Το Τρένο θα Σφυρίξει Τρεις Φορές

• Κυριότερη Προβολή στην Ελλάδα: Διανομή στις αίθουσες.
• Παγκόσμια Κριτική Αποδοχή (Μ.Ο.): Πολύ θετική.

Τίτλοι

Αυθεντικός Τίτλος: High Noon

Ελληνικός Τίτλος: Το Τρένο θα Σφυρίξει Τρεις Φορές

Σεναριακή Πηγή

• Διήγημα: The Tin Star του John W. Cunningham.

Κύριες Διακρίσεις

• Όσκαρ πρώτου αντρικού ρόλου (Gary Cooper), μουσικής (δράμα/κωμωδία), μοντάζ και τραγουδιού (High Noon (Do Not Forsake Me, Oh My Darlin’). Υποψήφιο για καλύτερη ταινία, σκηνοθεσία και διασκευασμένο σενάριο.
• Χρυσή Σφαίρα πρώτου αντρικού ρόλου (Gary Cooper) σε δράμα, δεύτερου γυναικείου ρόλου (Katy Jurado), μουσικής και φωτογραφίας. Υποψήφιο για καλύτερη ταινία (δράμα), υποσχόμενη ηθοποιό (Katy Jurado) και σενάριο.

Παραλειπόμενα

• Ο χρόνος της ταινίας συμπίπτει σχεδόν επακριβώς με αυτόν της πλοκής.
• Πριν η ταινία βγει στις αίθουσες, ο Carl Foreman καλέστηκε από τη διαβόητη επιτροπή αντιαμερικανικών ενεργειών, μια και κάποτε ήταν μέλος του κομουνιστικού κόμματος. Όταν αρνήθηκε να καταδώσει συναδέλφους, έγινε υποψήφιος για τη “μαύρη λίστα”, και ο Stanley Kramer απαίτησε τη λύση της συνεργασίας τους. Λόγω του συμβολαίου, ο σεναριογράφος παρέμεινε στην ταινία, αλλά έπειτα από την πρεμιέρα, πούλησε τα δικαιώματα του και έφυγε για τη Μεγάλη Βρετανία.
• Παρότι η επίσημη αναφορά θέλει το στόρι να προέρχεται από το τετρασέλιδο διήγημα του John W. Cunningham, ο Foreman επέμενε πως απλά έτυχε να μοιάζει η ιδέα του.
• Ο Richard Fleischer υποστήριξε ότι είχε ενεργή συμμετοχή στο σενάριο, αλλά το συμβόλαιο του με άλλη εταιρία δεν του επέτρεψε να το σκηνοθετήσει.
• Ο John Wayne απέρριψε να πάρει τον πρώτο ρόλο, μια και θεώρησε ότι ήταν μια άμεση αλληγορία κατά της μαύρης λίστας. Αργότερα, εξοργισμένος από τη δειλία που αποδίδει η ταινία στον αμερικανό πολίτη, γύρισε σαν απάντηση το Ρίο Μπράβο, όπου ένας σερίφης απορρίπτει τις προτάσεις για βοήθεια λέγοντας ότι θα πολεμήσει μόνος του, γιατί αυτή είναι η δουλειά του και δεν θέλει να διακινδυνεύσει τη ζωή αθώων. Επίσης, μετά από αυτή την ταινία, ο Wayne έκανε ό,τι μπορούσε για να καταστρέψει την καριέρα του Zinnemann -αν και ήταν αυτός που παρέλαβε το Όσκαρ για τον Cooper, και στην απονομή ευχήθηκε να είχε τύχει και σε αυτόν ένας τόσο καλός ρόλος όσο αυτός του σερίφη Κέιν…
• Ο ρόλος του σερίφη Κέιν απορρίφθηκε και από τους: Gregory Peck (που αργότερα παραδέχτηκε ότι ήταν το μεγαλύτερο λάθος της καριέρας του), Marlon Brando, Montgomery Clift και Charlton Heston.
• Εδώ κάνει ντεμπούτο ο Lee Van Cleef. Ο σκηνοθέτης πρώτα του πρόσφερε τον ρόλο του βοηθού σερίφη Χάρβεϊ Πελ, αρκεί όμως να έφτιαχνε τη μύτη του με εγχείρηση για να μη δείχνει τόσο απειλητική. Όταν εκείνος αρνήθηκε, του δόθηκε ο ρόλος του “κακού”.
• Ο Cooper είχε πρόβλημα με τις σκηνές δράσης, μια και πονούσε η πλάτη του. Παρόλα αυτά, τις έκανε δίχως κασκαντέρ.
• Δύο τηλεταινίες διεκδικούν τον τίτλο του σίκουελ (High Noon: The Clock Strikes Noon Again του 1966, και High Noon, Part II: The Return of Will Kane του 1980), ενώ επίσης τηλεταινία ήταν και το ομώνυμο ριμέικ του 2000 με τον Tom Skerritt.
• Άμεση επιρροή σε πλήθος ταινιών, γουέστερν και μη, με πιο χαρακτηριστική την περίπτωση του Άουτλαντ (1981), μια ταινία επιστημονικής φαντασίας με τον Sean Connery.

Μουσικά Παραλειπόμενα

• Διάσημο έγινε το ομότιτλο τραγούδι, γνωστό και ως Do Not Forsake Me, Oh My Darling, ερμηνευμένο για την ταινία από τον Tex Ritter. Έμελλε όμως να γίνει ακόμα πιο πετυχημένο με τη φωνή του Frankie Laine.

Εξωτερικοί Σύνδεσμοι

• imdb
• Wikipedia
• Rotten Tomatoes

Κριτικός: Πάνος Αχτσιόγλου

Έκδοση Κειμένου: 30/10/2016

Κάθε λίγα χρόνια, και δυστυχώς λιγότερο συχνά από ότι η ίδια η τέχνη του σινεμά (μαζί και οι ακόλουθοί της) θα ήθελε, κάποιος δημιουργός παίρνει την τολμηρή απόφαση να επανεξετάσει τις συμβάσεις, να κοιτάξει ανάμεσα από τα κλισέ, να επανεκτιμήσει τις αφηγηματικές ικανότητες του μέσου, και με θάρρος να κατασκευάσει ένα υπερβατικά εμπνευσμένο έργο το οποίο αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα, αγκαλιάζοντας αλλά και απορρίπτοντας ταυτόχρονα τον μύθο γύρω από το είδος του. Μια τέτοια περίπτωση είναι και το καθηλωτικό αριστούργημα του Φρεντ Ζίνεμαν με τίτλο ‘High Noon’, ή απερίγραπτα μεταφρασμένο στα ελληνικά ως ‘Το τρένο θα σφυρίξει τρεις φορές’.

Ποιος λοιπόν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ο υπεύθυνος για τη μετατροπή αυτού του δραματικού γουέστερν απλούστατα στην καλύτερη ταινία του είδους; Ο ίδιος ο σκηνοθέτης που φιλοτέχνησε ένα “γουέστερν για όλους εκείνους που δεν τους αρέσουν τα γουέστερν”; Ο διωγμένος από το Xόλιγουντ και επίσημα στην περίφημη “μαύρη λίστα” σεναριογράφος και συμπαραγωγός Καρλ Φόρμαν, ο οποίος παραδίδει μια ξεκάθαρη αλληγορία για το πολυκερδές κινηματογραφικό σύστημα που δεν μπορεί να προστατέψει τους ανθρώπους του; Η μήπως ο αιώνια πια συνδεδεμένος με το ρόλο Γκάρι Κούπερ με την μνημειώδη επιμονή του να αναθέσει το πρότζεκτ σε “παρείσακτους” και την στωικότητα με την οποία αντιμετώπισε 40 ήμερες γυρισμάτων υποφέροντας καθ’ όλη τη διάρκειά τους από αιμορραγικό έλκος στο στομάχι; Σε αυτού του είδους τα κινηματογραφικά αποτελέσματα, είναι σχεδόν αδύνατο να χρεώσεις την επιτυχία σε έναν ιδιαίτερα από τους συντελεστές τους. Αυτό που αδιαμφισβήτητα απορρέει ωστόσο, μέσα από το σκηνοθετικό πλαισίωμα από έναν σωρό δραματικούς υπαινιγμούς, τη σπουδαία συγγραφική ικανότητα που χαρίζει μοναδική ανάπτυξη και πολυπλοκότητα στον κεντρικό χαρακτήρα, την εμβληματική μουσική επένδυση με το κλασικό “do not forsake me oh my darling”, αλλά και τον χειροπιαστό τρόπο που εικονογραφούνται σχεδόν αφηρημένες ηθικές και πολιτικές έννοιες (κάτι που σίγουρα πρέπει να δεις για να εκτιμήσεις όπως πρέπει), είναι η ξεκάθαρη καλλιτεχνική -πέρα από ιστορική- αξία της ταινίας· ενός τεράστιας σημαντικότητας κεφαλαίου του παγκόσμιου σινεμά.

Σχεδόν σε απόλυτο συγχρονισμό του κινηματογραφικού με τον πραγματικό χρόνο, το στόρι εκπλήσσει με την ικανότητά του να αποτυπώνει κάτι γνώριμο και ταυτόχρονα τόσο μακριά από τις συμβάσεις, αφήνοντας μια ανεξάρτητου αφηγηματικού ύφους αίσθηση απόρριψης και εσωτερικού βασανισμού που είναι πολύ δύσκολο να συναντήσεις σε χαρακτήρες που αντιπροσωπεύουν κλασικές φιγούρες εξουσίας. Λίγο μετά το γάμο του (σε δημαρχείο ειρήσθω εν παρόδω), ο αποσυρθείς σερίφης Γουίλ Κέιν λαμβάνει μια ειδοποίηση ότι περίπου σε μιάμιση ώρα, το τρένο που φτάνει στη μικρή πόλη, θα μεταφέρει τον κακοποιό που ο ίδιος είχε καταδικάσει σε θάνατο άλλα ο κυβερνήτης έδωσε χάρη. Χωρίς χρονοτριβή και πολλές περιστροφές το βασικό ερώτημα του φιλμ τίθεται ευθύς εξ αρχής: Πρέπει ο (πρώην) μεσήλικας σερίφης να δραπετεύσει μακριά μαζί με τη νέα γυναίκα του (ο Κούπερ είχε περίπου 30 χρόνια διαφορά με την Γκρέις Κέλι, εδώ στα πρώτα της βήματα) ή απλά να μείνει και να αντιμετωπίσει το πεπρωμένο του, μόνος και χωρίς καμία απολύτως βοήθεια, απέναντι σε τέσσερις (o Λι Βαν Κλιφ υποδύεται τον παρθενικό του ρόλο ως ένας από τους συντρόφους του εγκληματία Φρανκ Μίλερ, δίχως να αρθρώνει ούτε λέξη στην ταινία) κακοποιούς;

Παίζοντας με την ιδέα της μοιραίας σύγκρουσης ανάμεσα στους θεσμικούς νομούς και του ηθικούς κανόνες, το σωστό και το εύκολο, την ειλικρινή συμπαράσταση ή τη βολική συμπονετικότητα, ο Ζίνεμαν αναπτύσσει μια ιστορία ενός γενναίου και ξεροκέφαλου μοναχικού άνδρα απέναντι σε έναν αδιάφορο κόσμο γεμάτο νταήδες και άβουλους ανθρώπους. Σε ένα από τα μεγαλύτερα come back της ιστορίας -η καριέρα του ήταν σε ελεύθερη πτώση εκείνη την εποχή- ο Γκάρι Κούπερ δίνει σώμα και κυρίως ψυχή σε έναν χαρακτήρα που, αντίθετα με άλλους, δεν παλεύει για συγχώρεση ή για εξιλέωση. Δεν δραπετεύει από κανένα σκοτεινό παρελθόν ζητώντας καταφύγιο στην ανωνυμία. Ο Γουίλ Κέιν μοιάζει ως ο ακριβώς αντίθετος πόλος ενός άλλου διάσημου ‘Κέιν’ του σινεμά. Το σπουδαίο μοντάζ οπτικοποιεί την έννοια του χρόνου δίνοντας την αίσθηση ότι άλλοτε “πετάει” προς το αναπόφευκτο φινάλε και άλλοτε κολλάει βαριά πάνω στο εκκρεμές του τοίχου του γραφείου του σερίφη, καθώς αυτός, περιμένοντας το τρένο (εντελώς διαφορετικός συμβολισμός απ’ ότι στα κλασικά γουέστερν) πνιγμένος κυριολεκτικά από τη ζέστη και τη σκόνη του μεσημεριού που πλησιάζει, γράφει τη διαθήκη του. Βάζει στη δική του “μαύρη λίστα” όλους εκείνους που υποκριτικά και “φιλήσυχα” επιτρέπουν με τη στάση τους και την ουδετερότητά τους τη βία και την καταπίεση, απολαμβάνοντας παράλληλα την προστασία της ανωνυμίας. Αυτοί που νομίζουν ότι δεν παίρνουν θέση, που θεωρούν ότι μπορούν να στέκονται απέναντι στην ιστορία ως απλοί και ουδέτεροι παρατηρητές, αλλά μόνο έτσι τελικά δεν είναι. Αυτοί που ο καθωσπρεπισμός τους επιβάλλει να εξαίρουν τον ηρωισμό και το θάρρος, αρκεί να είναι πάντα κάποιος άλλος που θα αναλάβει να γίνει ήρωας.

Το ότι το φιλμ έχασε τελικά το όσκαρ καλύτερης ταινίας το 1952 θεωρήθηκε μια από τις μεγαλύτερες αδικίες στην ιστορία του Χόλιγουντ. Ο Κούπερ όπως ήταν φυσικό κέρδισε το πρώτο βραβείο ερμηνείας, το οποίο βέβαια αρνήθηκε να παραλάβει μη πηγαίνοντας καν στη τελετή. Ο Γκρέγκορι Πεκ, δε, γνωστός για την αριστερή φιλελεύθερη ιδεολογία του, δήλωσε ότι το να αρνηθεί το ρόλο του Κέιν ήταν η χειρότερη επιλογή της καριέρας του. Αντί του Κούπερ το όσκαρ τελικά παρέλαβε ο Τζον Γουέιν, ο οποίος μίσησε την ταινία θανάσιμα. Ίσως αυτή να ήταν και η πιο αποστομωτική και “πληρωμένη” απάντηση που έδωσε ποτέ αυτό το αντισυμβατικό αριστούργημα απέναντι στο καλλιτεχνικό (και όχι μόνο) κατεστημένο της εποχής.

Βαθμολογία: