κειμένου: 1/7/2021

Στο λυκαυγές του εικοστού αιώνα, η λονδρέζικη μεσοαστική οικογένεια των Σλέγκελ συνδέεται τυχαία και ποικιλοτρόπως με τους μεγαλοαστούς Γουίλκοξ. Η νεαρή Έλεν φιλοξενείται στην πολυτελή έπαυλή τους, ενώ η Μάργκαρετ αναπτύσσει φιλία με τη Ρουθ, αποκαμωμένη μητριαρχική φιγούρα και σύζυγο του τραπεζίτη Χένρι Γουίλκοξ. Παράλληλα, οι Σλέγκελ γνωρίζουν τoν βιοπαλαιστή Λέοναρντ Μπαστ, υπάλληλο σε τράπεζα και η Έλεν επιχειρεί ατυχώς να τον βοηθήσει να εξασφαλίσει εργασιακή ασφάλεια, πυροδοτώντας μία σειρά από εξελίξεις που φέρνουν τις τρεις οικογένειες σε ένταση.

O Ε.Μ. Φόρστερ, συγγραφέας του ομώνυμου βιβλίου στο οποίο βασίζεται η προκείμενη ταινία, είναι από τους συγγραφείς που θα έλεγε κανείς ότι ευτύχησαν κινηματογραφικά. Αρκετό από το υλικό που παρήγαγε βρέθηκε στα χέρια μίας ονειρεμένης ομάδας ανθρώπων η οποία από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 και για περίπου 8 χρόνια φιλοτέχνησε ταινίες που μοιάζουν σήμερα να ορίζουν αυτό που είθισται να καλείται «ταινία εποχής».

Ο σκηνοθέτης Τζέιμς Άιβορι, ο παραγωγός Ισμαήλ Μέρτσαντ και η δις οσκαρούχα σεναριογράφος και συγγραφέας Ρουθ Πράουερ-Τζαμπβάλα μάζεψαν ένα ολόλαμπρο σύνολο Βρετανών ηθοποιών και, μαζί με άλλους σταθερούς συνεργάτες όπως ο Διευθυντής Φωτογραφίας Τόνι Πιρς-Ρόμπερτς και οι σχεδιαστές κοστουμιών Τζένι Μπίβαν και Τζον Μπράιτ, παρέδωσαν στον κινηματογραφικό κόσμο μία τετράδα ταινιών που αποτέλεσαν μεταφορές σημαντικών μυθιστορημάτων και έμελλε να ορίσουν τα costume dramas και period pieces που παρήχθησαν έκτοτε. Ο λόγος για το «A Room with a View (1985)», «Maurice (1987)», «Howards End (1992)» και «The Remains of the Day (1993)»: τα τρία πρώτα μάλιστα προέρχονται από λογοτεχνικά έργα του Ε.Μ. Φόρστερ.

Στην «Επιστροφή στο Χάουαρντς Εντ» ο Άιβορι στήνει μια χαμηλόφωνη τραγωδία, διανθισμένη με σαφή ειρωνικά και κωμικά χαρακτηριστικά ως προς τους χαρακτήρες του. Εκκινεί με έναν σκαμπρόζικο «πρόλογο» που εισάγει τον θεατή στις δυναμικές που αναπτύσσονται ανάμεσα στα πρόσωπα, οι οποίες προοιωνίζουν τις επικείμενες συγκρούσεις. Δημιουργεί μία αφήγηση ρέουσα, δίχως να εστιάζει σε κάποια φανερή πρωταγωνιστική φιγούρα, ενώ ακόμα και η ίδια η πολυτελής έπαυλη που χαρίζει τον τίτλο στο φιλμ (κατοικία της Ρουθ Γουίλκοξ και μεγάλης συναισθηματικής αξίας χώρος για αυτήν) δεν αποκτά αμέσως βαρύνουσα σημασία.

Σταδιακά όμως, ακολουθώντας πιστά τη λογοτεχνική δομή του σεναρίου της Πράουερ-Τζαμπβάλα στον λόγο και διανθίζοντας την με τη γνώριμη καλλιέπειά του, ο αμερικανός σκηνοθέτης μετατρέπει το σπίτι σε έδρα του κοινωνικοπολιτικά φορτισμένου δράματος. Έξω από τα όρια του Χαουαρντς Εντ, η αγγλική κοινωνία γνωρίζει τη ραγδαία μετάβαση που σημάδεψε τη σύντομη εδουαρδιανή περίοδο. Στην Αγγλία που ετοιμάζεται να εισέλθει στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, δίχως βέβαια να το γνωρίζει, η βιομηχανική επανάσταση έχει φέρει τις πάλαι ποτέ κραταιές αξίες σε κατάρρευση. Οι γυναίκες χειραφετούνται, ο καπιταλισμός καλπάζει και οι ταξικές ανισότητες απαιτούν ριζοσπαστική αντιμετώπιση, ενώ η παραδοσιακή αριστοκρατία βρίσκεται σε ένα καθεστώς αμήχανης τρυφηλότητας.

Αντίστοιχα, εντός των τειχών, ο αυτοδημιούργητος -εκμεταλλευόμενος τον αποικιοκρατικό όλεθρο των Άγγλων στην Αφρική- Χένρι Γουίλκοξ είναι στυγνός πραγματιστής, ένας επιτυχημένος επιχειρηματίας που παραμένει άξεστος με πανάκριβο μανδύα, ένας συντηρητικός οικογενειάρχης που αναγνωρίζει ως κοινωνικά δέουσα την αντιμετώπιση του βιοπαλαιστή ως άτυχου παρία. Η Μάργκαρετ Σλέγκελ, που εξελίσσεται σε πρωταγωνίστρια του φιλμ, βρίσκεται στον αντίποδά του: μία ευγενής, φιλόμουση γυναίκα γερμανικής καταγωγής που καλείται να χειριστεί μία σειρά από καταστάσεις που την φέρνουν στα όρια της αξιοπρέπειάς της. Τέλος, η Έλεν Σλέγκελ, μια νεαρή γυναίκα που βρίσκεται μονίμως σε αντιπαράθεση με τις νόρμες της εποχής της, υπερφίαλη αλλά μαχητική. Απαξιώνει το βάρος των επιλογών της και την ποικιλομορφία των συνεπειών που αυτές προξενούν, αποτελώντας έτσι τον τρίτο πόλο του έργου, ο οποίος συχνά ωθεί και την εκτύλιξη της πλοκής. Πέριξ αυτών αλλά ποτέ στην ίδια την έπαυλη, ο Λέοναρντ Μπαστ που αναδεικνύεται σε τραγικό χαρακτήρα, πασχίζει να αντιπαλέψει τις οικονομικές αντιξοότητες και επιλέγει να μορφωθεί παρά την ένδεια που αντιμετωπίζει.

Η μεγαλοπρεπής κατοικία, φυσικός χώρος μίας αριστοκρατίας που παρέρχεται, με τους μεγάλους άδειους χώρους της, την αίγλη του παρελθόντος της και την ταξική διάσταση του συμβολισμού της, θυμίζει κάτι από θεατρικό του Τσέχωφ. Φιλοξενεί ανθρώπους με εγνωσμένες διαφορές που αδυνατούν να συμβιβάσουν τις κοσμοθεωρίες τους, όπως αυτές υπαγορεύονται από τις ταξικές καταβολές τους. Στέκει απόμακρη σαν τρόπαιο που περιμένει ποιος θα το κατακτήσει, βουβό μπροστά στους ανθρώπους που συνθλίβονται ενώπιων του.

Το «Howards End» βρέθηκε να κοσμεί τις περισσότερες top-10 επιλογές των κριτικών ανά τον κόσμο τη χρονιάς που προβλήθηκε για πρώτη φορά, ενώ όπως και οι υπόλοιπες ταινίες της προαναφερθείσας τετράδας λογοτεχνικών διασκευών απέσπασε αναρίθμητα βραβεία και υποψηφιότητες. Ίσως όλο αυτό το «χρυσάφι» των Όσκαρ και των λοιπών διακρίσεων να αποζημιώνει ατύπως τον συγγραφέα Ε.Μ. Φόρστερ, ο οποίος βρέθηκε δεκαέξι φορές υποψήφιος για Νόμπελ, δίχως να το κερδίσει. Σε κάθε περίπτωση, η κινηματογραφική ιστορία τον έχει καταγράψει ως έναν από τους καλύτερους εξωτερικούς φίλους της.

Βαθμολογία: